एमएसएमई बिझनेस लोन: छोट्या उद्योजकांच्या स्वप्नांची पूर्तता करणारा शासकीय प्लॅटफॉर्म

भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या वाढीचा खरा इंजिन म्हणजे सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग (एमएसएमई) क्षेत्र. ही केवळ उद्योगांची श्रेणी नसून, देशाच्या आर्थिक रीढ़ेचा अविभाज्य घटक आहे. ग्रामीण भागापासून ते महानगरांपर्यंत, हे उद्योग रोजगार निर्मिती, निर्यात वाढ आणि समतोल प्रादेशिक विकास यात अग्रगण्य भूमिका बजावतात. परंतु, या क्षेत्रासमोर सर्वात मोठा आव्हान म्हणजे पुरेसे भांडवल उपलब्ध न होणे. या समस्येवर मात करण्यासाठी सरकारने अनेक योजना राबविल्या आहेत, ज्यात एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन ही सोय एक क्रांतिकारी पाऊल ठरली आहे. ही सोय उद्योजकांना त्यांच्या घरबसल्या, डिजिटल मार्गाने कर्ज मिळवण्यासाठीचा एक सोपा, पारदर्शक आणि कार्यक्षम मार्ग प्रदान करते. आज, एक योग्य एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) अप्लाय ऑनलाइन करून अनेक छोटे व्यावसायिक आपले स्वप्न साकार करत आहेत.

एमएसएमईची व्यापक व्याख्या आणि वैज्ञानिक वर्गीकरण

एमएसएमई ही संक्षेप नाव आहे ‘मायक्रो, स्मॉल अँड मीडियम एंटरप्रायझेस’ या इंग्रजी शब्दासाठी. भारत सरकारने या क्षेत्राला एक संघटित रूप देण्यासाठी एमएसएमई विकास कायदा, २००६ अंमलात आणला. यानंतर, हे क्षेत्र आणखी व्यवस्थित झाले. जुलै २०२१ पासून, सरकारने केलेल्या सुधारणांनुसार, या उद्योगांचे वर्गीकरण केवळ गुंतवणुकीवरच नव्हे तर वार्षिक उलाढालीवरही केले जाते, ज्यामुळे हे निकष अधिक व्यावहारिक झाले आहेत. हे वर्गीकरण उत्पादन आणि सेवा दोन्ही क्षेत्रांसाठी सारखेच आहे. चला तर जाणून घेऊया एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) मिळविण्याची स्टेप बाय स्टेप प्रक्रिया अगदी सविस्तरपणे.

· मायक्रो उद्योग: हे सर्वात लहान एकक असून, यामध्ये प्लांट आणि मशिनरीमध्ये १ कोटी रुपयांपर्यंतची गुंतवणूक आणि ५ कोटी रुपयांपर्यंतची वार्षिक उलाढाल असते. यात सामान्यतः घरगुती उद्योग, एकच व्यक्ती चालविणारा व्यवसाय इत्यादींचा समावेश होतो.
· स्मॉल उद्योग: या श्रेणीतील उद्योगांमध्ये १० कोटी रुपयांपर्यंतची गुंतवणूक आणि ५० कोटी रुपयांपर्यंतची वार्षिक उलाढाल असते. यामध्ये लहान प्रमाणात उत्पादन करणारे कारखाने, काही कर्मचाऱ्यांसह सेवा प्रदाता यांचा समावेश होतो.
· मीडियम उद्योग: हे एमएसएमई क्षेत्रातील सर्वात मोठे एकक आहे, ज्यामध्ये ५० कोटी रुपयांपर्यंतची गुंतवणूक आणि २५० कोटी रुपयांपर्यंतची वार्षिक उलाढाल असते. यामध्ये मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन करणारे एकक किंवा मोठ्या सेवा संस्था येतात.

