रब्बी हंगामासाठी बागायती गहू लागवडीचे नियोजन आणि वाणांची माहिती

रब्बी हंगाम सुरू झाल्यावर शेतकरी गहू पेरणीसाठी तयारी सुरू करतात. या काळात केलेले योग्य नियोजन पिकाच्या उत्पादनावर महत्त्वाचा परिणाम करते. बागायती गहू लागवडीचे नियोजन अनेक घटकांचा समावेश करून केले पाहिजे. बागायती गहू लागवडीचे नियोजन योग्यरित्या करण्यासाठी जमीन निवड, बियाणे गुणवत्ता, पेरणीची वेळ, खत व्यवस्थापन आणि पाणी व्यवस्थापन या सर्व बाबींचा अभ्यास करणे गरजेचे आहे. शेतकऱ्यांनी पेरणीचा अंतिम मुदत, योग्य वाण निवड आणि इतर तांत्रिक बाबी समजून घेणे आवश्यक आहे.

जमीन निवड आणि तयारीचे महत्त्व

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन सुरू करताना सर्वप्रथम योग्य जमीन निवडणे गरजेचे आहे. भारी व खाल जमीन गव्हासाठी अत्यंत अनुकूल असते. जमीन निवडल्यानंतर पूर्व मशागत करणे आवश्यक आहे. जमिनीचा उतार लक्षात घेऊन गव्हासाठी २.५ ते ४ मीटर रुंद व ७ ते २५ मीटर लांब आकाराचे सारे पाडणे योग्य राहते. गहू लागवडीचे नियोजन करताना जमिनीची संरचना, पाण्याचा निचरा आणि सूर्यप्रकाश या गोष्टींचा विचार करणे आवश्यक आहे. चांगल्या जमिनीच्या तयारीमुळे पिकाची वाढ चांगली होते आणि रोगांपासून संरक्षण मिळते.

पेरणीची योग्य वेळ आणि पद्धत

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना पेरणीच्या वेळेकडे विशेष लक्ष द्यावे लागते. जमिनीतील उपलब्ध ओलाव्यावर अवलंबून कोरडवाहू क्षेत्रातील गव्हाची पेरणी ३१ ऑक्टोबरपर्यंत पूर्ण करणे आवश्यक आहे. संरक्षित पाणी उपलब्ध असल्यास पेरणी २५ ऑक्टोबर ते ५ नोव्हेंबर दरम्यान करावी. बागायती गव्हाचे योग्य नियोजन केल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ होऊ शकते. पेरणीच्या वेळी जमिनीत पुरेशी ओल असावी. पेरणी ५ ते ६ सेंमी खोल करावी, यामुळे उगवण चांगली होते. संरक्षित पाण्याखालील गव्हाची पेरणी दोन ओळीत २० सेंमी अंतर ठेवून करावी.

बियाणे निवड आणि प्रक्रिया

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना बियाण्याची निवड महत्त्वाची भूमिका बजावते. संरक्षित पाण्याखालील गव्हासाठी हेक्टरी ७५ ते १०० किलो बियाणे पेरणीसाठी वापरावे. कोरडवाहू आणि मर्यादित सिंचनासाठी सुधारित जाती सरबती जाती (जिरायती/कोरडवाहू) जसे की एन.आय.ए.डब्ल्यू. १४१५ (नेत्रावती) निवडाव्या. सरबती जाती (मर्यादित सिंचन) एन.आय.ए.डब्ल्यू. १९९४ (फुले समाधान), एन.आय.ए.डब्ल्यू. ३६२४ (फुले अनुपम), एन.आय.ए.डब्ल्यू. ३१७० (फुले सात्विक), एन.आय.ए.डब्ल्यू. १४१५ (नेत्रावती) या जाती योग्य राहतात. बन्सी जात (कोरडवाहू)- एम.ए.सी.एस.४०२८, एन.आय.डी.डब्ल्यू. १९४९, एम.ए.सी.एस.४०५८ तसेच तांबेरा प्रतिकारक- ए.के.डी.डब्ल्यू २९९७-१६ (शरद) या जाती निवडता येतात.

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना बीज प्रक्रियेकडे दुर्लक्ष करू नये. पेरणीपूर्वी बियाण्यास थायरम (७५% डब्ल्यू एस.) ३ ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यास बीजप्रक्रिया करावी. बियाणे वाळवल्यानंतर प्रति किलो बियाण्यास २५ ग्रॅम अझोटोबॅक्टर आणि २५ ग्रॅम स्फुरद विरघळ विणाऱ्या जीवाणू संवर्धकाची बीजप्रक्रिया करावी. बीजप्रक्रियेमुळे उत्पादनात १० ते १५ टक्के वाढ होते. योग्य बागायती गहू लागवडीचे नियोजन केल्यास बियाण्याची गुणवत्ता सुधारता येते.

पेरणी तंत्रज्ञान आणि व्यवस्थापन

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना पेरणीच्या तंत्रज्ञानाकडे लक्ष द्यावे लागते. पेरणी उभी आडवी अशी दोन्ही बाजूने न करता एकेरी करावी म्हणजे आंतरमशागत करता येते. बियाणे झाकण्यासाठी कुळव उलटा करून चालवावा म्हणजे बी व्यवस्थित दबून झाकले जाते. योग्य बागायती गहू लागवडीचे नियोजन केल्याने शेतकऱ्यांना पिकाच्या वाढीदरम्यान येणाऱ्या अडचणींचा सामना करता येतो. पेरणीच्या पद्धतीवर पिकाचे उत्पादन अवलंबून असल्याने, आधुनिक पेरणी तंत्रज्ञानाचा अवलंब करणे फायद्याचे ठरते.

