भारतात, विशेषत: महाराष्ट्रात, तूर हे एक महत्त्वाचे कडधान्य पीक आहे, जे आहारात डाळीच्या रूपाने मोठ्या प्रमाणात वापरले जाते. या पिकाच्या यशस्वी उत्पादनात बियाण्याची गुणवत्ता आणि कार्यक्षमता महत्त्वाची भूमिका बजावते. तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेतकऱ्यांमध्ये अत्यंत लोकप्रिय आहे, आणि यामागे त्याचे संशोधन आणि परिणामकारकता हे कारण आहे. हे बियाणे, ज्याला बीडीएन-२०१३-४१ असेही म्हणतात, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या बदनापूर येथील कृषी संशोधन केंद्राने विकसित केले आहे. या संशोधनात डॉ. दीपक पाटील, डॉ. विष्णू गिते, डॉ. किरण जाधव, डॉ. ज्ञानदेव मुटकुळे आणि डॉ. प्रशांत सोनटक्के यांनी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे १६५ ते १७० दिवसांत परिपक्व होते आणि हेक्टरी २२ ते २४ क्विंटल उत्पादन देण्यास सक्षम आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना कमी कालावधीत जास्त उत्पन्न मिळते.
या बियाण्याचा पांढरा दाणा बाजारात ग्राहकांना आवडतो, आणि त्याची रोगप्रतिकारकता मर आणि वांझ रोगांविरुद्ध प्रभावी आहे. सोलापूर जिल्ह्यातील करमाळा येथील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून प्रति एकरी १६ क्विंटलपर्यंत उत्पादन मिळाल्याचे नमूद केले आहे. हे बियाणे मध्यम ते भारी जमिनीत आणि खात्रीशीर पर्जन्यमान असलेल्या भागात चांगले काम करते, जे महाराष्ट्रातील बहुतांश शेती क्षेत्राला अनुकूल आहे. शेतकऱ्यांसाठी तुरीचे गोदावरी बियाणे आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर आणि लागवडीसाठी सोपे आहे, ज्यामुळे त्याची लोकप्रियता सातत्याने वाढत आहे.
रोगप्रतिकारकतेची ताकद
शेतीत रोगांचा प्रादुर्भाव हा शेतकऱ्यांसाठी मोठा धोका असतो, आणि तुरीच्या पिकाला मर आणि वांझ रोग हे प्रमुख शत्रू आहेत. तुरीचे गोदावरी बियाणे या रोगांना प्रतिकार करण्यास सक्षम आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचा विश्वास वाढला आहे. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या संशोधकांनी हे बियाणे विकसित करताना रोगप्रतिकारकता हा मुख्य उद्देश ठेवला होता. या गुणवत्तेमुळे शेतकऱ्यांचे नुकसान कमी होते आणि त्यांना त्यांच्या मेहनतीचे योग्य फळ मिळते. तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेंगाच्या वाढीच्या अवस्थेत सिंचनाची आवश्यकता असली तरी कोरडवाहू शेतीसाठीही योग्य आहे.
या बियाण्याची उगवणशक्ती आणि शुद्धता उच्च आहे, ज्यामुळे ते बाजारात इतर बियाण्यांपेक्षा वेगळे ठरते. छत्रपती संभाजीनगर येथील पैठण तालुक्यातील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून प्रति एकरी १५ क्विंटल उत्पादन मिळाल्याचे सांगितले आहे, तर काही ठिकाणी हे उत्पादन १९ क्विंटलपर्यंत गेले आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे शेतकऱ्यांना दर्जेदार डाळ मिळवून देते, ज्याला बाजारात चांगली किंमत मिळते. या बियाण्याच्या वापरामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक स्थैर्य वाढते, आणि म्हणूनच त्याची मागणी झपाट्याने वाढत आहे.
उत्पादन क्षमतेचा आधार
महाराष्ट्रात तुरीची लागवड मोठ्या प्रमाणावर होते, आणि शेतकऱ्यांना कमी खर्चात जास्त उत्पन्न देणारे बियाणे हवे असते. या गरजेला तुरीचे गोदावरी बियाणे पूर्ण करते, जे हेक्टरी २२ ते २४ क्विंटल उत्पादन देण्यास सक्षम आहे. हे बियाणे संशोधनातून विकसित झाले असून, त्याची ही क्षमता त्याला इतर जातींपेक्षा वेगळे करते. श्रीगोंदा तालुक्यातील मांडवगण गावात २०२४ मध्ये ५०० एकरांहून अधिक क्षेत्रावर या बियाण्याची लागवड झाली, जिथे हलक्या जमिनीत १० क्विंटल आणि भारी जमिनीत १५ क्विंटल उत्पादन मिळण्याचा अंदाज आहे.