हे स्पष्ट वर्गीकरण केल्याने सरकारला योग्य तेवढाच आर्थिक पाठबळ उद्योगांपर्यंत पोहोचवणे शक्य होते. एखाद्या उद्योगाने स्वतःला यापैकी एका श्रेणीत नोंदवणे अनिवार्य आहे आणि त्यासाठी उद्यम नोंदणी पोर्टल हा एकमेव अधिकृत मार्ग आहे. ही नोंदणी केल्यानंतरच त्या उद्योगाला सरकारी योजनांचा, विशेषत: विविध एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन (msme business loan apply online) सुविधांचा पुरेपूर लाभ घेता येतो.

एमएसएमई साठीचे विविध लाभ आणि कर्ज योजनांचे जाळे

एमएसएमई क्षेत्राला सक्षम आणि सबल बनवण्यासाठी भारत सरकारने केन्द्र आणि राज्य स्तरावर अनेक योजना सुरू केल्या आहेत. या योजनांमध्ये केवळ कर्जाचाच समावेश नाही, तर व्याज सवलत, कर्जावरील हमी, सबसिडी आणि कर सूट यासारखे अनेक फायदे समाविष्ट आहेत. यामुळे उद्योजकांना कमी खर्चात आणि सोयीस्कर परिस्थितीत भांडवल उपलब्ध होते. काही प्रमुख योजनांचा तपशील खालीलप्रमाणे:

· प्रधानमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (पीएमईजीपी): ही योजना विशेषतः नवीन उद्योग सुरू करू इच्छिणाऱ्या उद्योजकांसाठी आहे. यामध्ये बँकेकडून मिळणाऱ्या कर्जावर १५ ते ३५% पर्यंत सबसिडी दिली जाते, ज्यामुळे उद्योजकावरचा आर्थिक ओझे कमी होतो.
· क्रेडिट गॅरंटी फंड ट्रस्ट (सीजीटीएमएसई): ही एक अतिशय महत्त्वाची योजना आहे, ज्यामुळे एमएसएमईंना कोलॅटेरल (हमी) न देता २ कोटी रुपयांपर्यंत कर्ज मिळू शकते. यामुळे ज्यांच्याकडे जमीन-मालमत्ता सारखी कोलॅटेरल नाही, अशा उद्योजकांसाठी कर्ज मिळणे सोपे झाले आहे.
· मुद्रा लोन (शिशू, किशोर, तरुण): मुद्रा बँकेद्वारे ही योजना राबविली जाते. हे कर्ज विविध आकारात (शिशू: ५०,००० पर्यंत, किशोर: ५ लाख पर्यंत, तरुण: १० लाख पर्यंत) उपलब्ध आहे आणि ते कोणत्याही हमीशिवाय दिले जाते. हे कर्ज विशेषतः वस्तू विक्री, सेवा क्षेत्रातील छोट्या उद्योगांसाठी उपयुक्त आहे.
· आणीबाणी कर्ज हमी योजना (ईसीएलजीएस): कोविड-१९ सारख्या आणीबाणीच्या काळात उद्योगांना तरलता पुरवठा करण्यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली. यामुळे अनेक उद्योगांना दिवाळखोरीतून बचावले.

या सर्व योजनांमुळे बँका एमएसएमईंना ८ ते १२% च्या आकर्षक व्याजदराने कर्ज देण्यास प्रवृत्त झाल्या आहेत. आज, जवळपास सर्व प्रमुख खाजगी आणि सार्वजनिक बँका यांनी एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन (msme business loan apply online) करण्याची सोय उपलब्ध करून दिली आहे. एसबीआय, एचडीएफसी, आयसीआयसीआय सारख्या बँका ऑनलाइन पोर्टलद्वारे वर्किंग कॅपिटल लोन, टर्म लोन, इक्विपमेंट फायनान्सिंग इत्यादी विविध प्रकारचे कर्ज ऑफर करतात, ज्यामुळे उद्योजकांना त्यांच्या गरजेनुसार योग्य पर्याय निवडता येतो.

