उष्ण तापमानात पिकांची काळजी अशाप्रकारे घ्या

उष्ण तापमानात पिकांची काळजी ही आजच्या बदलत्या हवामानात शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाचा विषय बनला आहे. विशेषतः उन्हाळ्याच्या काळात किंवा उष्णतेच्या लाटेदरम्यान, जेव्हा तापमान सामान्यपेक्षा जास्त वाढते, तेव्हा पिकांवर त्याचा विपरीत परिणाम होतो. या लेखात आपण जास्त तापमानात पिकांची काळजी कशी घ्यावी, कोणत्या पिकांसाठी कोणत्या पद्धती अवलंबाव्या आणि त्यांना कसे वाचवावे याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी योग्य नियोजन आणि व्यवस्थापन शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन सुरक्षित ठेवण्यास मदत करू शकते.

उष्ण तापमानाचा पिकांवर परिणाम

जास्त तापमानात पिकांची काळजी घेणे का गरजेचे आहे हे समजून घेण्यासाठी प्रथम त्याचे परिणाम समजणे आवश्यक आहे. जेव्हा तापमान ३५ अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त वाढते, तेव्हा पिकांमध्ये पाण्याची कमतरता, प्रकाशसंश्लेषणात अडथळा आणि मातीतील ओलावा कमी होण्यासारख्या समस्या उद्भवतात. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी न घेतल्यास फुले गळणे, फळांचा आकार लहान राहणे आणि उत्पादनात घट होणे यांसारखे परिणाम दिसतात. वेगवेगळ्या पिकांना उष्ण तापमानाचा वेगवेगळा त्रास होतो, त्यामुळे प्रत्येक पिकासाठी विशिष्ट उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.

उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेण्याचे उपाय

तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी काही मूलभूत तत्त्वे आणि पद्धती आहेत ज्या सर्व पिकांसाठी उपयुक्त ठरतात. यामध्ये पाणी व्यवस्थापन, मातीचे संरक्षण आणि योग्य वेळी खतांचा वापर यांचा समावेश होतो. खाली विविध पिकांसाठी जास्त तापमानात पिकांची काळजी कशी घ्यावी याबद्दल सविस्तर माहिती दिली आहे.

१. भात (धान)

भात हे पाण्यावर अवलंबून असणारे पीक आहे, त्यामुळे जास्त तापमानात पिकांची काळजी घेताना पाण्याचा पुरवठा अखंड ठेवणे महत्त्वाचे आहे. तीव्र तापमानात भाताच्या शेतात सतत ४-५ सेंटीमीटर पाणी ठेवावे, जेणेकरून मुळे थंड राहतील आणि पाण्याचा बाष्पीभवनाचा दर कमी होईल. तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेताना सकाळी किंवा संध्याकाळी पाणी द्यावे, ज्यामुळे मातीतील ओलावा टिकून राहतो. तसेच झाडांभोवती सेंद्रिय आच्छादन (मल्चिंग) वापरल्यास तीव्र तापमानात पिकांची काळजी अधिक प्रभावीपणे करता येते.

२. गहू

गहू हे रब्बी हंगामातील प्रमुख पीक आहे, पण काही ठिकाणी उष्ण तापमानातही त्याची लागवड होते. तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेताना गव्हाला नियमित पाणी द्यावे, विशेषतः दाणे भरण्याच्या अवस्थेत. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी करताना मातीची ओल टिकवण्यासाठी शेतात सेंद्रिय खतांचा वापर करावा. जर तापमान खूपच वाढले तर हलके पाणी शिंपडून (स्प्रिंकलर) झाडांना थंड ठेवता येते. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी गव्हाच्या जाती निवडताना उष्णता-सहिष्णु वाणांचा (heat-tolerant varieties) वापर करावा.

३. मका

मका पिकाला तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेताना पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन आवश्यक आहे. मक्याच्या मुळांना जास्त उष्णता सहन होत नाही, त्यामुळे शेतात ओलावा टिकवण्यासाठी ड्रिप इरिगेशन किंवा ठिबक सिंचन पद्धती वापरावी. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी करताना मक्याच्या झाडांभोवती पालापाचोळा किंवा गवताचे आच्छादन टाकावे, ज्यामुळे माती थंड राहते आणि पाण्याचे बाष्पीभवन कमी होते. तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी मक्याला नायट्रोजनयुक्त खतांचा हलका डोस द्यावा, ज्यामुळे त्याची वाढ चांगली राहते.

