**ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश**
ज्वारी (सोर्गम) हे एक महत्त्वाचे धान्यपीक आहे, जे कोरडवाहू शेतीसाठी योग्य मानले जाते. पौष्टिकतेने समृद्ध आणि हवामान बदलास तोंड देऊ शकणाऱ्या या पिकाचे उत्पादन जगभरात होते. या लेखात आपण **ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** या विषयावर सविस्तर माहिती बघणार आहोत.
१. अमेरिका (युनायटेड स्टेट्स)
**ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** या यादीत अमेरिका अव्वल स्थानावर आहे. अमेरिकेमध्ये प्रामुख्याने टेक्सास, कॅन्सस, आणि ओक्लाहोमा या राज्यांमध्ये ज्वारीचे मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन केले जाते. दरवर्षी सुमारे ९.५ दशलक्ष मेट्रिक टन ज्वारी येथे पिकवली जाते.
अमेरिकेतील ज्वारीचा मुख्य उपयोग प्राण्यांचे खाद्य, इथेनॉल उत्पादन, आणि मानवी आहारात केला जातो. येथील प्रगत शेती तंत्रज्ञान, मोठ्या जमीन विस्तार, आणि सरकारी सबसिडीमुळे हे उत्पादन वाढते आहे. शिवाय, ज्वारीच्या संकरित जातींच्या वापरामुळे पिकाचा दर्जा आणि उत्पादनक्षमता वाढवण्यात यश मिळाले आहे.
२०२३ च्या अहवालानुसार, अमेरिका जगभरातील ज्वारीच्या निर्यातीतही अग्रेसर आहे. चीन, मेक्सिको, आणि जपानसारख्या देशांना येथून मोठ्या प्रमाणात ज्वारी पाठवली जाते. तथापि, हवामान बदलामुळे होणारे दुष्कर आणि पाण्याची टंचाई ही आव्हाने शेतकऱ्यांसमोर उभी आहेत.
अमेरिकेच्या कृषि विभागाने (USDA) ज्वारी पिकासाठी नवीन धोरणे आखली आहेत. पाण्याचा कमी वापर करणाऱ्या पद्धती आणि जैविक शेतीकडे झुकण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे.
२. नायजेरिया
आफ्रिकेतील नायजेरिया हा **ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** पैकी दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. देशातील उत्तर भागातील सवाना प्रदेश ज्वारीच्या लागवडीसाठी प्रसिद्ध आहे. नायजेरियामध्ये दरवर्षी सुमारे ६.५ दशलक्ष मेट्रिक टन ज्वारीचे उत्पादन होते.
ज्वारी हे नायजेरियामधील लाखो कुटुंबांचे मुख्य अन्न आहे. याचे पीठ (ज्वारीचे पीठ) पासून पारंपारिक पदार्थ जसे की “टुवो” आणि “कुंकु” बनवले जातात. शिवाय, प्राण्यांचे खाद्य आणि बायोफ्युएल तयार करण्यासाठीही ज्वारीचा वापर केला जातो.
सरकारी योजनांमध्ये ज्वारी उत्पादक शेतकऱ्यांना बियाणे, खते, आणि तंत्रज्ञानाची मदत दिली जाते. तरीही, बेरोजगारी, अपुरी सिंचन सुविधा, आणि कीटकांचे प्रादुर्भाव यामुळे उत्पादन अडथळे निर्माण होतात.
नायजेरियाचा लक्ष्य २०३० पर्यंत ज्वारी उत्पादन दुप्पट करण्याचा आहे. यासाठी आंतरराष्ट्रीय संस्थांसोबत सहकार्य करून संशोधन आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम राबविण्यात येत आहेत.
३. भारत
**ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** या यादीत भारताचा समावेश तिसऱ्या स्थानावर आहे. महाराष्ट्र, कर्नाटक, आणि तेलंगणा ही राज्ये ज्वारी उत्पादनात अग्रेसर आहेत. भारतात दरवर्षी सुमारे ५ दशलक्ष मेट्रिक टन ज्वारी पिकवली जाते.
भारतात ज्वारी ही “मोठा धान्य” म्हणून ओळखली जाते. ग्रामीण भागातील लोक याचे रोटी, भाकरी, आणि लापशी बनवतात. शिवाय, ज्वारीचा उपयोग मद्यनिर्मिती आणि पशुधनासाठी चारा म्हणूनही होतो.