एमएसएमई बिझनेस लोनसाठी ऑनलाइन अर्ज प्रक्रियेचे सोपे पाऊल

ऑनलाइन कर्ज अर्ज प्रक्रियेने उद्योजकांसाठी एक नवीन युग सुरू केले आहे. ही प्रक्रिया पारदर्शक, वेगवान आणि कागदरहित आहे. खालील सहा पायऱ्यांमध्ये तुम्ही सहजपणे एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन करू शकता:

१. उद्यम नोंदणी मिळवा: ही पहिली आणि सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे. udyamregistration.gov.in या पोर्टलवर जाऊन, तुमचा आधार क्रमांक, पॅन कार्ड आणि जीएसटी नंबर (असल्यास) वापरून स्व-घोषणा करून नोंदणी करा. ही प्रक्रिया अगदी विनामूल्य आणि तात्काळ आहे, ज्यामुळे तुम्हाला ताबडतोब उद्यम नोंदणी क्रमांक (Udyam Registration Number) मिळतो. हा क्रमांक तुमची एमएसएमई स्थिती सिद्ध करतो आणि कोणत्याही एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन प्रक्रियेसाठी अनिवार्य दस्तऐवज आहे.

२. तुमच्या गरजेनुसार योजना निवडा: तुम्हाला कर्जाची गरज कशासाठी आहे? मशीनरी खरेदी, कच्चा माल, कार्यशील भांडवल की नवीन युनिट उभारणी? तुमच्या गरजेनुसार योग्य योजना निवडा. उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला कोलॅटेरल-फ्री कर्ज हवे असेल तर सीजीटीएमएसई योजना निवडा. तुमच्या पसंतीच्या बँकेच्या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन तेथे उपलब्ध असलेल्या योजनांचा अभ्यास करा.

३. ऑनलाइन अर्ज फॉर्म भरा: आता निवडलेल्या बँकेच्या वेबसाइटवर जाऊन ‘अप्लाय नाउ’ किंवा ‘अप्लाय ऑनलाइन’ या बटणावर क्लिक करा. तुम्हाला एक डिजिटल फॉर्म भरायचा आहे, ज्यामध्ये तुमच्या व्यवसायाचे तपशील, मागणी करत असलेली कर्ज रक्कम, कर्जाचा उद्देश आणि व्यवसाय मालकाचे वैयक्तिक तपशील यांचा समावेश असेल. काही बँका तुम्हाला थेट मुद्रा पोर्टल किंवा ई-खादी पोर्टलवरून देखील अर्ज करू देतात.

४. आवश्यक कागदपत्रे इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने जमा करा: ही पायरी अतिशय महत्त्वाची आहे. तुमची सर्व आवश्यक कागदपत्रे स्कॅन करून तयार करा आणि फॉर्मसोबत अपलोड करा. साधारणपणे, ओळखपत्र, पत्ता पुरावा, उद्यम नोंदणी प्रमाणपत्र, बँक स्टेटमेंट, आयटीआर रिटर्न इत्यादी कागदपत्रे आवश्यक असतात. याबाबतचा तपशील आपण पुढील भागात पाहू.

५. बँकेकडून सत्यापन आणि मंजुरी: एकदा तुमचा अर्ज आणि कागदपत्रे जमा झाली की, बँक तपासणी प्रक्रिया सुरू करते. यामध्ये तुमचा क्रेडिट स्कोअर, व्यवसायाचा मागील इतिहास, कर्ज परतफेडीची क्षमता याचे मूल्यांकन केले जाते. साधारणपणे, ही प्रक्रिया १५ ते ३० दिवसांमध्ये पूर्ण होते. सीजीटीएमएसई सारख्या योजनांसाठी, बँक स्वत: संबंधित ट्रस्टकडे हमी मंजुरीसाठी अर्ज करते.

६. कर्ज रकमेचे वितरण: कर्ज मंजूर झाल्यानंतर, बँक तुमच्या व्यवसायाच्या बँक खात्यात करारनाम्यामध्ये नमूद केलेली रक्कम जमा करते. जर योजनेअंतर्गत कोणतीही सबसिडी उपलब्ध असेल, ती थेट तुमच्या खात्यात दिली जाते. आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे, ही संपूर्ण प्रक्रिया मोबाइल फोनवरूनही पूर्ण करता येते, ज्यामुळे ग्रामीण भागातील उद्योजकांनासुद्धा मोठ्या सोयी मिळाल्या आहेत.

