शेतकरी समुदायाला आर्थिकदृष्ट्या सबल बनवण्यासाठी बाजारपेठेचे योग्य नियोजन किती गरजेचे आहे, याचे एक उत्कृष्ट उदाहरण म्हणजे तरडगाव (ता. फलटण) येथील अमोल काकडे. त्यांनी पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न निर्माण करून सर्वांचे लक्ष वेधले आहे. पारंपरिक शेतीपेक्षा वेगळा मार्ग अवलंबून केवळ उत्पादनाच नव्हे तर विपणन यंत्रणेदेखील बदलली की काय कमाल होऊ शकते, हे त्यांच्या यशाने सिद्ध झाले आहे. त्यांच्या या प्रयत्नांमुळे पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न हे केवळ एक आकडे न राहता, एक प्रेरणादायी कथा बनली आहे.
वडिलोपार्जित शेतीतून नवीन संशोधन
अमोल काकडे यांच्या शेतकरी म्हणून प्रवासाची सुरुवात त्यांच्या वडिलांच्या १९९५ मध्ये केलेल्या पपईच्या बागेपासून झाली. तेव्हापासूनच त्यांच्या कुटुंबाला या पिकाचा अनुभव होता. २०१७ मध्ये त्यांनी या पारंपरिक ज्ञानाला आधुनिक तंत्रज्ञानासोबत जोडून पुन्हा एकदा पपईचे उत्पादन सुरू केले. फक्त ४८ गुंठे जमिनीतून त्यांनी सुरुवात केली आणि त्या छोट्याशा जमिनीतूनच पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न मिळवण्याचे धाडसी धोरण राबवले. त्यांनी या जमिनीचे चार स्वतंत्र प्लॉट्समध्ये विभाजन करून प्रत्येक प्लॉटमध्ये २५० ते ३०० झाडे लावली, ज्यामुळे नियमित आणि सातत्याने उत्पादन मिळू शकले.
वैज्ञानिक पद्धतीने लागवडीचे नियोजन
पपई हे नऊ महिन्यांचे पीक असले, तरी अठरा महिने त्याचा तोटा सुरू राहतो हे लक्षात घेऊन काकडे यांनी दर चार महिन्यांनी नवीन लागवड करण्याचे आवर्तन चक्र स्वीकारले. यामुळे एकाच वेळी सर्व झाडे फळदार झाल्याने होणारा गर्दीतील नुकसान टाळता आले आणि वर्षभर बाजारपेठेत पुरवठा नियमित राहिला. प्रत्येक झाडावर सरासरी ५० हून अधिक फळे येत असून, दोन लाख रुपये इतका खर्च असतानादेखील निव्वळ नफा मोठा राहिला. या शास्त्रीय पद्धतीमुळेच पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न मिळवणे शक्य झाले.
बाजारपेठेचा अवघड पण विजयी शोध
सुरुवातीच्या दहा वर्षांत फलटण, साखरवाडी, नीरा, भोर, बारामती यांसारख्या स्थानिक बाजारपेठांमध्ये त्यांनी उत्पादन विक्रीचा प्रयत्न केला, पण अपेक्षित भाव मिळाला नाही आणि तोटाच सोसावा लागला. मात्र, हार न खाता त्यांनी दूरच्या पुणे शहराच्या आठवडी बाजारपेठेकडे लक्ष्य केंद्रित केले. ही बदलती बाजारपेठ त्यांच्या यशाची गुरुकिल्ली ठरली. स्वतःच्या वाहनाने पुण्यात जाऊन विक्री करण्याचा त्यांचा निर्णय यशस्वी ठरला आणि पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न मिळविण्याचे ध्येय साध्य झाले.
गुणवत्ता आणि ग्राहकासंबंधी यावर भर
कोरोना काळानंतर आरोग्यावरची जागरूकता वाढली, त्यामुळे पपईसारख्या पौष्टिक फळाची मागणी झपाट्याने वाढली. संधिवात, डेंगी, त्वचारोग, चरबी कमी करणे यासारख्या आजारांसाठी गुणकारी म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या पपईला थेट ग्राहकांपर्यंत पोहोचवण्याचे काम काकडे यांनी केले. ग्राहकांशी थेट संबंध ठेवल्यामुळे त्यांच्या उत्पादनावरची विश्वासार्हता वाढली आणि ‘पपईवाले काकडे’ अशी त्यांची ओळख निर्माण झाली. ही ओळख आणि गुणवत्तेमुळेच पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न निर्माण करणे शक्य झाले.
शेतकरी समुदायासाठी प्रेरणा
अमोल काकडे यांच्या या यशस्वी प्रयोगामुळे आजूबाजूच्या शेतकऱ्यांमध्ये मोठी चळवळ निर्माण झाली आहे. फक्त चांगले उत्पादन करणेच काढी नाही, तर त्यासाठी योग्य बाजारपेठ शोधणे आणि तिथे मजबूतपणे उभे राहणे हेच खरे यशाचे रहस्य आहे, हे त्यांनी शेतकरी समुदायाला शिकवले आहे. पारंपरिक पद्धतींना आधुनिक तंत्रज्ञान आणि विपणन युक्त्या यांचे यशस्वी मिश्रण करून पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न मिळवणे हे त्यांच्या दूरदृष्टीचेच फलित आहे. आता अनेक तरुण शेतकरी त्यांच्या मार्गाने जात आहेत.
भविष्यातील विकास आणि शक्यता
काकडे यांचे यश केवळ त्यांच्यापुरते मर्यादित न राहता ते संपूर्ण शेतकरी समुदायासाठी एक बेंचमार्क बनले आहे. पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न मिळविण्यासाठी केलेले नियोजन, सातत्याने केलेली लागवड, बाजारपेठेचे योग्य स्थान निश्चिती आणि ग्राहकांशी थेट संवाद या सर्व गोष्टी इतर शेतकऱ्यांसाठी एक आदर्श ठरू शकतात. भविष्यात प्रक्रिया केलेले पपई उत्पादने (जॅम, जेली इ.) तयार करून किंवा ऑनलाइन विक्रीचा अधिक विस्तार करून उत्पन्नाचे नवीन मार्गही शोधले जाऊ शकतात. त्यामुळे पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न हे फक्त सुरुवात आहे, शक्यता अमर्याद आहेत.
निष्कर्ष
अमोल काकडेयांचा प्रवास दर्शवतो की शेती हा केवळ जमिनीचा व्यवसाय नसून, एक स्टार्टअपच आहे ज्यासाठी नाविन्य, धाडस आणि सतत शिकण्याची भूक आवश्यक आहे. योग्य पिकनिवड, वैज्ञानिक पद्धत आणि बाजारपेठेचा अचूक अंदाज यामुळे छोट्याशा जमिनीतूनही मोठे आर्थिक यश मिळवणे शक्य आहे. पपई पिकातून 12 लाखाचे उत्पन्न हे केवळ एक आकडेवारी नसून, शेतकऱ्यांच्या सामर्थ्याचे आणि स्वावलंबनाचे प्रतीक बनले आहे. त्यामुळे देशभरातील शेतकऱ्यांनी केवळ उत्पादनावरच नव्हे तर विपणनावरही भर देणे गरजेचे आहे.