तिळ हे जगातील सर्वात प्राचीन तेलबिया पिकांपैकी एक आहे, ज्याचा उल्लेख प्राचीन ग्रंथांमध्ये सापडतो. भारतात हजारो वर्षांपासून तिळाची लागवड केली जात आहे. आधुनिक काळात, तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत वापरून लागवडीचे प्रमाण आणि उत्पादकता वाढविता येते. तिळाच्या बियांमध्ये सुमारे ५०% तेल आणि २५% प्रथिने असल्याने हे एक उच्च पौष्टिक पिक आहे. तिळाचे तेल त्यातील ज्वलन विरोधक घटकांमुळे (सिसमोल आणि सिसँमोलीन) दीर्घकाळ टिकते आणि खवट होत नाही. तेल काढल्यानंतर उरलेल्या पेंडीत ३५-४५% प्रथिने असतात, तसेच कॅल्शियम व फॉस्फरस हे खनिजे विपुल प्रमाणात असल्याने ते जनावरांसाठी उत्तम खाद्य आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबल्यास कमी कालावधीत अधिक उत्पन्न मिळविता येते.
तिळ लागवडीसाठी योग्य हवामान
तिळाच्या पिकासाठी हवामानाचे विशेष महत्त्व आहे. बियाण्यांच्या चांगल्या उगवणीसाठी किमान तापमान १५ अंश सेल्सिअस आवश्यक आहे, तर पिकाच्या कायिक वाढीसाठी २५-२७ अंश सेल्सिअस तापमान अनुकूल आहे. फुल व फळ धारणासाठी २६-३२ अंश सेल्सिअस तापमानात पिकाची चांगली वाढ होते. जर तापमान ४० अंश सेल्सिअस पेक्षा जास्त झाले तर फुलगळ होण्याचा धोका वाढतो. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबताना हवामानाच्या या बारकाव्यांचा विचार करणे गरजेचे आहे. योग्य तापमानात केलेली लागवड उत्पादनावर सकारात्मक परिणाम दर्शवते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत स्वीकारल्यास हवामानाच्या बदलांचा सामना करण्यासाठी योग्य तयारी करता येते.
तिळ लागवडीसाठी योग्य जमीन
तीळ पिक विविध प्रकारच्या जमिनीत येते, परंतु सुपीक व उत्तम निचऱ्याच्या मध्यम ते भारी जमिनीत पिकाची वाढ उत्तम होते. वाळू मिश्रित पोयटाच्या जमिनीत पुरेसा ओलावा असल्यास हे पिक चांगले येते. जमिनीचा सामू (pH) ५.५ ते ८.५ या दरम्यान असावा. निचऱ्याची सोय नसलेल्या पाणथळ जमिनीत तिळाचे पिक चांगले वाढत नाही, म्हणून अशा जमिनीपेक्षा दूर राहणे श्रेयस्कर आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबताना जमिनीची योग्य निवड करणे आवश्यक आहे. जमिनीची पूर्वतयारी योग्य पद्धतीने केल्यास पिकाची वाढ चांगली होते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये जमिनीची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी योग्य खतांचा वापर करणे समाविष्ट आहे.
तिळ लागवडीपूर्व मशागत
तिळाचे बियाणे बारीक असते आणि झाडाची सुरवातीची वाढ हळू होते, म्हणून जमिनीची पूर्वमशागत चांगली करून पृष्ठभाग सपाट, घट्ट व मऊ करावा लागतो. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये एक नांगरट व दोन ते तीन कुळवाच्या पाळ्या देऊन जमीन भुसभुशीत करणे आवश्यक आहे. पावसाचे पाणी एकाच ठिकाणी साठू नये यासाठी जमीन सपाट करावी, ज्यामुळे बियाण्यांची उगवण चांगली होते. पूर्वमशागत योग्य पद्धतीने केल्यास पिकाची वाढ आणि उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये जमिनीची मशागत करताना आधुनिक यंत्रांचा वापर करणे फायद्याचे ठरते.