एमएसएमई लोनसाठी अपेक्षित कागदपत्रांची संपूर्ण माहिती

कोणत्याही कर्जासाठी कागदपत्रे हा एक अटळ भाग आहे. परंतु, एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) साठी लागणारी कागदपत्रे साधी आणि कमी संख्येने असतात. बँका आणि योजनेनुसार यात थोडाफार फरक असू शकतो, परंतु सर्वसाधारणपणे लागणाऱ्या कागदपत्रांची यादी खालीलप्रमाणे:

· ओळख आणि पत्ता पुरावा (KYC दस्तऐवज): व्यवसाय मालक, भागीदार किंवा संचालकांचा अर्जासोबत आधार कार्ड, पॅन कार्ड, मतदार ओळखपत्र, ड्रायव्हिंग लायसन्स, पासपोर्ट इत्यादींपैकी कोणतेही एक दस्तऐवज.
· व्यवसायाचे अस्तित्व सिद्ध करणारे दस्तऐवज: उद्यम नोंदणी प्रमाणपत्र हा यासाठीचा मुख्य दस्तऐवज आहे. याखेरीज जीएसटी नोंदणी प्रमाणपत्र, व्यापार परवाना, दुकान व स्थापना परवाना, कंपनी नोंदणी प्रमाणपत्र किंवा भागीदारी कराराची प्रत.
· आर्थिक स्थिती दर्शविणारे दस्तऐवज: शेवटचे ६ महिने किंवा १ वर्षाची बँक स्टेटमेंट, शक्य असल्यास ऑडिटेड बॅलन्स शीट आणि नफा-तोटा खाती, गेल्या २ ते ३ वर्षांची आयटीआर रिटर्नच्या प्रती. ही कागदपत्रे तुमच्या व्यवसायाची आर्थिक क्षमता दाखवतात.
· प्रकल्प अहवाल: जर तुम्ही नवीन प्रकल्पासाठी कर्ज मागत असाल, तर तपशीलवार प्रकल्प अहवाल (डीपीआर) सादर करावा लागतो. यामध्ये प्रकल्पाचा उद्देश, एकूण खर्चाचा अंदाज, बाजारपेठेची माहिती आणि अपेक्षित नफा यांचा समावेश असावा.
· हमी (कोलॅटेरल) संबंधित कागदपत्रे: बहुतेक एमएसएमई योजना कोलॅटेरल-मुक्त असल्या तरी, काही वेळा मोठ्या रकमेसाठी हमीची आवश्यकता असू शकते. अशा वेळी जमिनीचे मालकी हक्क दाखविणारे ७/१२ उतारा, मालमत्तेचे मूल्यांकन अहवाल, मॉर्टगेज डीड इत्यादी कागदपत्रे सादर करावी लागतात.
· इतर कागदपत्रे: जर तुम्ही मशीनरी खरेदीसाठी कर्ज मागत असाल, तर मशीनरीचा कोटेशन किंवा इनव्हॉइसची प्रत, एमएसएमई स्थितीचा शपथनामा इत्यादी कागदपत्रे देखील मागितली जाऊ शकतात.

नवीन उद्योजकांसाठी, प्रकल्प अहवाल तयार करणे हे एक आव्हान असू शकते, अशा वेळा बँक कर्मचाऱ्यांचा सल्ला घेणे उपयुक्त ठरते. हे लक्षात ठेवा की, पूर्ण आणि अचूक कागदपत्रे जमा केल्यास कर्ज मंजुरीची प्रक्रिया वेगवान होते. त्यामुळे, एमएसएमई बिझनेस लोन ऑनलाइन अर्ज करण्यापूर्वी तुमची सर्व कागदपत्रे तपासून घ्या.

