संभाजीनगर जिल्ह्यातील असंघटित क्षेत्रातील हजारो बांधकाम कामगारांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी कामगार मंडळाच्या वतीने विविध योजना राबविल्या जात आहेत. या मधील एक महत्त्वाची आणि प्रत्यक्ष फायद्याची योजना असून या योजनेच्या माध्यमातून दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप. ही योजना केवळ भौतिक साहित्याचे वाटप नसून, सामाजिक न्याय आणि कल्याणाचे प्रतीक बनली आहे. सरकारच्या या उदात्त उद्देशातूनच अखेरीस दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप पूर्ण करण्यात आला, ज्यामुळे अनेक कुटुंबांच्या दैनंदिन गरजा भागण्यास मदत झाली आहे.
योजनेचे स्वरूप आणि अंमलबजावणी
या योजनेचे मुख्य उद्दिष्य जिल्ह्यातील बांधकाम कामगारांना त्यांच्या दैनंदिन जीवनात उपयुक्त असे किचनवेअरचे संच पुरवणे हे आहे. यासाठी ठराविक पात्रता निश्चित करण्यात आली होती. एका वर्षात किमान ९० दिवस काम केलेल्या कोणत्याही बांधकाम कामगाराला, शासकीय फीस भरून, ऑनलाइन पद्धतीने या योजनेसाठी नोंदणी करता येते. ही नोंदणी करण्याचे काम शासनाचे प्राधिकृत अधिकारी किंवा नोंदणीकृत ठेकेदाराकडून करता येते. अशा प्रकारे ही योजना शासनाच्या डिजिटल इंडिया मोहिमेशी एकवाक्यता ठेवत दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप सुनिश्चित करण्याचा प्रयत्न करते.
नोंदणी प्रक्रियेतील आव्हाने आणि अडचणी
अंदाजे अडीच लाख कामगारांनी या योजनेसाठी नोंदणी केली होती, परंतु तांत्रिक अडचणी, कागदपत्रांची पडताळणी आणि ऑनलाइन प्रक्रियेमधील विलंबामुळे सुरुवातीला फक्त १ लाख ५२ हजार कामगारांनाच लाभ मिळू शकला. याचा अर्थ असा की जवळपास ८० ते ९० हजार कामगार, जे मूळतः पात्र होते, ते तांत्रिक समस्यांमुळे योजनेच्या लाभापासून वंचित राहिले. ही एक मोठी अडचण होती, जी ऑनलाइन प्रणालीच्या अपूर्णतेवर आणि काही प्रकरणांमध्ये अकार्यक्षमतेवर प्रकाश टाकते. अखेर, सर्व अडचणींवर मात करून दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप करण्यात आला ही एक सकारात्मक बाब आहे.
लाभार्थ्यांच्या समोरच्या व्यावहारिक अडचणी
ऑनलाइन प्रक्रियेचे ज्ञान नसलेल्या अनेक कामगारांना खासगी सेंटर चालकांचा सामना करावा लागत आहे. असे आढळून आले आहे की काही खासगी सेंटरचालक दोन हजार रुपये घेतात नोंदणीच्या नावावर. कामगार उपायुक्त बोरसे यांनीही यासंबंधीच्या तक्रारी प्राप्त झाल्याचे सांगितले आहे. या अतिरिक्त खर्चामुळे कामगारांच्या आर्थिक भारात वाढ झाली आहे, ज्यामुळे योजनेचा मूळ उद्देश, म्हणजे कामगारांना आर्थिक सहाय्य करणे, थोड्याफार प्रमाणात अप्रभावी झाला आहे. अशा परिस्थितीतही दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप हे एक आशेचे किरण ठरले आहे.
