तूर (ज्याला अरहर किंवा पिजन पी असेही म्हणतात) हे एक महत्त्वाचे डाळवर्गीय पीक आहे, जे प्रामुख्याने प्रथिनांचा स्रोत म्हणून आहारात वापरले जाते. जगभरात तुरीची लागवड मोठ्या प्रमाणात केली जाते, विशेषतः आशिया आणि आफ्रिकेतील देशांमध्ये. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत काही देशांनी आपली विशेष ओळख निर्माण केली आहे, कारण त्यांच्याकडे सुपीक जमीन, योग्य हवामान आणि शेतीसाठी प्रगत तंत्रज्ञान उपलब्ध आहे. या लेखात आपण तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत आणि त्यांच्या यशामागील कारणांचा शोध घेणार आहोत.
1. भारत
तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत भारत हा पहिल्या क्रमांकावर आहे. भारत हा तुरीचा सर्वात मोठा उत्पादक देश आहे, जिथे दरवर्षी सुमारे 3.5 ते 4 दशलक्ष टन तूर उत्पादन होते. महाराष्ट्र, कर्नाटक, मध्य प्रदेश आणि उत्तर प्रदेश ही भारतातील तूर उत्पादनाची प्रमुख राज्ये आहेत. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या संदर्भात भारताचे योगदान हे त्याच्या विशाल शेती क्षेत्रामुळे आणि तुरीच्या संकरित जातींच्या वापरामुळे आहे. भारतात तूर ही आहारातील एक महत्त्वाची डाळ आहे, ज्यामुळे तिची मागणी सातत्याने वाढत आहे. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्यामध्ये भारताचे स्थान हे शेतकऱ्यांच्या मेहनतीमुळे आणि सरकारच्या शेतीविषयक धोरणांमुळे मजबूत आहे.
2. म्यानमार
तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत म्यानमार दुसऱ्या स्थानावर आहे. म्यानमार दरवर्षी अंदाजे 1 ते 1.2 दशलक्ष टन तूर उत्पादन करतो आणि आशियाई देशांमध्ये तुरीच्या उत्पादनात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. म्यानमारमधील मध्यवर्ती मैदानी भाग हे तूर उत्पादनाचे प्रमुख क्षेत्र आहे. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत म्यानमारचे स्थान हे त्याच्या सुपीक जमिनी आणि अनुकूल हवामानामुळे आहे. म्यानमार तुरीची मोठ्या प्रमाणात निर्यातही करतो, विशेषतः भारतासारख्या देशांना, जिथे तुरीची मागणी जास्त आहे. तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या संदर्भात म्यानमारने आपली शेती पद्धती सुधारून उत्पादनात सातत्य राखले आहे.
3. मलावी
तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत मलावी तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. मलावी हा आफ्रिकेतील एक छोटा देश आहे, जो दरवर्षी सुमारे 0.4 ते 0.5 दशलक्ष टन तूर उत्पादन करतो. मलावीतील ग्रामीण भागात तूर हे एक प्रमुख पीक आहे, जे स्थानिक आहाराचा भाग आहे आणि निर्यातीसाठीही वापरले जाते. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या संदर्भात मलावीचे योगदान हे त्याच्या शेतकऱ्यांच्या पारंपरिक शेती पद्धती आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील मागणीमुळे आहे. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्यामध्ये मलावीने आपली जागा शाश्वत शेतीवर लक्ष केंद्रित करून मिळवली आहे.
4. तांझानिया
तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत तांझानिया चौथ्या स्थानावर आहे. तांझानिया दरवर्षी अंदाजे 0.3 ते 0.4 दशलक्ष टन तूर उत्पादन करतो आणि आफ्रिकेतील तूर उत्पादनात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. तांझानियातील उत्तरी आणि मध्य भाग हे तूर उत्पादनाचे प्रमुख क्षेत्र आहे. तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत तांझानियाचे स्थान हे त्याच्या विस्तृत शेती जमिनी आणि स्थानिक शेतकऱ्यांच्या मेहनतीमुळे आहे. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या संदर्भात तांझानिया तुरीची निर्यातही करतो, विशेषतः आशियाई देशांना, ज्यामुळे त्याच्या अर्थव्यवस्थेला बळकटी मिळते.
5. मोझांबिक
तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या यादीत मोझांबिक पाचव्या क्रमांकावर आहे. मोझांबिक दरवर्षी सुमारे 0.2 ते 0.3 दशलक्ष टन तूर उत्पादन करतो आणि आफ्रिकेतील तूर उत्पादक देशांमध्ये आपले स्थान मजबूत केले आहे. मोझांबिकमधील ग्रामीण भागात तूर हे एक महत्त्वाचे पीक आहे. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्या संदर्भात मोझांबिकचे योगदान हे त्याच्या सुपीक माती आणि योग्य पर्जन्यमानामुळे आहे. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांच्यामध्ये मोझांबिकने आपली जागा स्थानिक गरजा आणि निर्यातीच्या संतुलनामुळे मिळवली आहे.
तूर उत्पादनातील आव्हाने आणि संधी
तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो, जसे की हवामान बदल, कीटकांचा प्रादुर्भाव आणि बाजारातील चढ-उतार. उदाहरणार्थ, भारतात काहीवेळा पाण्याची कमतरता आणि रोगांचा प्रादुर्भाव तूर उत्पादनावर परिणाम करतो, तर म्यानमार आणि आफ्रिकेतील देशांना पायाभूत सुविधांचा अभाव भेडसावतो. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश यांनी या आव्हानांवर मात करण्यासाठी संशोधन आणि तंत्रज्ञानाचा वापर सुरू केला आहे. संकरित बियाणे, सुधारित सिंचन पद्धती आणि शाश्वत शेती या संधींमुळे उत्पादनात वाढ होण्याची शक्यता आहे.
तुरीचे जागतिक महत्त्व
तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश हे केवळ उत्पादनातच नव्हे, तर जागतिक अन्नसुरक्षेतही महत्त्वाचे योगदान देतात. तूर ही प्रथिनांचा प्रमुख स्रोत असल्याने, विशेषतः शाकाहारी लोकसंख्येसाठी ती महत्त्वाची आहे. भारतासारख्या देशात तुरीची डाळ ही रोजच्या आहाराचा अविभाज्य भाग आहे, तर म्यानमार आणि आफ्रिकेतील देश तुरीच्या निर्यातीतून आर्थिक लाभ मिळवतात. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश हे शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यासोबतच जागतिक व्यापारातही योगदान देतात.
निष्कर्ष
तुर पिकाचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश म्हणजे भारत, म्यानमार, मलावी, तांझानिया आणि मोझांबिक हे आहेत. हे देश आपापल्या भौगोलिक परिस्थिती आणि शेतीतील प्रगतीमुळे या यादीत अग्रस्थानी आहेत. तुरीचे सर्वाधिक उत्पन्न घेणारे जगातील टॉप 5 देश हे जागतिक अन्न पुरवठा साखळीत महत्त्वाची भूमिका बजावतात आणि भविष्यातही त्यांचे योगदान कायम राहील, जर त्यांनी पर्यावरणीय आव्हानांवर मात करून शाश्वत शेती पद्धतींचा अवलंब केला तर.