हिंदू धर्मातील सर्वात महत्त्वाच्या आणि आनंददायी सणांपैकी एक म्हणजे नवरात्री (Navratri 2025). हा उत्सव असत्यावर सत्याच्या, अधर्मावर धर्माच्या विजयाचे प्रतीक मानला जातो. भारतातील सर्वच प्रदेशांमध्ये हा सण विविध पद्धतीने साजरा केला जातो. यंदा नवरात्री (Navratri 2025) ची सुरुवात २२ सप्टेंबर रोजी होत आहे, जी आश्विन महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील प्रतिपदेपासून सुरू होते. हा काळ भक्तांसाठी अत्यंत पवित्र आणि आध्यात्मिक ऊर्जेने भरलेला असतो.
नवरात्रीचे प्रकार आणि वैशिष्ट्य
हिंदू पंचांगानुसार, दरवर्षी एकूण चार नवरात्री येतात. यापैकी दोन गुप्त नवरात्र असतात तर दोन प्रमुख नवरात्र असतात. चैत्र आणि आश्विन महिन्यामध्ये येणारी नवरात्र सर्वाधिक उत्साहात आणि मोठ्या प्रमाणात साजरी केली जाते. आश्विन महिन्यातील या उत्सवाला शारदीय नवरात्र असे म्हणतात. शारदीय नवरात्री (Navratri 2025) ही देवी दुर्गेच्या नऊ रूपांची उपासना करण्याचा काळ आहे. भारताच्या विविध राज्यांमध्ये हा सण वेगवेगळ्या पद्धतीने साजरा केला जातो. गुजरात आणि महाराष्ट्रात गरबा आणि डांडिया रास केला जातो, तर पश्चिम बंगालमध्ये भव्य दुर्गा पूजेचे आयोजन केले जाते.
शारदीय नवरात्री २०२५ ची तारखा आणि मुहूर्त
यंदाची शारदीय नवरात्री (Navratri 2025) २२ सप्टेंबर ते २ ऑक्टोबर अशी अनेक दिवस चालेल. आश्विन महिन्यातील शुक्ल पक्षातील प्रतिपदा तिथीची सुरुवात २२ सप्टेंबर रोजी पहाटे १.२३ वाजता होणार आहे, तर या तिथीची समाप्ती २३ सप्टेंबर रोजी पहाटे २.५५ वाजता होईल. घटस्थापना हा नवरात्रीच्या पूजेतील सर्वात महत्त्वाचा भाग आहे. यंदा घटस्थापनेसाठी शुभ मुहूर्त सकाळी ६.०९ ते ८.०६ वाजेपर्यंत असेल. या शुभ मुहूर्तात घटस्थापना करणे फलदायी ठरेल. याशिवाय, अभिजित मुहूर्ताचा काळ सकाळी ११.४९ ते दुपारी १२.३८ पर्यंत राहील, जो की कोणत्याही शुभ कार्यासाठी अत्यंत शुभ मानला जातो.
घटस्थापना आणि पूजाविधीची संपूर्ण माहिती
नवरात्री (Navratri 2025)च्या दिवशी घटस्थापना करणे ही एक अतिशय शुभ आणि महत्त्वाची क्रिया आहे. सर्वप्रथम देव्हारा स्वच्छ करून घ्यावा. त्यानंतर चौरंग स्वच्छ करून त्यावर मातीच्या भांड्यात शुद्ध माती भरून त्यात जव किंवा गहू यांची बियाणे पेरावीत. त्यानंतर एका कलशामध्ये गंगाजल, सुपारी, हळद, नाणे आणि तांदूळ घेऊन कलशावर आंबा किंवा अशोकाची पाने ठेवावीत. शेवटी वर लाल कापडात गुंडाळलेला नारळ ठेवावा. यानंतर विधिवत मंत्रांचा जप करून कलशाची स्थापना करावी. कलश स्थापना झाल्यानंतर नऊ दिवस दररोज सकाळी आणि संध्याकाळी पूजा करावी. कलशाजवळ तुपाचा दिवा लावून सकाळ-संध्याकाळी आरती करावी. दुर्गा सप्तशती किंवा दुर्गा चालिसाचे पठण करावे. नवरात्रीत नऊ दिवस अखंड ज्योत प्रज्वलित करणे देखील अत्यंत शुभ मानले जाते.
देवीची नऊ रूपे आणि पूजाविधी
नवरात्री (Navratri 2025)च्या नऊ दिवसात देवीची नऊ भिन्न रूपे पूजली जातात. प्रत्येक दिवशी एका विशिष्ट रूपाची पूजा केली जाते. यंदा हा क्रम खालीलप्रमाणे असेल:
· २२ सप्टेंबर, सोमवार (प्रतिपदा): देवी शैलपुत्रीची पूजा. ती पार्वती आणि हिमालयाची कन्या मानली जाते.
· २३ सप्टेंबर, मंगळवार (द्वितीया): देवी ब्रह्मचारिणीची पूजा. हे रूप तपस्या आणि साधनेचे प्रतीक आहे.
· २४ सप्टेंबर, बुधवार (तृतीया): देवी चंद्रघंटाची पूजा. हे रूप धैर्य आणि शक्तीचे प्रतीक मानले जाते.
· २६ सप्टेंबर, शुक्रवार (चतुर्थी): देवी कूष्मांडाची पूजा. देवीने हे रूप धारण करून ब्रह्मांडाची रचना केली असे मानले जाते.