तिळाच्या सुधारित वाणी
उच्च उत्पादनक्षमता मिळविण्यासाठी सुधारित वाणींची निवड महत्त्वाची आहे. फुले तीळ नं. १ ही पांढरा टपोरा दाण्याची जात आहे, जी अर्ध रब्बी हंगाम सोडून संपूर्ण महाराष्ट्रासाठी शिफारस केलेली आहे. याचा कालावधी ९०-९५ दिवस असून उत्पादन ५००-६०० किलो/हेक्टर इतके मिळते. तापी (जे.एल.टी. ७) ही पांढरा दाण्याची जात खान्देश व मराठवाड्यातील जालना व औरंगाबाद जिल्ह्यांसाठी योग्य आहे, कालावधी ८०-८५ दिवस असून उत्पादन ६००-७०० किलो/हेक्टर मिळते. पदमा (जे.एल.टी. २६) ही फिक्कट तपकिरी दाण्याची जात लवकर येणारी असून दुबार पिक लागवडीस योग्य आहे, जळगाव, धुळे, बुलढाणा व अकोला जिल्ह्यांसाठी शिफारस केलेली आहे. कालावधी ७२-७८ दिवस असून उत्पादन ६५०-७५० किलो/हेक्टर मिळते. जे.एल.टी. ४०८ ही पांढरा टपोरा दाण्याची जात मध्यम कालावधीत अधिक उत्पादनक्षम आहे, तेलाचे प्रमाण जास्त आहे, हमखास पाऊस पडणाऱ्या खान्देश व लगतच्या विदर्भ, मराठवाडा विभागांसाठी खरीप हंगामासाठी योग्य आहे. कालावधी ८१-८५ दिवस असून उत्पादन ७५०-८०० किलो/हेक्टर मिळते. फुलेपूर्णा (जे.एल.टी. ४०८-२) ही पांढरा टपोरा दाण्याची जात मध्यम कालावधीत अधिक उत्पादनक्षम आहे, तेलाचे प्रमाण जास्त आहे, खान्देश व लगतच्या विदर्भ विभागांसाठी उन्हाळी हंगामासाठी शिफारस केलेली आहे. कालावधी ८४-९७ दिवस असून उत्पादन ७००-८०० किलो/हेक्टर मिळते. टी.एल.टी.१० ही पांढरा टपोरा दाण्याची जात मध्यम कालावधीत अधिक उत्पादनक्षम आहे, तेलाचे प्रमाण जास्त आहे, मराठवाडा व लगतच्या विदर्भ विभागांसाठी रब्बी आणि उन्हाळी हंगामासाठी शिफारस केलेली आहे. कालावधी ८७-९७ दिवस असून उत्पादन ७००-८०० किलो/हेक्टर मिळते. एकेटी १०१ ही पांढरा टपोरा दाण्याची जात मध्यम कालावधीत अधिक उत्पादनक्षम आहे, तेलाचे प्रमाण जास्त आहे, खान्देश व लगतच्या विदर्भ विभागांसाठी उन्हाळी हंगामासाठी शिफारस केलेली आहे. कालावधी ८४-९० दिवस असून उत्पादन ७००-८०० किलो/हेक्टर मिळते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये योग्य वाण निवडणे उत्पादन वाढीत महत्त्वाची भूमिका बजावते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबताना प्रादेशिक हवामानास अनुरूप असलेल्या वाणींची निवड करणे आवश्यक आहे.
बियाणे आणि बीजप्रक्रिया
पेरणीसाठी उत्तम प्रतीचे २.५ ते ३.० किलो प्रति हेक्टर बियाणे वापरावे. बुरशीजन्य रोगांपासून बचाव करण्यासाठी ट्रायकोडर्मा ५ ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यास चोळावे व त्यानंतर अँझोटोबॅक्टर २५ ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यास लावावे. बीजप्रक्रिया केल्याने बियाण्यांची उगवण चांगली होते आणि रोगांचा प्रादुर्भाव कमी होतो. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये बीजप्रक्रियेचा समावेश करणे आवश्यक आहे. यामुळे पिकाची सुरुवातीची वाढ चांगली होते आणि उत्पादनात वाढ होते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये जैविक बीजप्रक्रियेवर भर दिला जातो.
