ऐन दिवाळीच्या नंतर, जेव्हा संपूर्ण देश सणासमारंभात मग्न असतो, तेव्हा महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांवर प्रलयंकारी संकट कोसळले आहे. परतीच्या पावसाच्या मारामुळे पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अडकले आहेत. सोसाट्याचा वारा आणि विजांचा कडकडाट यामुळे शेतकऱ्यांच्या शेतात पिकलेल्या भाताची मोठ्या प्रमाणावर नासाडी झाली आहे. भातकापणीच्या वेळेवरच्या या पावसामुळे पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात सापडल्याने बळीराजाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे.
बहुउद्देशीय शेती संकट
रायगड जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी परतीच्या पावसाने केवळ भातपीकच नाही तर इतर महत्त्वाच्या पिकांनाही मोठ्या प्रमाणावर धक्का दिला आहे. शेतकऱ्यांच्या मेहनतीने तयार केलेल्या कापूस, मका, सोयाबीन तसेच जनावरांच्या चारापिकांचे मोठे नुकसान झाले आहे. अनेक ठिकाणी पिके पाण्याखाली गेली असून शेतांमधील उभे पीक पूर्णतः नष्ट झाले आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अशा प्रकारे सापडला आहे की त्याच्या सर्व आर्थिक गणनेत कोलमडली आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने केवळ एकच पीक नव्हे तर संपूर्ण शेती अर्थव्यवस्था धोक्यात आली आहे.
शेतकऱ्यांचे प्रयत्न आणि नैसर्गिक आपत्ती
बळीराजा आपल्या शेतातील पीक वाचविण्यासाठी सतत प्रयत्न करीत आहेत, पण निसर्गाच्या कोपाला तोंड देणे त्यांच्यासाठी अशक्य झाले आहे. मागील काही महिन्यांपासून चालू असलेल्या अवकाळी पावसामुळे रायगड जिल्ह्यातील भातपिकाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. यंदा पावसाच्या भीतीपोटी उरलेसुरले भात पावसाची विश्रांती मिळताच पदरात पाडून घेण्यासाठी मेहनतीने प्रयत्न करीत असताना शेतकरीवर्ग दिसून येत आहे. लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी जिल्ह्यात अनेक ठिकाणी सोसाट्याच्या वाऱ्यासह पडलेल्या पावसामुळे पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अधिक खोल गेला आहे.
सोयगाव तालुक्याची विकट परिस्थिती
सोयगाव तालुक्याला पावसाने झोडपल्याने तेथील शेतकऱ्यांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले आहे. दिवाळीच्या सणाच्या काळात शेतकरीवर्ग आनंद साजरा करण्याऐवजी शेतातील पाण्याचा निचरा करण्यात, कोरडी झालेली पिके वाचवण्याच्या प्रयत्नात मग्न आहे. दिवाळी सण गेला पण शेतकऱ्यांच्या घरात दिवा लावायलाही पैसा नाही अशी स्थिती निर्माण झाली आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात इतक्या आर्थिक संकटात सापडला आहे की त्याला मूलभूत गरजांसाठी देखील पैसे उपलब्ध नाहीत. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने दिवाळी सारखेसणासमारंभ हे केवळ नावापुरतेच राहिले आहेत.
धान्याची दयनीय स्थिती
दाणेदार कणीस आणि मोत्यासारखे धान यावेळी जमीनदोस्त झाले आहेत. हातातोंडाशी आलेला घास निसर्गाच्या कोपामुळे हिरावला जाण्याच्या मार्गावर आहे. रायगड जिल्ह्यातील अनेक भागांत परतीच्या पावसाने कापणीसाठी तयार ठेवलेले धान भिजून चिखलात बसले आहे. या परिस्थितीत पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अडकल्याने बळीराजाच्या हातातोंडाशी आलेला घास निसर्गाने हिरावून घेण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. पावसामुळे शेतात पाणी साचले असून कापलेल्या भाताच्या रोपांना कोंब येऊ शकतात, अशी भीती कृषितज्ज्ञांनी वर्तविली आहे.