निष्कर्ष: आपल्या व्यावसायिक स्वप्नांना साकार करण्याची ही सुवर्णसंधी

एमएसएमई क्षेत्राला सरकार आणि बँकिंग क्षेत्राकडून मिळणारा पाठिंबा अभूतपूर्व आहे. एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन या सोयीमुळे हा पाठिंबा उद्योजकांच्या डोक्यावरच्या छताखाली पोहोचला आहे. भांडवलाच्या अभावी तुमचे व्यावसायिक स्वप्न मागे पडू देऊ नका. उद्यम नोंदणी ही एक सोपी प्रक्रिया आहे, ती आजच करा. त्यानंतर, तुमच्या गरजेनुसार योग्य योजना निवडा आणि ऑनलाइन अर्ज (msme business loan apply online) करण्यासाठी पुढे वाटचाल करा. लक्षात ठेवा, वेळेवर केलेला अर्ज आणि पूर्ण केलेली कागदपत्रे हेच यशाचे रहस्य आहे. तुमचा व्यवसाय विस्तारत आहे की सुरू करायचा आहे, या संधीचा पुरेपूर फायदा घ्या. अधिक माहितीसाठी https://msme.gov.in हा अधिकृत संकेतस्थळ भेट द्या किंवा तुमच्या जवळच्या बँक शाखेतील एमएसएमई विभागाशी संपर्क साधा. तुमच्या उद्योगाचे आणि देशाचे भवितव्य उज्ज्वल होवो!

एमएसएमई बिझनेस लोन विषयी वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

१. एमएसएमई म्हणजे काय आणि या श्रेणीत कोणते उद्योग येतात?

एमएसएमई ही’मायक्रो, स्मॉल अँड मीडियम एंटरप्रायझेस’ यांची संक्षिप्त नावे आहे. भारत सरकारच्या नवीन निकषांनुसार, प्लांट आणि मशिनरीमध्ये १ कोटी रुपयांपर्यंत गुंतवणूक आणि ५ कोटी रुपयांपर्यंत उलाढाल असलेले उद्योग मायक्रो, १० कोटी रुपयांपर्यंत गुंतवणूक आणि ५० कोटी रुपयांपर्यंत उलाढाल असलेले स्मॉल आणि ५० कोटी रुपयांपर्यंत गुंतवणूक आणि २५० कोटी रुपयांपर्यंत उलाढाल असलेले उद्योग मीडियम श्रेणीत मोडतात. उत्पादन आणि सेवा दोन्ही क्षेत्रांतील व्यवसाय यात समाविष्ट आहेत.

२. एमएसएमई म्हणून नोंदणी करणे का गरजेचे आहे?

उद्यम(Udyam) नोंदणी ही एमएसएमई म्हणून ओळख होय. ही नोंदणी केल्यावरच तुमच्या व्यवसायाला सरकारच्या विविध योजनांचा, जसे की प्राधान्य कर्ज, व्याज सवलत, सबसिडी आणि कोलॅटेरल-फ्री लोन यांचा लाभ घेता येतो. एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन करताना उद्यम नोंदणी क्रमांक अनिवार्यपणे आवश्यक असतो.

३. एमएसएमई साठी सर्वात जास्त फायद्याचे कर्ज कोणते?

सर्व योजना एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) तुमच्या व्यवसायाच्या गरजेनुसार फायद्याच्या आहेत. परंतु, क्रेडिट गॅरंटी फंड ट्रस्ट (CGTMSE) योजनेअंतर्गत २ कोटी रुपयांपर्यंत कोलॅटेरल-फ्री कर्ज मिळू शकते, जी एक मोठी सोय आहे. त्याचबरोबर, मुद्रा लोन देखील १० लाख रुपयांपर्यंत कोणत्याही हमीशिवाय उपलब्ध आहे, जे अगदी छोट्या व्यावसायिकांसाठी अतिशय उपयुक्त ठरते.

४. एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan) प्राप्त करण्यासाठी कोणती आवश्यक कागदपत्रे लागतात?

साधारणपणे खालील कागदपत्रांची आवश्यकता असते:

· ओळखपत्र (आधार कार्ड/पॅन कार्ड)
· पत्ता पुरावा (वीजबील/भाडेकरार)
· उद्यम नोंदणी प्रमाणपत्र
· शेवटचे ६ महिन्यांची बँक स्टेटमेंट
· गेल्या २-३ वर्षांची आयटीआर रिटर्न
· व्यवसायाचा पत्ता पुरावा
बँक आणि योजनेनुसार ही यादी बदलू शकते.