· २७ सप्टेंबर, शनिवार (पंचमी): देवी स्कंदमाताची पूजा. त्या कार्तिक स्वामीची आई मानल्या जातात.
· २८ सप्टेंबर, रविवार (षष्ठी): देवी कात्यायनीची पूजा. हे रूप युद्ध आणि विजयाचे प्रतीक आहे.
· २९ सप्टेंबर, सोमवार (सप्तमी): देवी कालरात्रीची पूजा. हे रूप अंधकारावर मात करण्याचे प्रतीक आहे.
· ३० सप्टेंबर, मंगळवार (महाअष्टमी): देवी महागौरीची पूजा. हे रूप शांती आणि पवित्रतेचे प्रतीक आहे.
· १ ऑक्टोबर, बुधवार (महानवमी): देवी सिद्धिदात्रीची पूजा. त्या सर्व प्रकारची सिद्धी देणाऱ्या देवता मानल्या जातात.
घटस्थापनेचे सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व
नवरात्री (Navratri 2025)मधील घटस्थापना केवळ एक विधी नसून त्याचा खोल आध्यात्मिक अर्थ आहे. घटस्थापना ही गणेशाचे प्रतीक मानली जाते, ज्यामुळे कोणत्याही पूजा-विधीमध्ये अडथळा येत नाही. कलशाची स्थापना केल्याने घरात सकारात्मक ऊर्जेचा प्रवाह वाढतो आणि निरोगी वातावरण निर्माण होते. असे मानले जाते की मनःपूर्वक केलेल्या घटस्थापनेमुळे दुर्गा देवीची कृपा भक्तावर होते. कलशासमोर लावलेली अखंड ज्योत नऊ दिवस विझू नये म्हणून भक्त काळजी घेतात, ही ज्योत भक्ती आणि श्रद्धेचे प्रतीक आहे. धान्याची पेरणी ही सुफलीकरण आणि समृद्धीचे प्रतीक आहे.
नवरात्रीचे नऊ रंग (Navratri 2025 Dates And Colors )
प्रतिपदा – २२ सप्टेंबर २०२५ – पांढरा रंग (सोमवार )
द्वितीया – २३ सप्टेंबर २०२५ – लाल रंग (मंगळवार )
तृतीया – २४ सप्टेंबर २०२५ – निळा रंग (बुधवार)
चतुर्थी – २५ सप्टेंबर २०२५ – पिवळा रंग (गुरुवार)
पंचमी – २६ सप्टेंबर २०२५ – हिरवा रंग (शुक्रवार)
षष्टी – २७ सप्टेंबर २०२५ – राखाडी रंग (शनिवार )
सप्तमी – २८ सप्टेंबर २०२५ – केशरी रंग (रविवार)
अष्टमी – २९ सप्टेंबर २०२५ – मोरपंखी रंग (सोमवार )
नवमी – ३० सप्टेंबर २०२५ – गुलाबी रंग (मंगळवार)
ज्योतिषशास्त्राच्या दृष्टीने नवरात्री २०२५
ज्योतिषशास्त्रानुसार,यंदाची नवरात्री (Navratri 2025) एका विशेष संयोगासह येत आहे. १५ सप्टेंबर २०२५ रोजी शुक्र देव कर्क राशी सोडून सिंह राशीत प्रवेश करतील आणि ८ ऑक्टोबरपर्यंत तेथेच राहतील. हा संयोग काही विशिष्ट राशींवर अनुकूल परिणाम करणार आहे. असे मानले जाते की वृषभ, सिंह, तूळ आणि धनु या राशींच्या लोकांवर या काळात देवी दुर्गेची विशेष कृपा राहील. त्यांना आर्थिक लाभ, करिअरमध्ये यश आणि कुटुंबात सुख-शांती मिळण्याची शक्यता आहे. गुरु आणि शुक्र या शुभ ग्रहांची दृष्टी या राशींवर असल्याने प्रत्येक कामात यश मिळेल. धार्मिक आणि आध्यात्मिक कार्यात रस वाढेल आणि मानसिक शांती मिळेल.
उपसंहार: आध्यात्मिकतेचा महासागर
नवरात्री (Navratri 2025)हा केवळ एक उत्सव नसून आध्यात्मिक जागृतीचा, आंतरिक शक्तीचा आणि दैवी कृपेचा काळ आहे. हा काळ आपल्याला आत्मशोधाच्या प्रवासासाठी प्रेरणा देतो. देवीची नऊ रूपे ही मानवी जीवनातील विविध गुणांचे आणि शक्तींचे प्रतीक आहेत. त्यांची उपासना केल्याने आपण आपल्यातील ते गुण जागृत करू शकतो. घटस्थापना, उपवास, भजन-कीर्तन आणि प्रार्थना यामुळे मन शुद्ध होते आणि चित्त एकाग्र होते. समाजात एकत्र येऊन हा उत्सव साजरा केल्याने सामाजिक ऐक्य आणि भावनिक जोडलेपणाची भावना निर्माण होते. अशा प्रकारे, नवरात्री हा उत्सव आनंद, भक्ती, समृद्धी आणि आशेचा संदेश घेऊन येतो.
(टीपः धर्म, ज्योतिष इत्यादी विषयांवरील लेख/बातम्या केवळ वाचकांच्या माहितीसाठी आहेत. यासंबंधी कोणताही प्रयोग करण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला आवश्यक आहे. आमचे उद्दिष्ट फक्त वाचकांना माहिती देणे आहे. आम्ही या तथ्यांची पुष्टी करू शकत नाही.)