खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला आणि वाणांची माहिती

खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला
**प्रादेशिक हवामान केंद्र, मुंबई आणि वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी यांच्या नवीनतम अंदाजानुसार, मराठवाड्यात पुढील काही दिवसांत हलक्या ते मुसळधार पावसाची शक्यता आहे, ज्यासोबत वादळी वाऱ्याचीही तयारी ठेवणे आवश्यक आहे.** या अनपेक्षित हवामान बदलामुळे शेतकऱ्यांना योग्य ती पूर्वतयारी करणे गरजेचे ठरले आहे. विशेषतः पेरणीच्या हंगामाच्या सुरुवातीला, या परिस्थितीत **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** तज्ज्ञांकडून घेणे अत्यावश्यक आहे. पिकांची निवड, पेरणीची योजना, मशागतीचे टप्पे आणि पशुधनाचे संरक्षण या सर्व बाबींवर या हवामानाचा परिणाम होऊ शकतो, त्यामुळे सूचनांनुसार कृती करणे शहाणपणाचे ठरेल. (सौजन्य: ग्रामीण कृषी मौसम सेवा, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)

हवामान अंदाज: पूर्वसूचना आणि सूचना

अंदाज सूचवितो की २९ मे ते ३१ मे दरम्यान मराठवाड्यात तुरळक ठिकाणी हलक्या ते मध्यम पर्जन्याची शक्यता आहे, ज्यासोबत वादळी वारे येण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. त्यानंतर, ३० मे ते ५ जून या कालावधीत सरासरीपेक्षा जास्त प्रमाणात पाऊस पडण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे तापमानात लक्षणीय घट होईल. या अंदाजाच्या आधारे कृषी तज्ञांकडून दोन महत्त्वाच्या सूचना आल्या आहेत: प्रथम, हा पाऊस पूर्वमोसमी (प्री-मॉन्सून) असल्याने पेरणीची घाई करू नये. दुसरे म्हणजे, काढणीसाठी तयार असलेली कोणतीही पिके तातडीने काढून सुरक्षित, कोरड्या ठिकाणी साठवावीत, जेणेकरून ती पावसात भिजून नुकसान पावू नयेत. या पूर्वतयारीशिवाय **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** पूर्णत्वास जाणार नाही.

कापूस पिकाचे व्यवस्थापन: मशागत ते वाण निवड

कापूस पेरणीच्या तयारीसाठी जमिनीची सखोल मशागत आवश्यक आहे. नांगरणीनंतर मोगडणी करावी आणि त्यानंतर २-३ वखराच्या पाळ्या द्याव्यात. शेवटच्या वखरणीपूर्वी, खत व्यवस्थापनाकडे विशेष लक्ष द्यावे. कोरडवाहू कापूस लागवडीसाठी हेक्टरी ५ टन तर बागायती लागवडीसाठी १० टन चांगले कुजलेले शेणखत शेतात समप्रमाणात पसरावे. हे खत जमिनीची सुपिकता वाढविण्यास मदत करते. **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** म्हणून कापसाच्या वाण निवडीत जमिनीचा प्रकार (कोरडवाहू किंवा बागायती), हवामानाची परिस्थिती, लागवडीची पद्धत (सामान्य, मिश्र) आणि वाणांचे विशिष्ट गुणधर्म (रोगप्रतिकार, उत्पन्नक्षमता) यांचा समतोल राखून निवड करावी. योग्य वाण निवड हे यशस्वी पीक उभारणीचा पाया आहे.