वाण निवडीचे तंत्रज्ञान

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना वाण निवड हा एक महत्त्वाचा निर्णय असतो. प्रत्येक भागाच्या हवामानास अनुकूल अशा वाणांची निवड करावी. कोरडवाहू भागासाठी एन.आय.ए.डब्ल्यू. १४१५ (नेत्रावती) सारख्या जाती योग्य राहतात तर मर्यादित सिंचनासाठी एन.आय.ए.डब्ल्यू. १९९४ (फुले समाधान) निवडली जाऊ शकते. बागायती गव्हाचे नियोजन करताना रोगप्रतिकारक क्षमता, पिकाचा कालावधी आणि उत्पादनक्षमता या गोष्टींचा विचार करून वाण निवडावा. योग्य बागायती गहू लागवडीचे नियोजन केल्यास शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळू शकते.

आधुनिक शेती पद्धतींचा वापर

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना आधुनिक शेती पद्धतींचा अवलंब करणे गरजेचे आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून कमी खर्चात चांगले उत्पादन घेता येते. योग्य बागायती गहू लागवडीचे नियोजन केल्याने पाण्याची बचत, खतांचा योग्य वापर आणि कमी मजुरीखर्चात चांगले उत्पादन घेता येते. ग्रामीण कृषी मौसम सेवा आणि विभागीय संशोधन केंद्र, इगतपुरी यांसारख्या संस्थांकडून मिळणाऱ्या माहितीचा वापर करून शेतकरी आधुनिक पद्धतींचा अवलंब करू शकतात.

निष्कर्ष

बागायती गहू लागवडीचे नियोजन योग्य पद्धतीने केल्यास शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळू शकते. जमीन तयारीपासून ते बियाणे निवड, पेरणी, खतवापर आणि पाणीव्यवस्थापन या सर्व बाबींचा समावेश करून केलेले नियोजन उत्पादन वाढविण्यास मदत करते. योग्य बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करून शेतकरी रब्बी हंगामात चांगले उत्पादन घेऊ शकतात. शासकीय संस्थांकडून मिळणाऱ्या मार्गदर्शनाचा वापर करून शेतकरी आधुनिक पद्धतींचा अवलंब करू शकतात. बागायती गहू लागवडीचे नियोजन करताना सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे स्थानिक हवामानास अनुकूल अशा पद्धतींचा अवलंब करणे आवश्यक आहे.

बागायती गहू लागवडीसंबंधी वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

गव्हाची पेरणी करण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ कोणती?

पेरणीची वेळ ही तुमच्या शेतातील पाण्याच्या उपलब्धतेवर अवलंबून आहे. कोरडवाहू क्षेत्रात, जमिनीतील ओलावा वापरून ३१ ऑक्टोबरपर्यंत पेरणी पूर्ण करावी. जर सिंचनाची सोय असेल, तर २५ ऑक्टोबर ते ५ नोव्हेंबर हा कालावधी पेरणीसाठी सर्वात योग्य मानला जातो.

कोरडवाहू भागासाठी कोणते गहू वाण योग्य आहेत?

कोरडवाहू भागासाठी रोगप्रतिकारक आणि दुष्काळ सहनशील वाण निवडणे गरजेचे आहे. एन.आय.ए.डब्ल्यू. १४१५ (नेत्रावती), एम.ए.सी.एस.४०२८, एन.आय.डी.डब्ल्यू. १९४९, एम.ए.सी.एस.४०५८ आणि तांबेरा प्रतिकारक ए.के.डी.डब्ल्यू २९९७-१६ (शरद) हे वाण यासाठी उत्तम आहेत.

गव्हासाठी योग्य जमीन कोणती आणि तिची तयारी कशी करावी?

गव्हासाठी भारी व खाल जमीन सर्वात अनुकूल असते. जमीन निवडल्यानंतर चांगली मशागत करून, जमिनीच्या उताराप्रमाणे २.५ ते ४ मीटर रुंद आणि ७ ते २५ मीटर लांब सारे पाडावेत. यामुळे पाण्याचा एकसमान वापर होऊन पिकाची वाढ चांगली होते.

बियाण्याची प्रक्रिया करणे का आवश्यक आहे?

बियाण्याची प्रक्रिया करणे फार फायद्याचे असते. थायरमने प्रक्रिया केलेले बियाणे भूमीजनित रोगांपासून सुरक्षित राहते. त्यानंतर अझोटोबॅक्टर आणि स्फुरद विरघळणाऱ्या जीवाणूंची प्रक्रिया केल्यास, खतांचा वापर कार्यक्षम होतो आणि उत्पादनात १० ते १५% पर्यंत वाढ होण्याची शक्यता असते.

गव्हाची पेरणी कोणत्या पद्धतीने करावी?

संरक्षित पाण्याखालील गव्हाची पेरणी दोन ओळीत २० सेंमी अंतर ठेवून करावी. पेरणी फक्त एकेरी पद्धतीने करावी (उभी किंवा आडवी अशी दुहेरी नको), ज्यामुळे आंतरमशागत करणे सोपे जाते. पेरणी ५-६ सेंमी खोल करून, बियाणे झाकल्यानंतर कुळव उलटा करून चालवावा, यामुळे बियाणे व्यवस्थित दबते व उगवण चांगली होते.

सिंचित गव्हासाठी किती प्रमाणात बियाणे वापरावे?

संरक्षित पाण्याखालील गव्हासाठी हेक्टरी ७५ ते १०० किलो बियाणे पेरणीसाठी वापरावे. बियाण्याचे प्रमाण निवडलेल्या वाणाच्या प्रकारावर आणि पेरणीच्या पद्धतीवर देखील अवलंबून असू शकते.