तिळाची पेरणी
खरीप हंगामात तिळाची पेरणी मृगाचा चांगला पाऊस झाल्यावर आणि योग्य वातावरण असल्यास जूनचा दुसरा आठवडा ते जुलैच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत करावी. पेरणी ३० सेंमी अथवा ४५ सेंमी अंतरावर पाभरीने करावी. पाभरीने पेरणी करतांना बारीक वाळू अथवा चाळून घेतलेल्या गांडूळखत किंवा शेणखतात मिसळून पेरल्याने बियाण्याचे वितरण प्रमाणशीर होऊन एकसारख्या अंतरावर पडते. बियाणे २.५ सेंमी पेक्षा जास्त खोलीवर पडल्यास उगवणीवर विपरीत परिणाम होतो. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये पेरणीची योग्य पद्धत आणि वेळ यांचे महत्त्व आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबताना पेरणीसाठी आधुनिक यंत्रांचा वापर करणे फायद्याचे ठरते.
विरळणीचे महत्त्व
तीळ पिकामध्ये विरळणी अतिशय महत्त्वाची असते. पेरणीनंतर ८ ते १० दिवसांनी पहिली विरळणी व १५ ते २० दिवसांनी दुसरी विरळणी करावी. पिकाच्या योग्य वाढीसाठी व अधिक उत्पादन मिळविण्यासाठी हेक्टरी २.२२ लाख रोप संख्या आवश्यक आहे. पेरणी ४५ सेंमी अंतरावर असल्यास विरळणी ओळीतील दोन रोपातील अंतर १० सेंमी ठेवून करावी. पेरणी ३० सेंमी अंतरावर केली असल्यास विरळणी १५ सेंमी अंतर ठेवून करावी. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये विरळणीचे नियोजन करणे आवश्यक आहे. यामुळे प्रत्येक झाडाला पुरेसे पोषक द्रव्ये, पाणी आणि सूर्यप्रकाश मिळू शकतो. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये विरळणी करताना रोपांची योग्य संख्या राखण्यावर भर दिला जातो.
खत व्यवस्थापन
शेवटच्या कुळवणीच्या वेळी हेक्टरी ५ टन चांगले कुजलेले शेणखत किंवा कंपोस्ट खत जमिनीत चांगले मिसळून घ्यावे. पेरणीच्या वेळी हेक्टरी २५ किलो नत्र व २५ किलो स्फुरद द्यावे. पेरणीनंतर ३ आठवड्यांनी नत्राचा अर्धा हप्ता (२५ किलो नत्र) देऊन पाणी द्यावे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये संतुलित खतवापराचा समावेश आहे. जैविक खते व रासायनिक खते यांचा योग्य प्रमाणात वापर केल्यास उत्पादनात वाढ होते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये माइक्रोन्यूट्रिएंट्सचा वापर करण्याची शिफारस केली जाते.
आंतरमशागत
रोप अवस्थेत हे पिक नाजूक असल्याने ते तणांबरोबर जमिनीत ओलावा व अन्नद्रव्यांशी स्पर्धा करू शकत नाही. त्यामुळे तिळाचे क्षेत्र तणविरहीत ठेवावे. झाडाच्या तंतूमुळ्या जमिनीच्या पृष्ठभागावर वाढत असल्यामुळे खोल आंतरमशागत केल्यास मुळांना इजा होते. पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी पहिली निंदणी व कोळपणी आणि पेरणीनंतर ३० ते ३५ दिवसांनी दुसरी निंदणी व कोळपणी करावी. आंतरमशागतीमुळे तणांचे नियंत्रण होते, पाणी जमिनीत व्यवस्थित मुरते व जमिनीत हवा खेळती राहून मुळांची वाढ चांगली होऊन पिक जोमदार वाढते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये आंतरमशागतीसाठी योग्य साधनांचा वापर करणे आवश्यक आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये तणनाशकांचा वापर करण्यापेक्षा यांत्रिक पद्धतीने निंदणी करण्यावर भर दिला जातो.
पाणी व्यवस्थापन
खरीप हंगामात पावसाच्या पाण्यावर तीळ पिक येते. परंतु आवश्यकता भासल्यास पिकाच्या नाजूक अवस्थेत पाणी देणे जरुरीचे आहे. मुख्यतः फुले येण्याच्या कालावधीत व बोंड्या भरण्याच्या कालावधीत पाण्याचा ताण पडू देऊ नये. उन्हाळी हंगामात जरुरीप्रमाणे १२ ते १५ दिवसाच्या अंतराने पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. उन्हाळी हंगामात तीळ पिकाला सरासरी ५ ते ६ पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये सिंचनासाठी ट्रॉपिकल इरिगेशन किंवा ड्रिप इरिगेशन सारख्या आधुनिक पद्धतींचा वापर करण्याची शिफारस केली जाते.