तूर (अरहर) लागवडीचे तंत्रज्ञान: रोगप्रतिरक्षा आणि धूप नियंत्रण

तुराच्या पिकासाठी उत्तम उत्पादन मिळविण्यासाठी पूर्व मशागत महत्त्वाची आहे. वखराच्या २ ते ३ पाळ्या देऊन जमिनीची तयारी करावी. शेवटच्या वखरपाळीपूर्वी हेक्टरी ५ टन चांगले कुजलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट खत जमिनीत चांगले मिसळावे. वाण निवडीत बीडीएन-2013-41(गोदावरी), बीडीएन-711, बीएसएमआर-736, बीएसएमआर-853 (वैशाली), बीडीएन-716, बीडीएन-2, बीडीएन-708 (अमोल), एकेटी 8811, पीकेव्ही तारा किंवा आयसीपीएल 87119 या उत्तम गुणवत्तेच्या आणि रोगप्रतिरोधक वाणांचा प्राधान्याने वापर करावा. मराठवाड्यातील अंदाजित जोरदार पावसाच्या पार्श्वभूमीवर, **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** म्हणून एक महत्त्वाची तांत्रिक बाब म्हणजे फायटोप्थोरा करपा रोगापासून बचाव. यासाठी शेताच्या चारही बाजूस अंदाजे ३ फूट खोल आणि २ फूट रुंद चर (ड्रेनेज ट्रेंच) खणावे. यामुळे अतिवृष्टी झाल्यास शेतातील मातीची धूप होणार नाही, पाण्याचा निचरा चांगला होईल, मुळे पाण्यात बुडून सडणार नाहीत आणि चरात साठलेले पाणी पाऊस ओसरल्यावर पुन्हा पिकांना उपलब्ध होऊ शकते.

मुग आणि उडीद: दालधान्यांची योग्य तयारी

मुग आणि उडीद या अतिशय महत्त्वाच्या दालधान्य पिकांसाठी जमिनीची तयारी सोपी असते. कुळवाच्या (हलक्या नांगरणीच्या) २ पाळ्या देऊन जमिनीची भुसभूशीत तयारी करावी. मुग-उडिदाच्या लागवडीपूर्वी शेवटच्या कुळवणीत हेक्टरी ५ टन चांगले कुजलेले शेणखत जमिनीत मिसळून द्यावे. **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** अंतर्गत वाण निवडीवर भर द्यावा. मुगासाठी कोपरगाव, बीएम-4, बीपीएमआर-145, बीएम-2002-1, बीएम-2003-2, फुले मुग 2, पी.के.व्ही.ए.के.एम 4 हे वाण उत्तम. उडीदासाठी बीडीयू-1, टीएयू-1, टीपीयू-4 या वाणांचा निवड करावा. या पिकांना जास्त पाण्याची गरज नसल्याने, पावसाचा अंदाज लक्षात घेऊन पेरणीचा योग्य वेळ निश्चित करणे आवश्यक आहे.

भुईमूग: उच्च दर्जाच्या वाणांसह सुरुवात

भुईमूगाच्या लागवडीसाठी जमिनीची चांगली तयारी आणि वखराच्या २ ते ३ पाळ्या देणे गरजेचे आहे. शेवटच्या वखरपाळीपूर्वी, प्रति हेक्टरी १० गाड्या (अंदाजे ५ टन) शेणखत किंवा कंपोस्ट खत पसरून जमिनीत चांगले मिसळून घ्यावे आणि जमीन भुसभूशीत करावी. उच्च उत्पादनक्षमतेसाठी वाण निवडीवर विशेष लक्ष द्यावे. **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** सूचित करतो की एसबी-11, जेएल-24, एलजीएन-2 (मांजरा), टीएजी-24, टीजी-26, टीएलजी-45, एलजीएन-1, एलजीएन-123 या प्रमाणित आणि उन्नत वाणांचा वापर करावा. भुईमूगाचे पीक चांगल्या निचऱ्याची मागणी करते, त्यामुळे जमिनीची उंच-निच प्रदेशातील तयारी लक्षात घेणे आवश्यक आहे.

