भारतातील शेती क्षेत्रात संशोधन आणि विकासाच्या माध्यमातून सातत्याने प्रगती होत आहे. या दिशेने परभणी येथील वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने करडई संशोधनात उल्लेखनीय कामगिरी केली आहे. अखिल भारतीय समन्वित करडई संशोधन प्रकल्पांतर्गत विद्यापीठाने विकसित केलेल्या दोन नवीन वाणांना—पीबीएनएस १५४ (परभणी सुवर्णा) आणि पीबीएनएस १८४—यांना केंद्र सरकारकडून नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता मिळाली आहे. ही उपलब्धी शेतकऱ्यांसाठी उत्पादन वाढ आणि आर्थिक समृद्धीच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण आहे. नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता मिळणे हे करडई लागवडीला नवीन दिशा देणारे ठरेल.
**केंद्र सरकारची मान्यता आणि लागवडीचा विस्तार**
करडई हे भारतातील प्रमुख तेलबिया पीक आहे, ज्याची लागवड विशेषतः कोरडवाहू आणि कमी पाण्याच्या क्षेत्रात केली जाते. परभणी येथील संशोधन केंद्राने यापूर्वीही अनेक वाण विकसित केले असले, तरी नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता मिळणे हे विशेष उल्लेखनीय आहे. केंद्रीय पीक गुणवत्ता, वाण अधिसूचना व प्रसारण समितीच्या ९३ व्या बैठकीत या वाणांना औपचारिक मान्यता देण्यात आली. पीबीएनएस १५४ आणि पीबीएनएस १८४ या वाणांचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांची उच्च उत्पादनक्षमता आणि तेलाचे उत्कृष्ट प्रमाण. या वाणांना महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्रप्रदेश आणि तेलंगणा या राज्यांमध्ये लागवडीसाठी शिफारस करण्यात आली आहे. विशेष म्हणजे, पीबीएनएस १८४ या वाणाला झोन-२ अंतर्गत इतर प्रमुख करडई उत्पादक राज्यांमध्येही लागवडीसाठी परवानगी मिळाली आहे. यामुळे नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता शेतकऱ्यांसाठी व्यापक संधी निर्माण करणारी ठरेल.
**संशोधनातील मोलाचे योगदान आणि वाणांचे वैशिष्ट्य**
या वाणांच्या विकासामागे डॉ. एस.बी. घुगे, डॉ. आर. आर. धुतमल यांच्यासह प्रकल्पातील वैज्ञानिक आणि तांत्रिक कर्मचाऱ्यांचे मोलाचे योगदान आहे. त्यांनी सातत्यपूर्ण संशोधन आणि परिश्रमानंतर हे यश संपादन केले आहे. पीबीएनएस १५४ (परभणी सुवर्णा) हे वाण १२४ ते १२६ दिवसांत परिपक्व होते आणि त्यात ३०.९० टक्के तेलाचे प्रमाण आहे. या वाणाला बाजारात चांगली मागणी आहे, कारण त्याचे तेल उच्च गुणवत्तेचे आहे. दुसरीकडे, पीबीएनएस १८४ हे वाण कोरडवाहू क्षेत्रात १२ ते १५ क्विंटल, तर बागायती क्षेत्रात १८ ते २० क्विंटल प्रति हेक्टर उत्पादन देण्यास सक्षम आहे. अशा प्रकारे, नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता ही शेतकऱ्यांना उत्पादन आणि उत्पन्नाच्या दृष्टीने मोठा आधार देणारी आहे.
**शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक सक्षमीकरणाची संधी**
करडईच्या या नव्या वाणांचे महत्त्व केवळ उत्पादनापुरते मर्यादित नाही, तर त्यामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक सक्षमीकरणही होईल. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे कुलगुरू डॉ. इन्द्र मणी यांनी सांगितले की, या वाणांमुळे शेतकऱ्यांना अधिक उत्पादनक्षम आणि गुणवत्तापूर्ण पर्याय उपलब्ध होणार आहे. यामुळे त्यांच्या उत्पन्नात लक्षणीय वाढ होण्याची शक्यता आहे. नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता मिळाल्याने या वाणांचे बियाणे लवकरच देशभरातील शेतकऱ्यांसाठी उपलब्ध होईल. यामुळे शेतकरीवर्गाला कमी खर्चात अधिक नफा मिळवण्याची संधी मिळेल. तसेच, करडईच्या तेलाला असलेली मागणी लक्षात घेता, हे वाण बाजारातील स्पर्धेतही महत्त्वाची भूमिका बजावतील.
**करडई लागवडीचे व्यापक महत्त्व आणि भविष्य**
भारतात करडई लागवडीला विशेष महत्त्व आहे, कारण हे पीक कमी पाणी आणि कमी खर्चात घेता येते. इंटरनेटवरील माहितीनुसार, करडईच्या तेलाचा उपयोग खाद्यतेलाव्यतिरिक्त औषधी आणि औद्योगिक क्षेत्रातही होतो. यामुळे नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता ही केवळ शेतकऱ्यांसाठीच नव्हे, तर अर्थव्यवस्थेसाठीही लाभदायक आहे. या वाणांचे यश हे दाखवून देते की, संशोधन आणि शेती यांचा समन्वय कसा परिवर्तन घडवू शकतो. परभणी येथील संशोधन केंद्राने यापूर्वीही अनेक पिकांच्या सुधारित वाणांवर काम केले आहे, परंतु करडईच्या या नव्या वाणांनी देशभरात विशेष छाप पाडली आहे.
**नव्या यशाचा आशेचा किरण**
शेवटी, नवीन २ करडई वाणांना देशपातळीवर मान्यता ही शेतकऱ्यांसाठी आशेचा किरण आहे. पीबीएनएस १५४ आणि पीबीएनएस १८४ या वाणांमुळे शेतकरी आपली शेती अधिक यशस्वी आणि फायदेशीर करू शकतील. यामुळे शाश्वत शेती आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला बळकटी मिळेल. परभणीच्या या यशामुळे इतर संशोधन संस्थांनाही प्रेरणा मिळेल आणि भविष्यात अशा आणखी नाविन्यपूर्ण संशोधनांना चालना मिळेल.