प्रशासकीय उदासीनता
अवकाळी पावसामुळे झालेल्या नुकसानीबाबत शासनाने पंचनामे करण्याच्या सूचना दिल्या असल्या तरी अनेक ठिकाणी पंचनामे सुरूच झाले नाहीत. ज्या ठिकाणी पंचनामे झाले आहेत, तिथेही मदतीचा एक रुपया अद्याप मिळालेला नाही. त्यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये संताप आणि नाराजीचे वातावरण आहे. शासनाच्या नुकसानीच्या भरपाईबाबतच्या घोषणा फक्त कागदावरच राहिल्या असून मदत ही जाहिरातीतच मर्यादित राहिल्याने वास्तवात उपेक्षा असे चित्र निर्माण झाले आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असूनही प्रशासकीय यंत्रणेची मंदगती हा त्यांच्या काळजीला आणखीन एक भर आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने पिशोर, नाचनवेल, चिंचोली परिसरातील शेतकऱ्यांनी प्रशासनाकडे तत्काळ सर्वेक्षण करून प्रति हेक्टर नुकसान भरपाई थेट खात्यात जमा करण्याची मागणी केली आहे.
विविध पिकांवरील परिणाम
दुपारनंतर आलेल्या पावसासोबत वाऱ्याचाही जोर असल्याने सोयगाव शहरासह परिसरातील शेतीपिकांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले. मका, कापूस, सोयाबीन, तूर तसेच भाजीपाला पिकांवर या अवकाळी पावसाचा मोठा परिणाम झाला आहे. शेतकऱ्यांनी नुकतेच कापणी केलेले मका व सोयाबीन शेतात साठवून ठेवले होते; परंतु अचानक आलेल्या पावसामुळे हे सर्व पीक भिजून नुकसानग्रस्त झाले आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अशा परिस्थितीत सापडला आहे की त्याला काहीच उरले नाही. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने विविध प्रकारच्या पिकांवर झालेले नुकसान हे त्याच्या आर्थिक संकटाला बहुआयामी स्वरूप देत आहे.
शेतकऱ्यांचे निरुपाय प्रयत्न
पाऊस सुरू होताच शेतकरी वर्ग पिकांच्या गंजी झाकण्यासाठी धावपळ करताना दिसला. मात्र वारा व मुसळधार पावसामुळे अनेक ठिकाणी गंजी उघड्याच राहिल्या ने धान्य ओले झाले आहे. परिणामी मका व सोयाबीनची गुणवत्ता घसरून आर्थिक तोटा होण्याची शक्यता आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने तो कोणत्याही प्रकारे आपले पीक वाचवण्याचा प्रयत्न करत आहे, पण निसर्गाच्या कोपाला तोंड देणे कठीण झाले आहे. पिकांचे नुकसान झाल्याने शेतकरी संकटात अशा प्रकारे सापडला आहे की त्याचे सर्व प्रयत्न व्यर्थ ठरत आहेत.
पिकांचे झोपणे आणि भिजणे
शेतातील पीक पूर्णतःझोपले असून काही शेतकऱ्यांनी कापणी केलेले आणि ठेवलेले भाताचे गठ्ठे पुन्हा भिजले आहेत. अनेक ठिकाणी शेतात पाणी साचल्याने पीक घटण्याची शक्यता आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अशा प्रकारे सापडला आहे की त्याच्या शेतातील गवत आणि धान्य यांच्यात काहीच फरक राहिलेला नाही. सर्वत्र चिखलाचाच प्रदेश दिसत आहे आणि पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने त्याला कोणत्याच प्रकारचे उत्पन्न मिळण्याची शक्यता कमी झाली आहे.
पुढील पिकावर परिणाम
दरम्यान,अनेक शेतकऱ्यांनी रब्बी हंगामातील गहू, हरभरा, भुईमूग लागवडीसाठी रोटावेटर मारण्याची तयारी केली होती, परंतु पावसामुळे शेतात पाणी साचल्याने पुढील दोन ते चार दिवस तरी मशागतीचे काम होऊ शकणार नाही. यामुळे पेरणी उशिरा होण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. पिके सडत असल्याने शेतकरी संकटात असल्याने केवळ सध्याच्याच पिकाचे नुकसान नाही तर पुढील हंगामाची लागवड देखील धोक्यात आली आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने त्याला दीर्घकालीन आर्थिक समस्यांना सामोरे जावे लागण्याची शक्यता आहे.
वर्षभराचे संकट
यावर्षी मे महिन्यापासूनच पाऊस सुरू झाल्याने उन्हाळी पिकेदेखील मोसमी पावसाने नासवली. दरम्यान, शेतकऱ्यांनी पुन्हा खरीपाच्या लागवडीसाठी सज्ज होऊन नव्याने लागवड केली होती. त्यावर देखील अनेक प्रकारची संकटे आली आणि त्यातून उरल्यासुरल्या पिकाची कापणी करीत असताना आता परतीच्या पावसाने पुन्हा धुडगूस घातल्याने शेतकरी राजा चिंतेत सापडला आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अशा प्रकारे सापडत आहे की त्याला दोन वेळा लागवड करावी लागते आणि दोन्ही वेळेस निसर्गाचा कोप भोगावा लागतो. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने यंदाचे हे संकट त्याच्यासाठी दुहेरी झाले आहे.