कीड नियंत्रण
साधारणपणे किडी व रोगांमुळे पिकाचे २०-३५% नुकसान होते. पिकावर प्रामुख्याने पाने गुंडाळणारी/ फळ पोखरणारी अळीचा प्रादुर्भाव होतो. तसेच रस शोषण करणाऱ्या तुडतुडे, पांढरी माशी चा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने होतो. तीळ पिकावर पाने गुंडाळणारी अळीचा प्रादुर्भाव नियमितपणे दिसुन येतो. या किडीचे पतंग कोवळ्या पानावर अंडी घालतात. अळी पानांची गुंडाळी करून आतील भाग खाते. फुले आल्यानंतर फुलातील भाग खाते व बोंडे लागल्यानंतर छिद्र पाडून आतील भाग खाते. तसेच तीळ या पिकावर तुडतुडे, कोळी व पांढरी माशी या पानांतील रस शोषून घेणाऱ्या किडींचा प्रादुर्भाव देखील होतो. त्याशिवाय तुडतुडे, मायकोप्लाझमा सारख्या विषाणूंचा प्रसार करतात. त्यामुळे पर्णगुच्छ हा रोग होतो. पांढरी माशी निकोशियाना १० (टी.एम.व्ही. १०) विषाणूचा प्रसार करतात त्यामुळे पाने खाली मुरडतात. कीड नियंत्रणासाठी वेळेवर पेरणी करावी. किडग्रस्त झाडे/झाडांचे भाग तोडून/अळ्या गोळा करून नष्ट कराव्यात. निंबोळी अर्काची (५%) पेरणीनंतर १५ दिवसांनी फवारणी करावी. क्विनाँलफॉस (२५ ईसी) १००० मिली प्रती हेक्टरी ५०० लिटर पाण्यात मिसळून पेरणीनंतर ३०, ४५ व ६० दिवसांनी फवारणी करावी. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये एकात्मिक कीटक नियंत्रण पद्धतीचा अवलंब केला पाहिजे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये जैविक कीटकनाशकांचा प्राधान्याने वापर करण्याची शिफारस केली जाते.
रोग नियंत्रण
तिळ पिकावर होणारे प्रमुख रोग म्हणजे पानावरील ठिपके, मुळ व खोड कुजव्या, मर, पर्णगुच्छ आणि भुरी. पानावरील ठिपके हा रोग तीळ पिकावर नियमित आढळून येतो. पानावर अल्टरनेरिया बुरशीचे फिक्कट तांबट ठिपके गोलाकार/ अनियमित आकाराने असतात. नंतर त्यांची संख्या व आकार वाढत जावून एकमेकांत मिसळतात व पाने गळतात. पानांवर सरकोस्पोरा बुरशीचे कोनीय आकाराची तपकिरी रंगाचे ठिपके दिसतात. मुळ व खोड कुजव्या या रोगामुळे सुरुवातीस तिळाचे खोड जमिनीलगत तांबडे पडते. खोडावर काळसर पुरळ दिसतात व वर पसरतात. खोड चिरले जाऊन झाड जमिनीपासून १ ते १.५ फुटावर कोलमडते. खोडाची व मुळाची साल काढून पाहिल्यास साली खाली काळसर बुरशीची वाढ दिसुन येते. मर हा रोग कोलिटोट्रायकम व फुयजॉरीयम बुरशीमुळे होतो. बुडापासून शेंड्यापर्यंत झाड काळसर तपकिरी दिसते. झाडांवरील बोंडे पक्व होण्यापूर्वी झाडे मरतात. पर्णगुच्छ हा रोग मायकोप्लाझमा सारख्या विषाणूंमुळे होतो. रोगाचा प्रसार तुडतुडे मार्फत होतो. जोपर्यंत पिक फुलोऱ्यात येत नाही तोपर्यंत या गोराची लक्षणे दिसुन येत नाहीत. पिक फुलोऱ्यात असतांना फुलांचे रुपांतर बारीक पानात होऊन त्याचा गुच्छ तयार होतो. भुरी झाडाच्या पानावर पांढरी भुकटी पसरल्यासारखी दिसते. पाने पिवळसर होऊन गळतात. रोग नियंत्रणासाठी पेरणीसाठी रोगाची बाधा न झालेले उत्तम प्रतीचे बियाणे वापरावे व बुरशीनाशकाची बीजप्रक्रिया करावी. पिकाची फेरपालट करावी. प्रतिकारक जातीचा वापर करावा. डायथेन एम-४५, १२५० ग्रॅम किंवा कॉपर ऑक्झीक्लोराईड १५०० ग्रॅम ५०० लिटर पाण्यात मिसळून प्रती हेक्टरी फवारणी करावी. भुरी रोगाच्या नियंत्रणासाठी २० किलो ३०० मेष गंधकाची धुरळणी किंवा विरघळणारे गंधक १२५० ग्रॅम ५०० लिटर पाण्यात मिसळून प्रती हेक्टरी फवारणी करावी. रोगग्रस्त झाडे/ झाडांचे भाग तोडून नष्ट करावेत. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये रोगांचे नियंत्रण करण्यासाठी समन्वित रोग व्यवस्थापन पद्धतीचा अवलंब केला पाहिजे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये प्रतिबंधात्मक उपायांवर भर दिला जातो.
