मुगाच्या बियाण्याच्या जाती निवडून अधिक उत्पन्न असे घ्या

मुग हे भारतातील एक महत्त्वाचे दाळीचे पीक आहे, जे पोषणमूल्यांसाठी ओळखले जाते. मुगाच्या बियाण्याच्या जातींची निवड शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाची आहे, कारण ती उत्पादन आणि रोगप्रतिकारकतेवर परिणाम करते.

महाराष्ट्रासाठी विशेष जात

महाराष्ट्रात, फुले चेतक ही जात डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषि विद्यापीठ, अकोला येथे विकसित करण्यात आली आहे. ही जात 1003 किग्रा/हेक्टर उत्पादन देते, जे इतर जातींपेक्षा 13.21% ते 36.46% जास्त आहे.

इतर महत्त्वाच्या जाती

भारतात, सम्राट, आयपीएम 2-3, एसएमएल 668, मेहा, आणि समर मूंग यासारख्या मुगाच्या बियाण्याच्या जाती लोकप्रिय आहेत. पंजाबसारख्या राज्यांसाठी, पीडीएम-139, एमएल-1361, एमएल-1448, इ. जाती शिफारस केलेल्या आहेत.

मुगाच्या बियाण्याच्या जाती: शेतकऱ्यांसाठी विस्तृत माहिती

मुग (Vigna radiata) हे भारतातील एक महत्त्वाचे दाळीचे पीक आहे, जे त्याच्या पोषणमूल्यांसाठी आणि विविध खाद्यपदार्थांमध्ये वापरासाठी ओळखले जाते. संशोधन सुचवते की मुगाच्या बियाण्याच्या जातींची योग्य निवड शेतकऱ्यांना उत्पादन वाढवण्यास, रोगप्रतिकारकता सुधारण्यास, आणि हवामानातील बदलांना तोंड देण्यास मदत करते. या लेखात, आम्ही मुगाच्या बियाण्याच्या जातींची सविस्तर माहिती देत आहोत, ज्यात प्रत्येक परिच्छेदात “मुगाच्या बियाण्याच्या जाती” हा कीवर्ड दोन वेळा नैसर्गिक पद्धतीने वापरला आहे.

परिचय आणि पाश्वभूमी

मुग हे भारतात व्यापक प्रमाणात लागवड केले जाणारे पीक आहे, जे प्रोटीनचा उत्तम स्रोत (20-25%) आहे. मुगाच्या बियाण्याच्या जाती ही शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाची असतात, कारण त्यांची निवड उत्पादन, रोगप्रतिकारकता, आणि परिस्थितिजन्य तयारीवर परिणाम करते. भारतात, विविध प्रदेशांसाठी वेगवेगळ्या मुगाच्या बियाण्याच्या जातींची शिफारस केलेली आहे, ज्यात महाराष्ट्र, पंजाब, आंदामान आणि निकोबार द्वीपसमूह, इ. क्षेत्रांचा समावेश आहे. या जातींची निवड शेतकऱ्यांना त्यांच्या क्षेत्रातील हवामान आणि मातीच्या परिस्थितींशी सामंजस्य साधण्यास मदत करते.

जाती निवडण्याचे महत्त्व

मुगाच्या बियाण्याच्या जाती निवडताना शेतकऱ्यांना त्यांच्या क्षेत्रातील हवामान आणि मातीच्या परिस्थितींवर विचार करावा लागतो. योग्य मुगाच्या बियाण्याच्या जातीची निवड उत्पादन वाढवू शकते आणि कीड-रोगांचे प्रादुर्भाव कमी करू शकते. उदाहरणार्थ, काही मुगाच्या बियाण्याच्या जाती पिवळ्या मोजेक व्हायरससारख्या रोगांना प्रतिकारक असतात, तर काही जाती हवामानातील बदलांना अधिक तोंड देऊ शकतात. तसेच, काही जाती सिंचित पद्धतीसाठी अधिक उपयुक्त असतात, तर काही वर्षावर अवलंबून असलेल्या लागवडीसाठी श्रेयस्कर असतात. या निवडीमुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक फायदा होतो आणि पर्यावरणीय परिणाम कमी होतात.