नुकसानाचे प्रमाण
सप्टेंबर महिन्याच्या अखेरीस जवळपास पाच हजार हेक्टर क्षेत्रावरील पिकांना पावसाचा फटका बसला होता. आता पुन्हा एकदा पावसाने शेतकऱ्याचे नुकसान केले आहे. ऑक्टोबर महिन्यात झालेल्या पावसामुळे एकूण पाच हजार ६४२ शेतकरी बाधित झाले असून, एक हजार ६९८.९२ हेक्टर क्षेत्राचे नुकसान झाले आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात अशा प्रकारे सापडले आहेत की त्यांना दिवाळी सुद्धा आनंदात साजरी करता येणार नाही. पिके भिजू लागल्याने शेतकरी संकटात असल्याने यावर्षी झालेल्या अतिपावसामुळे शेतकरी अगदी मेटाकुटीला आला आहे.
नागरी जीवनावर परिणाम
वादळी वाऱ्यासह झालेल्या पावसामुळे शहरातील काही भागांत वीज पुरवठा खंडित झाला होता. यामुळे नागरिकांच्या दैनंदिन व्यवहारांवर परिणाम झाला आहे. संजय शिरसाट यांनी शहरातील ड्रेनेजची लवकरच रोबोटिक मशिन्सद्वारे सफाई करण्याचे आश्वासन दिले आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असले तरी शहरी क्षेत्रांवरही या संकटाचा परिणाम झाल्याने संपूर्ण समाज या समस्येच्या प्रभावाखाली येतो आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने केवळ ग्रामीण भागातच नव्हे तर शहरी भागातही त्याचे दुष्परिणाम जाणवत आहेत.
नुकसानभरपाईची मागणी
लवकरात लवकर पंचनामे करून नुकसानभरपाई देण्याची मागणी शेतकरी करीत आहेत. पावसाबरोबर आलेल्या वाऱ्यामुळे रायगड जिल्ह्यात भातपिकाचे नुकसान झाले आहे. कृषी विभागातर्फे नजर पंचनाम्यांचे काम सुरू करण्यात आले आहे. त्याचा अहवाल लवकरच शासनाला सादर केला जाणार आहे. पिके भिजून गेल्याने शेतकरी संकटात असल्याने शेतकऱ्यांना लवकरात लवकर नुकसानभरपाई देण्यासाठी आम्ही प्रयत्नशील आहोत, असे जिल्हा कृषी अधीक्षक अधिकारी वंदना शिंदे यांनी सांगितले. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात आहे याची जाणीव सरकारलाही आहे आणि त्यानुसार ते यावर उपाययोजना करतील अशी आशा शेतकरी व्यक्त करत आहेत.
आर्थिक आणि सामाजिक परिणाम
पिके उध्वस्त शेतकरी संकटात सापडले असल्याने संपूर्ण ग्रामीण अर्थव्यवस्थेवर गंभीर परिणाम झाल्याचे दिसून येते. शेतकऱ्यांच्या कर्जवृद्धीचा प्रश्न, पुढील हंगामासाठी बियाणे खरेदीची असमर्थता, शैक्षणिक खर्च पूर्ण करण्यात येणारी अडचण यासारख्या अनेक समस्या या संकटामुळे निर्माण झाल्या आहेत. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने ग्रामीण भागातील सामाजिक आणि आर्थिक समतोल बिघडण्याची शक्यता आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने केवळ वर्तमानच नव्हे तर भविष्याचेही संकट निर्माण झाले आहे.
निष्कर्ष आणि उपाययोजना
पिके ओली झाल्याने शेतकरी संकटात असल्याने तात्काळ उपाययोजनांची आवश्यकता आहे. लवकरात लवकर पंचनामे पूर्ण करणे, नुकसानभरपाईची रक्कम शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा करणे, पुढील लागवडीसाठी मदत पुरवणे, कर्जमाफीच्या योजना अंमलात आणणे यासारख्या पावलांद्वारेच या संकटावर मात करता येईल. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात असल्याने सर्वांनी एकत्रित प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात आहे या समस्येकडे देशाचे लक्ष वेधले जावे आणि शेतकऱ्यांच्या कल्याणासाठी दीर्घकालीन योजना आखल्या जाव्यात. पिके भिजल्याने शेतकरी संकटात सापडत आहे या समस्येवर तातडीने उपाय शोधणे अत्यावश्यक आहे.