लाभार्थ्यांमधील नाराजी आणि असमाधान
ज्यांना अद्याप लाभ मिळाला नाही अशा कामगारांमध्ये मोठ्या प्रमाणात नाराजी आढळून येत आहे. अनेक जण असा आक्षेप घेतात की, सर्व आवश्यक कागदपत्रे वेळेत जमा केली तरीही त्यांच्या नावावर लाभ दाखल झालेला नाही. “तांत्रिक अडचणींचा बोजा आम्ही का सहन करायचा?” असा प्रश्न अनेक लाभार्थी विचारत आहेत. संच मिळवण्यासाठी त्यांना रोजदारी बुडवावी लागते, ज्यामुळे त्यांचे आर्थिक नुकसान होते. अशा तक्रारी लक्षात घेता, हे स्पष्ट होते की केवळ योजना लागू करणे पुरेसे नाही, तर ती प्रभावीपणे आणि समस्यारहित पद्धतीने लागू करणे देखील महत्त्वाचे आहे. या सर्वांमुळे दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप या यशासमोर काही गंभीर आव्हाने उभी आहेत.
वाटप केंद्रांवरील भ्रष्टाचाराचे आरोप
काही वाटप केंद्रांवर लाभार्थ्यांची आर्थिक पिळवणूक केली जात असल्याचे आरोप आहेत. असे म्हटले जाते की दोन हजार रुपये दिले तरच भांडी संच दिला जातो आणि पैसे न दिल्यास तांत्रिक अडचणीचे कारण दिले जाते. अगदी नंबर लावूनही संच न मिळाल्यास पुन्हा नोंदणी करावी लागते, ज्यामुळे अतिरिक्त खर्च आणि वेळेचे नुकसान होते. यामुळे लाभार्थ्यांना दुहेरी आर्थिक नुकसान सहन करावे लागतात. ही स्थिती योजनेच्या मूळ उद्देशाच्या पूर्णतः विरुद्ध आहे. अशा प्रकारच्या अनिष्ट प्रथांवर मात करूनच खऱ्या अर्थाने दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप यशस्वी होऊ शकते.
सुधारणेसाठी शक्य उपाययोजना
या सर्व समस्यांवर मात करण्यासाठी आणि योजनेचा लाभ प्रत्येक पात्र कामगारापर्यंत पोहोचवण्यासाठी काही ठोस पावले उचलणे आवश्यक आहे. नोंदणी प्रक्रिया आणखी सोपी आणि सुलभ करणे, तांत्रिक प्रणालीची कार्यक्षमता वाढवणे आणि पारदर्शकता आणणे ही यातील प्रमुख पावले आहेत. तसेच, खासगी सेंटरवर चांगली नजर ठेवणे आणि भ्रष्टाचाराविरुद्ध कडक कारवाई करणे देखील आवश्यक आहे. या सुधारणा केल्यासच भविष्यात याप्रमाणेच योजना अधिक यशस्वीपणे राबविता येतील आणि दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप सारख्या उपक्रमांना खरा अर्थ लाभू शकेल.
निष्कर्ष: एक पाऊल समुपदेशनाच्या दिशेने
शेवटी,संभाजीनगर जिल्ह्यातील भांडी संच वाटप योजना ही एक स्तुत्य आणि कामगार कल्याणाच्या दृष्टीने महत्त्वाची पायरी आहे. जरी तांत्रिक आणि प्रशासकीय अडचणींमुळे सुरुवातीला अनेक अडथळे निर्माण झाले, तरी अखेर एकूण दीड लाख बांधकाम कामगार लाभार्थ्यांना भांडी संच वाटप करण्यात आला हे यश मोठे आहे. तथापि, जे कामगार अद्याप वगळले गेले आहेत त्यांना योजनेच्या छत्राखाली आणणे, भ्रष्टाचाराचे निर्मूलन करणे आणि प्रक्रिया अधिक गुळगुळीत करणे ही भविष्यातील आव्हाने आहेत. या योजनेमधून मिळालेले धडे भविष्यातील कल्याणकारी योजनांच्या अंमलबजावणीत उपयोगी पडू शकतात आणि अधिकाधिक कामगारांना त्याचा लाभ मिळू शकतो.