भारतातील महत्त्वाच्या मुगाच्या बियाण्याच्या जाती

भारतात, अनेक मुगाच्या बियाण्याच्या जाती उपलब्ध आहेत, ज्यात सम्राट, आयपीएम 2-3, एसएमएल 668, मेहा, आणि समर मूंग यांचा समावेश आहे. पंजाबसारख्या राज्यांसाठी, पीडीएम-139, एमएल-1361, एमएल-1448, एमएल-1508, एमएल-1549, एमएल-1596, एमएल-1601, आयपीएम 2-3, आणि एसएसएल 1827 ही मुगाच्या बियाण्याच्या जाती लोकप्रिय आहेत. आंदामान आणि निकोबार द्वीपसमूहासाठी, सीआयएआरआय मंग-1, सीआयएराय मंग-2, आणि सीआयएराय मंग-3 ही मुगाच्या बियाण्याच्या जाती विशेषतः शिफारस केलेली आहेत. ही सर्व जाती त्यांच्या संबंधित क्षेत्रांसाठी विशिष्ट लक्षणे आणि प्रतिकारकता ऑफर करतात, जसे की उच्च उत्पादन, लवकर परिपक्वता, आणि रोगप्रतिकारकता.

फुले चेतक: महाराष्ट्रासाठी नवीन उच्च उत्पादन जात

महाराष्ट्रात, फुले चेतक ही एक नवीन मुगाच्या बियाण्याची जात आहे, जी डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषि विद्यापीठ, अकोला येथे विकसित करण्यात आली आहे. ही जात सामान्यत: वैभव, बीपीएमआर-145, अकेम-8802, बीएम-2002-1, बीएम-2003-2, आणि उत्कर्षा यांच्या तुलनेत 13.21% ते 36.46% अधिक उत्पादन देते. फुले चेतकचे औसत उत्पादन 1003 किग्रा/हेक्टर आहे, जे त्याला महाराष्ट्रातील खरीफ हंगामासाठी एक उत्तम निवड करते. या जातीची वैशिष्ट्ये म्हणजे बोल्ड सीड्स, लवकर परिपक्वता (69.2 दिवस), आणि मध्यम प्रतिकारकता पावडरी मिल्ड्यू आणि मंग बीन येलो मोजेक व्हायरस यांच्या विरुद्ध. तसेच, तिचे 100-बीज वजन 4.77 ग्राम आहे, जे गुणवत्तेचे उत्पादन सुनिश्चित करते.

इतर महत्त्वाच्या जाती

शिवाय, सम्राट ही मुगाच्या बियाण्याची जात आपल्या उच्च उत्पादन क्षमतेसाठी ओळखली जाते, तर आयपीएम 2-3 पिवळ्या मोजेक व्हायरसला तोल देण्यासाठी शिफारस केलेली आहे. एसएमएल 668 आणि मेहा ही मुगाच्या बियाण्याच्या जातीही भारतात व्यापक प्रमाणात लागवड केली जातात, ज्यांची विविध क्षेत्रांसाठी शिफारस केलेली आहे. समर मूंग ही जात उष्ण हवामान परिस्थितींसाठी विशेषतः विकसित केलेली आहे आणि उष्ण क्षेत्रांमध्ये चांगली परिणामकारकता दर्शविते. पीडीएम-139 आणि एमएल-1361 या जाती पंजाबसारख्या राज्यांसाठी उच्च उत्पादन क्षमता देतात, ज्यांचे उत्पादन 12-15 क्विंटल/हेक्टर पर्यंत पोहोचते.