काढणी व मळणी
पिक पक्व झाल्यावर बियाण्यांची गळ होऊन होणारे नुकसान टाळण्यासाठी झाडावरील साधारणपणे ७५% पाने/ बोंड्या पिवळसर दिसू लागल्यावर पिकाची कापणी करावी. कापणी झाल्यावर पेंढ्या बांधाव्यात. सहा ते आठ पेंढ्यांची खोपडी करून उन्हात चांगली वाळू द्यावी. त्यानंतर पेंढ्या ताडपत्रीवर हाताने/काठीने उलट्या करून झाकाव्यात. बियाणे उफणणी करून स्वच्छ करावे व चांगले वाळवावे. अशा रीतीने सुधारित तंत्र वापरून तीळ लागवड केल्याने तीळीचे सलग पिक घेतल्यास प्रती हेक्टरी ६ ते ७ क्विंटल उत्पादन मिळते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये काढणी व मळणीसाठी आधुनिक यंत्रांचा वापर करणे आवश्यक आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ होऊ शकते.
तिळ लागवडीचे आर्थिक फायदे
महाराष्ट्रात खरीप हंगामात सन २०२२-२३ मध्ये तीळ पीक ०.६४ लाख हेक्टर क्षेत्रावर घेण्यात आले होते व त्यापासून उत्पादन ०.१६ लाख टन मिळाले होते आणि तिळीची उत्पादकता २५६ किलो प्रती हेक्टरी एवढी कमी होती. खरीपातील तीळ पिक ८५ ते ९० दिवसात (कमी कालावधीत) येत असल्याने दुबार पिक पद्धतीसाठी योग्य ठरते. मागील तीन वर्षाचे लागवडी खालील क्षेत्र, उत्पादन आणि उत्पादकता विषयी अवलोकन केले असता महाराष्ट्रात उन्हाळी हंगामात क्षेत्रफळ आणि उत्पादकता वाढतांना दिसत असुन बाजारपेठेत तिळीला उच्च भाव मिळत आहे. म्हणून तीळ पिकाचे सुधारित तंत्रज्ञान वापरून लागवड केल्यास उत्पादन वाढण्यास मोठा वाव आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबल्यास शेतकऱ्यांना आर्थिक फायदा होऊ शकतो. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये बाजारपेठेची मागणी लक्षात घेऊन लागवड करण्याची शिफारस केली जाते.