४. भाजीपाला (टोमॅटो, वांगी, मिरची)

भाजीपाल्याची पिके उष्ण तापमानात खूप संवेदनशील असतात. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेताना टोमॅटो, वांगी आणि मिरची यांना नियमित पाणी द्यावे, पण पाणी साचणार नाही याची काळजी घ्यावी. तीव्र तापमानात पिकांची काळजी करताना या झाडांवर सावलीसाठी शेड नेट (shade net) वापरता येते, ज्यामुळे थेट सूर्यप्रकाशाचा त्रास कमी होतो. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी मातीला सेंद्रिय खतांनी समृद्ध करावे आणि कीड-रोगांपासून संरक्षणासाठी नैसर्गिक कीटकनाशके वापरावीत.

५. फळझाडे (आंबा, पेरू, द्राक्षे)

फळझाडांना तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेताना त्यांच्या मुळांभोवती ओलावा टिकवणे आवश्यक आहे. आंबा आणि पेरूसारख्या झाडांना उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेताना ठिबक सिंचनाद्वारे पाणी द्यावे आणि मुळांभोवती गवत किंवा पालापाचोळ्याचे आच्छादन करावे. जास्त तापमानात पिकांची काळजी करताना द्राक्षांच्या वेलींना सावली देण्यासाठी हिरव्या जाळ्या वापराव्या. फळे पक्व होत असताना उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी पाणी आणि पोषक द्रव्यांचे संतुलन राखावे, ज्यामुळे फळांचा दर्जा टिकून राहतो.

तीव्र तापमानात पिकांची काळजी साठी सामान्य उपाय

– **पाणी व्यवस्थापन:** जास्त तापमानात पिकांची काळजी घेताना पाण्याचा योग्य वापर करावा. सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी पाणी देणे उत्तम, कारण यावेळी बाष्पीभवन कमी होते.
– **आच्छादन (मल्चिंग):** मातीवर सेंद्रिय पदार्थांचे आच्छादन टाकल्यास उष्ण तापमानात पिकांची काळजी करणे सोपे होते, कारण माती थंड राहते.
– **सावली:** काही पिकांना थेट सूर्यप्रकाशापासून वाचवण्यासाठी सावलीची व्यवस्था करावी.
– **उष्णता-सहिष्णु वाण:** जास्त तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी उष्णता सहन करू शकणाऱ्या बियाणांचा वापर करावा.

शेतकऱ्यांसाठी सल्ला

तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी हवामानाचा अंदाज नियमितपणे तपासावा आणि स्थानिक कृषी अधिकाऱ्यांशी संपर्कात राहावे. सरकारनेही शेतकऱ्यांना जास्त तापमानात पिकांची काळजी घेण्यासाठी सबसिडी, तांत्रिक सहाय्य आणि प्रशिक्षण द्यावे. पिकांचे नुकसान टाळण्यासाठी विमा योजनांचा लाभ घ्यावा.

निष्कर्ष

तीव्र तापमानात पिकांची काळजी घेणे हे शेतकऱ्यांसाठी आव्हान आहे, पण योग्य नियोजन आणि उपाययोजनांनी पिकांचे संरक्षण शक्य आहे. प्रत्येक पिकाच्या गरजेनुसार पाणी, सावली आणि पोषण यांचे व्यवस्थापन केल्यास जास्त तापमानातही चांगले उत्पादन मिळू शकते. बदलत्या हवामानात उष्ण तापमानात पिकांची काळजी ही शेतीच्या भविष्यासाठी महत्त्वाची आहे, आणि यासाठी शेतकरी, सरकार आणि समाजाने एकत्रित प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. उष्ण तापमानात पिकांची काळजी घेऊन आपण शेतीला अधिक टिकाऊ आणि उत्पादनक्षम बनवू शकतो.