या बियाण्याचा पांढरा आणि आकर्षक दाणा बाजारात मागणी वाढवतो, आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांना चांगला नफा मिळतो. तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेतकऱ्यांसाठी आर्थिकदृष्ट्या सक्षम पर्याय आहे, कारण त्याला लागणारा खर्च आणि मिळणारे उत्पन्न यांचा समतोल उत्तम आहे. या बियाण्याच्या सातत्यपूर्ण कामगिरीमुळे शेतकरी त्यावर विश्वास ठेवतात आणि त्याचा वापर वाढवत आहेत.
पर्यावरणीय अनुकूलता
महाराष्ट्रातील हवामान आणि जमिनीच्या परिस्थितीला अनुकूल असे बियाणे शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरते. तुरीचे गोदावरी बियाणे मध्यम ते भारी जमिनीत आणि पुरेशा पर्जन्यमान असलेल्या भागात उत्तम काम करते. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या संशोधकांनी हे बियाणे स्थानिक परिस्थिती लक्षात घेऊन विकसित केले आहे, ज्यामुळे त्याची लागवड सोपी आणि प्रभावी ठरते. सोलापूर, नाशिक, पुणे आणि विदर्भातील अनेक जिल्ह्यांत या बियाण्याची लागवड मोठ्या प्रमाणावर झाली आहे.
या बियाण्याला शेंगाच्या वाढीच्या अवस्थेत सिंचनाची गरज असते, पण कोरडवाहू शेतीतही ते चांगले परिणाम देते. कर्जत तालुक्यातील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून प्रति एकरी १४ क्विंटल उत्पादन मिळाल्याचे नमूद केले आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे पर्यावरणीय बदलांना तोंड देण्यास सक्षम आहे, ज्यामुळे अप्रत्याशित हवामानातही शेतकऱ्यांना फायदा होतो.
बाजारातील मागणी
या बियाण्यापासून तयार होणारी डाळ पांढरी आणि चविष्ट असते, ज्यामुळे ग्राहकांमध्ये ती लोकप्रिय आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे शेतकऱ्यांना बाजारात चांगली किंमत मिळवून देते, ज्यामुळे त्यांचे उत्पन्न वाढते. मांडवगण गावात या बियाण्याच्या यशामुळे ते आता ‘गोदावरी तूर गाव’ म्हणून ओळखले जाते. या बियाण्याची लोकप्रियता केवळ शेतकऱ्यांपुरती मर्यादित नसून, व्यापाऱ्यांमध्येही त्याला मागणी आहे.
काही शेतकऱ्यांनी सांगितले की, या बियाण्यापासून मिळालेल्या उत्पादनाला प्रति क्विंटल १०,००० रुपयेपर्यंत दर मिळाला आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य प्रदान करते, कारण त्याला बाजारात सातत्यपूर्ण मागणी असते. या बियाण्याच्या वापरामुळे शेतकऱ्यांचे जीवनमान सुधारते, आणि म्हणूनच त्याची लोकप्रियता दिवसेंदिवस वाढत आहे.
शास्त्रीय संशोधनाचा पाया
वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने तुरीचे गोदावरी बियाणे विकसित केले आहे, आणि त्याला शास्त्रीय आधार आणि विश्वासार्हता मिळाली आहे. डॉ. दीपक पाटील यांनी म्हटले आहे, “बीडीएन २०१३-४१ हे वाण कमी कालावधीत अधिक उत्पादन देण्यास सक्षम आहे, ज्यामुळे ते शेतकऱ्यांच्या पसंतीस उतरले आहे.” या संशोधनात डॉ. विष्णू गिते, डॉ. किरण जाधव आणि इतरांनीही योगदान दिले आहे.