तिळ लागवडीत येणाऱ्या आव्हाने आणि उपाय
तिळ लागवडीत अनेक आव्हाने येतात, जसे की अनियमित पाऊस, कीड-रोगांचा प्रादुर्भाव, उत्पादकता कमी होणे इ. या आव्हानांवर मात करण्यासाठी तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबणे गरजेचे आहे. उन्हाळी हंगामात पाण्याची उपलब्धता कमी असल्यास ड्रिप इरिगेशन सारख्या आधुनिक सिंचन पद्धतींचा वापर करावा. कीड-रोगांचे नियंत्रण करण्यासाठी समन्वित कीटक आणि रोग व्यवस्थापन पद्धतीचा अवलंब करावा. उत्पादकता वाढविण्यासाठी सुधारित वाणी आणि संतुलित खतवापर करावा. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत मध्ये शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शनाची व्यवस्था करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
तिळ हे एक महत्त्वाचे तेलबिया पिक आहे, ज्याची मागणी बाजारपेठेत उच्च आहे. परंतु, पारंपरिक पद्धतीने केलेल्या लागवडीमुळे उत्पादकता कमी राहते. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत अवलंबल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ करता येते. यासाठी योग्य हवामान, जमीन, सुधारित वाणी, बीजप्रक्रिया, पेरणी, विरळणी, खतवापर, आंतरमशागत, पाणी व्यवस्थापन, कीड-रोग नियंत्रण आणि काढणी-मळणी या सर्व बाबींचे योग्य व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे. तिळ लागवडीची आधुनिक पद्धत शेतकऱ्यांसाठी फायद्याची ठरू शकते आणि त्यांचे उत्पन्न वाढवू शकते.
नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
तिळ लागवडीसाठी योग्य हवामान कोणते?
तिळ लागवडीसाठी किमान तापमान १५ अंश सेल्सिअस आणि कायिक वाढीसाठी २५-२७ अंश सेल्सिअस तापमान आवश्यक आहे. फुल व फळ धारणासाठी २६-३२ अंश सेल्सिअस तापमान अनुकूल आहे.
तिळ लागवडीसाठी योग्य जमीन कोणती?
सुपीक व उत्तम निचऱ्याच्या मध्यम ते भारी जमिनीत तिळाचे पिक चांगले येते. जमिनीचा सामू (pH) ५.५ ते ८.५ या दरम्यान असावा.
तिळाची पेरणी कोणत्या महिन्यात करावी?
खरीप हंगामात तिळाची पेरणी जूनचा दुसरा आठवडा ते जुलैच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत करावी.
तिळ लागवडीसाठी किती बियाणे लागते?
पेरणीसाठी उत्तम प्रतीचे २.५ ते ३.० किलो प्रति हेक्टर बियाणे वापरावे.
तिळ लागवडीसाठी कोणत्या सुधारित वाणी शिफारस आहेत?
फुले तीळ नं. १, तापी (जे.एल.टी. ७), पदमा (जे.एल.टी. २६), जे.एल.टी. ४०८, फुलेपूर्णा (जे.एल.टी. ४०८-२), टी.एल.टी.१०, एकेटी १०१ इत्यादी सुधारित वाणी शिफारस आहेत.
तिळ लागवडीत कीड-रोग नियंत्रण कसे करावे?
कीड-रोग नियंत्रणासाठी वेळेवर पेरणी करावी, किडग्रस्त झाडे नष्ट करावीत, निंबोळी अर्काची फवारणी करावी, रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर करावा. रोग नियंत्रणासाठी बीजप्रक्रिया करावी, प्रतिकारक जाती वापराव्यात, रासायनिक फंगिकनाशकांचा वापर करावा.
तिळाची काढणी कोणत्या वेळी करावी?
झाडावरील साधारणपणे ७५% पाने/ बोंड्या पिवळसर दिसू लागल्यावर पिकाची कापणी करावी.
तिळ लागवडीत उत्पादन किती मिळू शकते?
सुधारित तंत्र वापरून तीळ लागवड केल्यास प्रतीहेक्टरी ६ ते ७ क्विंटल उत्पादन मिळू शकते.
तिळ लागवडीत पाणी व्यवस्थापन कसे करावे?
खरीप हंगामात पावसाच्या पाण्यावर तीळ पिक येते. परंतु आवश्यकता भासल्यास पिकाच्या नाजूक अवस्थेत पाणी देणे जरुरीचे आहे. उन्हाळी हंगामात १२ ते १५ दिवसाच्या अंतराने पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात.
तिळ लागवडीत खत व्यवस्थापन कसे करावे?
शेवटच्या कुळवणीच्या वेळी हेक्टरी ५ टन शेणखत किंवा कंपोस्ट खत जमिनीत मिसळून घ्यावे. पेरणीच्या वेळी हेक्टरी २५ किलो नत्र व २५ किलो स्फुरद द्यावे. पेरणीनंतर ३ आठवड्यांनी २५ किलो नत्र देऊन पाणी द्यावे.