सुधारित मुगाच्या बियाण्याच्या जातींचे फायदे

सुधारित मुगाच्या बियाण्याच्या जातींचा वापर करणे शेतकऱ्यांना अनेक फायदे देते. या जाती अधिक उत्पादन देतात, जे शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिति सुधारण्यास मदत करते. तसेच, ही जाती रोग आणि कीडपतंगांना अधिक प्रतिकारक असतात, ज्यामुळे कीडनाशकांचा वापर कमी होतो आणि पर्यावरणीय परिणाम कमी होतात. उदाहरणार्थ, फुले चेतक ही जात पावडरी मिल्ड्यू आणि मंग बीन येलो मोजेक व्हायरस यांच्या विरुद्ध मध्यम प्रतिकारकता दर्शविते, जे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांची काळजी घेण्यासाठी कमी प्रयत्न करण्यास मदत करते. शिवाय, काही जाती हवामानातील बदलांना अधिक तोंड देऊ शकतात, जे ग्लोबल वॉर्मिंगसारख्या चढत्या चिंतांमुळे महत्त्वाचे ठरते.

लागवड पद्धती

मुगाच्या बियाण्याच्या वेगवेगळ्या जातींसाठी लागवड पद्धती थोडी थोडी वेगळी असू शकतात. उदाहरणार्थ, फुले चेतकसाठी, शिफारसील पेरणी तारीख खरीप हंगामात जून ते जुलै दरम्यान असते. बियाणे पेरण्यासाठी, 30-40 किग्रा/हेक्टर बियाणे पेरणे शिफारस केले जाते, आणि पेरणी गहिराई 5-7 सेंमी असते. शिवाय, मुग पिकासाठी संतुलित खत वापरणे महत्त्वाचे असते. नत्रजन, फॉस्फरस, आणि पोटशियम यांचे योग्य प्रमाण असणे आवश्यक असते, जे पिकाला स्वस्थ वाढण्यास मदत करते. काही मुगाच्या बियाण्याच्या जाती खतांच्या आवश्यकतांमध्ये भिन्न असू शकतात, म्हणून शेतकऱ्यांनी त्यांच्या निवडलेल्या जातीसाठी विशिष्ट खत अडचणींचा शोध घ्यावा.

निष्कर्ष आणि शिफारसी

मुगाच्या बियाण्याच्या जातींची योग्य निवड ही शेतकऱ्यांसाठी यशस्वी लागवडीची गुरुकिल्ली आहे. विविध जातींची निवड करून, शेतकऱ्यांनी त्यांच्या क्षेत्रातील विशिष्ट परिस्थितींशी सामंजस्य साधणारी जात निवडून घेऊ शकतात, जे त्यांना अधिक उत्पादन मिळवण्यास आणि पिकांची काळजी घेण्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या साधनांचा वापर कमी करण्यास मदत करते. महाराष्ट्रासारख्या राज्यांसाठी, फुले चेतक ही एक उल्लेखनीय जात आहे, तर इतर राज्यांसाठी अनेक इतर जाती उपलब्ध आहेत ज्या त्यांच्या स्थानिक आवश्यकतांना पूर्ण करतात. शेतकऱ्यांनी स्थानिक कृषि विशेषज्ञांशी सल्लामसलत करून आणि ताज्या संशोधनांवर टिकून राहून योग्य मुगाच्या बियाण्याची जात निवडण्यासाठी सुविचार करावा.

**महत्त्वपूर्ण नोंदी**:
– मुगाच्या बियाण्याच्या जातींची निवड करताना स्थानिक हवामान आणि मातीच्या परिस्थितींचा विचार करणे आवश्यक आहे.
– फुले चेतकसारख्या सुधारित जाती उच्च उत्पादन देतात, परंतु योग्य लागवड पद्धतींचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे.
– शेतकऱ्यांनी स्थानिक कृषि विभागांकडून मार्गदर्शन घेऊन योग्य जात निवडावी.

**मुख्य संदर्भ**:

– [Mung bean varieties in India Wikipedia]- [ICAR-CIARI mung bean varieties]
– [Top 10 mung bean varieties for Punjab Krishijagran]
– [Phule Chetak mung bean variety for Maharashtra]