या बियाण्याची उगवणशक्ती आणि शुद्धता उच्च आहे, जे त्याला इतर बियाण्यांपेक्षा वेगळे करते. विदर्भातील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून प्रति एकरी १३ क्विंटल उत्पादन मिळाल्याचे नमूद केले आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेतकऱ्यांसाठी एक प्रमाणित पर्याय आहे, ज्यामुळे त्याला बाजारात विशेष स्थान मिळाले आहे.
लागवडीची सुलभता
या बियाण्याची लागवड करण्यासाठी विशेष कौशल्याची आवश्यकता नाही, ज्यामुळे नवीन शेतकऱ्यांनाही ते वापरता येते. तुरीचे गोदावरी बियाणे मध्यम कालावधीत तयार होते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना शेतीचे नियोजन करणे सोपे जाते. गोदावरी नदीप्रमाणे हे बियाणे एका शेतकऱ्याकडून दुसऱ्याकडे पोहोचत आहे, आणि त्याची लोकप्रियता झपाट्याने वाढत आहे.
नाशिक येथील शेतकऱ्यांनी सांगितले की, या बियाण्यापासून त्यांना प्रति एकरी १२ क्विंटल उत्पादन मिळाले आहे. तुरीचे गोदावरी बियाणे शेतकऱ्यांचा वेळ आणि मेहनत वाचवते, आणि त्यांना चांगले उत्पादन मिळते. या सुलभतेमुळे शेतकरी त्याला प्राधान्य देतात.
आर्थिक फायद्यांचा पर्याय
शेती हा शेतकऱ्यांचा मुख्य व्यवसाय आहे, आणि त्यांना कमी खर्चात जास्त नफा देणारे बियाणे हवे असते. तुरीचे गोदावरी बियाणे हेक्टरी २२ ते २४ क्विंटल उत्पादन देण्यास सक्षम आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या गुंतवणुकीचे योग्य परतावे मिळतात. मांडवगण गावातील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून भारी जमिनीत १५ क्विंटल उत्पादन मिळाल्याचे सांगितले आहे.
या बियाण्यापासून मिळणारी डाळ बाजारात चांगली किंमत मिळवते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचा नफा वाढतो. तुरीचे गोदावरी बियाणे शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य प्रदान करते, आणि त्यामुळे त्याची लोकप्रियता वाढली आहे.
सातत्यपूर्ण कामगिरी
शेतकऱ्यांना प्रत्येक हंगामात सातत्यपूर्ण परिणाम देणारे बियाणे हवे असते, आणि तुरीचे गोदावरी बियाणे ही अपेक्षा पूर्ण करते. या बियाण्याची उगवणशक्ती आणि शुद्धता उच्च आहे, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना प्रत्येक वेळी चांगले उत्पादन मिळते. सोलापूर जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून प्रति एकरी १६ क्विंटल उत्पादन सातत्याने मिळाल्याचे नमूद केले आहे.
तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेतकऱ्यांसाठी एक विश्वासार्ह पर्याय आहे, ज्यामुळे त्याचा वापर सातत्याने वाढत आहे. या बियाण्याच्या सातत्यपूर्ण कामगिरीमुळे शेतकरी त्यावर अवलंबून राहतात.
शेतकऱ्यांचा विश्वास
शेतकऱ्यांसाठी बियाणे हे त्यांच्या शेतीचे आधारस्तंभ असते, आणि तुरीचे गोदावरी बियाणे त्यांच्या विश्वासाला पात्र ठरले आहे. या बियाण्याची गुणवत्ता, उत्पादन क्षमता, रोगप्रतिकारकता आणि बाजारातील मागणी यामुळे शेतकरी त्यावर अवलंबून राहतात. मांडवगण गावातील शेतकऱ्यांनी या बियाण्यापासून हलक्या जमिनीत १० क्विंटल आणि भारी जमिनीत १५ क्विंटल उत्पादन मिळाल्याचे सांगितले आहे.
तुरीचे गोदावरी बियाणे हे शेतकऱ्यांसाठी एक फायदेशीर पर्याय आहे, ज्यामुळे त्याला बाजारात विशेष स्थान मिळाले आहे. या बियाण्याच्या वापरामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान कमी होते आणि त्यांचे जीवनमान सुधारते. महाराष्ट्रासह विविध राज्यांमध्ये या बियाण्याने आपल्या यशाची छाप सोडली आहे, आणि ते शेतकऱ्यांसाठी यशाचा मंत्र ठरत आहे.