मका पिकण्यासाठी सोप्या पायऱ्या

मक्याच्या लागवडीसाठी जमिनीची तयारी सोपी असते. वखराच्या १ ते २ पाळ्या देऊन जमिन भुसभूशीत करावी. योग्य वाण निवड हे मक्याच्या यशस्वी पिकाचे रहस्य आहे. नवज्योत, मांजरा, डीएमएच-107, केएच-9451, एमएचएच, प्रभात, करवीर, जेके-2492, महाराजा, युवराज या उत्तम उत्पादन देणाऱ्या आणि स्थानिक परिस्थितीशी जुळणाऱ्या वाणांचा वापर करावा. **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** मक्यासाठी सांगतो की पावसाचा अंदाज लक्षात घेऊन पेरणीची वेळ आखावी, कारण मक्याला विशिष्ट वाढीच्या टप्प्यावर पुरेसे पाणी मिळाले पाहिजे.

फळबाग व्यवस्थापन: वादळापासून संरक्षण

केळी, आंबा, सिताफळ या फळझाडांची लागवड करताना खड्डे भरण्यासाठी शेणखतासोबत सुपर फॉस्फेट वापरावे. या अंदाजित वादळी वारा आणि जोरदार पावसामुळे लहान झाडांना मोठे नुकसान होऊ शकते. त्यांचे संरक्षण करण्यासाठी मजबूत काठ्या देऊन आधार द्यावा. रोपे खरेदी करताना नेहमी शासकीय मान्यताप्राप्त रोपवाटीकडूनच खरेदी करावी, ज्यामुळे रोगमुक्त आणि उत्तम गुणवत्तेची रोपे मिळतील. द्राक्षबागेतील रोगग्रस्त पाने तोडून काढून योग्य फंगीसायडची फवारणी करावी, कारण ओलावा रोगांच्या वाढीस चालना देतो.

भाजीपाला आणि फुलशेती: वेळेवर काढणी व सुरक्षित साठवण

भाजीपाला आणि फुलांच्या पिकांसाठी पूर्व मशागत पूर्ण करून घ्यावी. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे जी पिके काढणीसाठी तयार आहेत, ती या पावसाच्या आधी तातडीने काढून घ्यावीत. अंदाजानुसार जोरदार पाऊस पडण्याची शक्यता असल्याने, काढलेली पिके कोरड्या, सुरक्षित ठिकाणी साठवण्याची व्यवस्था करावी. भिजल्यास भाज्या व फुले सहज कुजू शकतात किंवा त्यांचा बाजारभाव घसरू शकतो. या हवामानात **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** म्हणून नवीन लागवडीचे काम पावसाची स्थिरता येईपर्यंत थांबविणे शहाणपणाचे ठरू शकते.

पशुधन काळजी: सुरक्षितता आणि आरोग्य

वादळी वारे आणि मुसळधार पाऊस हे पशुधनासाठी धोकादायक ठरू शकते. शक्यतो जनावरांना वादळाच्या काळात शेडमध्येच बांधून ठेवावे. त्यांना पावसापासून वाचवण्यासाठी निवारा (शेड) उपलब्ध असल्याची खात्री करावी. या ओल्या हवामानात जनावरांना स्वच्छ आणि पुरेसे पिण्याचे पाणी उपलब्ध करून द्यावे. ओलावा आणि गारवा यामुळे विविध आजार होण्याची शक्यता वाढते, त्यामुळे जनावरांच्या आरोग्याकडे विशेष लक्ष द्यावे.

या संपूर्ण मार्गदर्शनाचा आधार प्रादेशिक हवामान केंद्र, मुंबई आणि वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी यांच्या संयुक्त अंदाजाने निर्माण केलेल्या परिस्थितीतून शेतकऱ्यांना मदत करणे हाच आहे. हवामान अनिश्चित असले, तरी योग्य पूर्वतयारी, तज्ञांच्या सल्ल्यांचे पालन आणि **खरीप हंगामात विविध पिकांसाठी पेरणी विषयक सल्ला** योग्य पद्धतीने अमलात आणल्यास, या खरीप हंगामातही चांगले उत्पादन घेता येणे शक्य आहे. शेतकऱ्य भाऊंना यशाच्या शुभेच्छा! (सौजन्य: ग्रामीण कृषी मौसम सेवा, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)