राष्ट्रीय कृषी विकास योजना (RKVY) अंतर्गत ज्वारी पिकासाठी शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत दिली जाते. तसेच, संकरित जाती (हाइब्रिड व्हॅरायटी) विकसित करून उत्पादन वाढवण्यात यश मिळाले आहे.
मात्र, अतिवृष्टी, कीटकांचा प्रादुर्भाव, आणि बाजारपेठेतील अस्थिर किंमती ही प्रमुख समस्या आहेत. सध्या, जैविक ज्वारीच्या मागणीत वाढ होत असल्याने शेतकऱ्यांना नवीन संधी मिळत आहेत.
४. मेक्सिको
मेक्सिको हा **ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** पैकी चौथ्या स्थानावर आहे. येथील “सोरगो” (ज्वारी) हे देशाच्या पारंपारिक आहाराचा महत्त्वाचा भाग आहे. दरवर्षी सुमारे ४.२ दशलक्ष मेट्रिक टन उत्पादन होते.
मेक्सिकोमध्ये ज्वारीचा वापर प्रामुख्याने “टॉर्टिला” बनवण्यासाठी केला जातो. शिवाय, पारंपारिक पेये (जसे की “अटोल”) आणि प्राणीखाद्य तयार करण्यासाठीही याचा वापर होतो.
सरकारने “प्रोग्रामा डी अॅग्रिकल्चरा” योजनेअंतर्गत ज्वारी उत्पादकांना सबसिडी आणि विमा सुविधा पुरवल्या आहेत. यामुळे छोट्या शेतकऱ्यांनाही उत्पादन वाढवणे शक्य झाले आहे.
तसेच, ज्वारीच्या जैवविविधतेचे संवर्धन करण्यासाठी मेक्सिकोमध्ये जननसंस्थान (जर्मप्लाझम बँक) तयार केली आहे. युनायटेड स्टेट्स आणि कॅनडासोबतच्या व्यापार करारांमुळे निर्यातीत वाढ झाली आहे.
५. सुदान
आफ्रिकेतील सुदान हा **ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** या यादीत पाचव्या स्थानावर आहे. सुदानमध्ये दरवर्षी सुमारे ३.८ दशलक्ष मेट्रिक टन ज्वारी पिकवली जाते. देशाच्या मध्य आणि पश्चिम भागातील शुष्क प्रदेशात हे पीक प्रमुख आहे.
सुदानमध्ये ज्वारी हे लोकांचे मुख्य अन्नधान्य आहे. याचे पीठ, भाजी, आणि फराळ यासाठी वापर केला जातो. शिवाय, दुष्काळाच्या काळात ज्वारीचा साठा लोकांचे प्राण वाचवतो.
देशातील राजकीय अस्थिरता आणि संसाधनांची कमतरता ही मोठी आव्हाने आहेत. तरीही, FAO (UN Food and Agriculture Organization) सारख्या आंतरराष्ट्रीय संस्थांमुळे शेतकऱ्यांना बियाणे आणि प्रशिक्षण मिळते.
सध्या, सुदान सरकार ज्वारी उत्पादनाला प्राधान्य देत आहे. पाण्याच्या टंचाईवर मात करण्यासाठी ड्रिप सिंचन प्रणालीचा प्रसार करण्यात आला आहे.
**निष्कर्ष:**
शेतकरी मित्रांनो**ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** (अमेरिका, नायजेरिया, भारत, मेक्सिको, सुदान) यांनी जागतिक अन्नसुरक्षेला महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. हे पीक केवळ शेतीच्या अर्थव्यवस्थेसाठीच नव्हे, तर लाखो कुटुंबांच्या आहारासाठी सुध्दा गरजेचे आहे. जागतिक तापमानवाढ आणि लोकसंख्या वाढीच्या पार्श्वभूमीवर, **ज्वारी पिकाचे सर्वाधिक उत्पादन घेणारे जगातील टॉप ५ देश** यांची भूमिका अधिक महत्त्वाची ठरते आहे. शाश्वत शेती पद्धती आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून या देशांनी ज्वारी उत्पादनात नवीन मानदंड स्थापित केले आहेत.