५. ऑनलाइन अर्ज केल्यावर कर्ज मंजूर होण्यास किती वेळ लागू शकतो?

एमएसएमई बिझनेस लोन प्रक्रियेत (msme business loan apply online) सर्व कागदपत्रे योग्य तऱ्हेने सबमिट झाल्यास आणि तपासणी प्रक्रिया निर्वेध गेल्यास, साधारणतः १५ ते ३० दिवसांच्या आत कर्ज मंजूर होऊन रक्कम खात्यात जमा होऊ शकते. काही बँका झिप्झॅप लोनसारख्या वेगवान प्रक्रिया देखील ऑफर करतात.

६. व्यवसाय नवीन असल्यास कर्ज मिळू शकते का?

होय,अगदी नवीन व्यवसायसुद्धा कर्जासाठी पात्र आहेत. यासाठी प्रधानमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (PMEGP) सारख्या योजना आहेत, ज्यामध्ये सबसिडीचा लाभ दिला जातो. नवीन व्यवसायासाठी तपशीलवार प्रकल्प अहवाल (DPR) सादर करणे गरजेचे असू शकते, ज्यामध्ये व्यवसायाची व्यवहार्यता दाखवावी लागते.

७. एमएसएमई लोनचे व्याज दर किती असतात?

एमएसएमई लोनचे व्याजदर बँकेनुसार आणि योजनेनुसार बदलतात. साधारणपणे, हे दर ८% ते १५% दरम्यान असू शकतात.एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) सारख्या सरकारी योजनांमधून मिळणाऱ्या कर्जावर व्याजदर अधिक आकर्षक असतात. सध्याचे अद्ययावत दर तुमच्या पसंतीच्या बँकेच्या वेबसाइटवर तपासावेत.

८. कर्जाची परतफेड कशी करावी लागते?

बहुतेक एमएसएमई कर्जासाठी,परतफेड ईएमआय (Equated Monthly Installment) च्या स्वरूपात करावी लागते. ही ईएमआय मुख्य रक्कम आणि व्याज यांची बेरीज असते. कर्जाचा कालावधी (टर्म) आणि रक्कम यावर ईएमआयची रक्कम अवलंबून असते. काही बँका लवचिक परतफेड पर्याय देखील देतात.

९. एकदा का ऑनलाइन अर्ज केला की तो बँक शाखेला भेट द्यावी लागेल?

बहुतेक पूर्णतः एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) डिजिटल प्रक्रियेमध्ये, अर्ज जमा झाल्यावर बँक शाखेला भेट द्यावी लागत नाही. सर्व प्रक्रिया ऑनलाइन किंवा फोनवरून पूर्ण होऊ शकते. तथापि, काही विशिष्ट प्रकरणांमध्ये, जसे की मोठी रक्कम किंवा कागदोपत्री तपासणीसाठी, बँक कर्मचाऱ्याने तपासणीसाठी भेट द्यावी लागू शकते.

१०. आधीचे कर्ज चालू असताना नवीन कर्जासाठी अर्ज करू शकतो का?

होय,शक्य आहे, परंतु ते अनेक घटकांवर अवलंबून असते. बँक तुमच्या विद्यमान कर्जाची परतफेड इतिहास, व्यवसायाची सध्याची आर्थिक स्थिती आणि नवीन कर्जाची गरज याचे मूल्यांकन करेल. जर तुमची कर्ज परतफेड चांगली असेल आणि व्यवसायाची वाढ दिसत असेल, तर टॉप-अप लोन किंवा नवीन एमएसएमई बिझनेस लोन अप्लाय ऑनलाइन करणे शक्य आहे.

महत्वाची सूचना: एमएसएमई बिझनेस लोन (msme business loan apply online) हा लेख शैक्षणिक हेतूने सामान्य माहिती पुरविण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. कर्ज घेण्यापूर्वी संबंधित बँक किंवा वित्तीय संस्थेकडून अद्ययावत माहितीची खात्री करून घ्यावी. या लेखातील माहितीवर आधारित घेतलेल्या कोणत्याही निर्णयासाठी लेखक जबाबदार राहणार नाही.