यंदाच्या ओल्या दुष्काळाने महाराष्ट्रातील शेतीक्षेत्रावर मोठा संकट निर्माण केले आहे. सोयाबीन, तूर, कापूस या प्रमुख पिकांनी शेतकऱ्यांना निराश केली असताना, एकमेव मक्याचे पिकच शेतकऱ्यांसाठी आशेचा किरण ठरले आहे. अचलपूर कृषी उत्पन्न बाजार समितीत नोंदवले गेलेले विक्रमी आकडे हे या मका बाजारभावात तेजी येण्याचे प्रत्यक्ष प्रमाण आहे. नैसर्गिक आपत्तींना न जुमानता मक्याने दाखवलेली ही तगमग शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीवर सकारात्मक परिणाम करत आहे आणि मका बाजारभावात तेजी या संदर्भातील सर्व अपेक्षा ओलांडत आहे.
विक्रमी आवक: बाजार परिसरातील गर्दी
१६ ऑक्टोबर रोजी अचलपूर कृषी उत्पन्न बाजार समितीत एका दिवसात २२ हजार क्विंटल मक्याची विक्रमी आवक झाली, ज्यामुळे संपूर्ण बाजार परिसर उत्साहित दिसला. मेळघाट प्रदेश आणि मध्य प्रदेशातील शेतकऱ्यांनी मोठ्या प्रमाणात मका विक्रीसाठी आणला, ज्यामुळे बाजार परिसरात वाहनांच्या रांगा लागल्या. ही अभूतपूर्व गर्दी प्रामुख्याने मका बाजारभावात तेजीमुळे निर्माण झाली आहे. शेतकऱ्यांना दर क्विंटल १,२०० ते १,३०० रुपये भाव मिळत असले तरी, या मका बाजारभावात वाढीमुळे त्यांना आपला माल विक्रीसाठी आणण्यास प्रोत्साहन मिळाले आहे.
दिवाळीपूर्व बाजाराचा उत्साह
दिवाळीच्या सणासमारंभाच्या पार्श्वभूमीवर ही मका बाजारभावात तेजी शेतकऱ्यांसाठी विशेष महत्त्वाची ठरली आहे. सणासाठी मजुरी, किराणा आणि इतर खरेदीच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी शेतकऱ्यांना रोख रक्कमेची आवश्यकता असते, आणि या मका बाजारभावात तेजीमुळे त्यांना हे शक्य झाले आहे. बुधवारी रात्रीपासूनच खासगी वाहनांमध्ये मका लादून शेतकरी बाजारात येण्यास सुरुवात झाली होती. दिवाळीपूर्व काळात मका भावात तेजीने शेतकऱ्यांच्या चेहऱ्यावर आनंद आणि समाधान निर्माण केले आहे.
किमतीतील घसारा असूनही विक्रीची तयारी
मका बाजारभाव सुरुवातीच्या काळात शेतकऱ्यांना प्रति क्विंटल १,८०० रुपये पर्यंत भाव मिळत होते, परंतु आवक वाढल्यामुळे सध्याचे दर १,२०० ते १,३०० रुपयांवर स्थिर झाले आहेत. तरीही, शेतकरी आपला बचावलेला मका विक्रीसाठी आणण्यास उत्सुक आहेत, कारण मका बाजारभावात तेजीची ही प्रवृत्ती त्यांना आर्थिकदृष्ट्या फायद्याची वाटत आहे. इतर पिकांपेक्षा मक्याचे उत्पादन खर्च कमी असल्याने, सध्याच्या दरातही शेतकऱ्यांना चांगला नफा मिळू शकतो, आणि मका बाजारभावात तेजीचा हा फायदा घेण्यास ते तत्पर आहेत.
मेळघाट आणि मध्य प्रदेशातील शेतकऱ्यांची सहभागाची लहर
अचलपूर बाजार समितीत झालेल्या या विक्रमी आवकेत मेळघाट प्रदेश आणि मध्य प्रदेशातील शेतकऱ्यांचा मोठ्या प्रमाणात सहभाग होता. परतवाडा शहरातील आठवडी बाजाराच्या निमित्ताने या शेतकऱ्यांनी संधीचा फायदा घेतला आणि मका बाजारभावात वाढीचा लाभ मिळवला. मध्य प्रदेशातील शेतकरी देखील या मका बाजारभावात तेजीमुळे आकर्षित झाले आणि त्यांनी मोठ्या प्रमाणात मका विक्रीसाठी आणला. हा क्रियाकलाप केवळ अचलपूरपुरता मर्यादित न राहता संपूर्ण विदर्भ आणि मध्य प्रदेशातील शेतकऱ्यांना आर्थिक फायदा देत आहे.
बाजार समितीची तयारी आणि सुविधा
अचलपूर कृषी उत्पन्न बाजार समितीने या विक्रमी आवकीच्या संदर्भात पुरेशी तयारी केली होती. सभापती प्रतिभा प्रशांत ठाकरे यांनी स्पष्ट केले की, “दिवाळीआधी शेतकऱ्यांनी मका, सोयाबीन विक्रीसाठी मोठ्या प्रमाणात बाजारात आणले आहेत. कुठल्याही शेतकऱ्याला त्रास होऊ नये म्हणून संचालक मंडळ सज्ज आहे.” या मका बाजारभावात तेजीचा फायदा शेतकऱ्यांना मिळावा यासाठी बाजार समितीने सर्व आवश्यक तज्जल उपलब्ध करून दिले आहेत. मका बाजारभावात वाढ राखण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांना योग्य दर मिळावेत यासाठी समिती सक्रियपणे कार्यरत आहे.
सोयाबीनसह इतर पिकांवरील दुष्काळाचा परिणाम
ओल्या दुष्काळामुळे सोयाबीन, तूर, कापूस या पिकांचे मोठे नुकसान झाले असून, या पिकांवर अवलंबून असलेले शेतकरी आर्थिक त्रासाला सामोरे गेले आहेत. सोयाबीनची सुमारे ७,००० क्विंटल आवक झाली असून, त्याला स्थिर दर मिळत आहेत, परंतु मका बाजारभावात तेजीच्या तुलनेत ते कमी आहे. मका बाजारभावात तेजीने शेतकऱ्यांना दुष्काळाच्या नकारात्मक परिणामांपासून मंत्रमुग्ध केले आहे आणि त्यांच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा केली आहे.
शेतीच्या दिशेबद्दल नवीन विचाराची गरज
ओल्या दुष्काळासारख्या नैसर्गिक आव्हानांना तोंड देताना मका बाजारभावात तेजीने एक महत्त्वाचा मुद्दा उपस्थित केला आहे – तो म्हणजे शेतीतील एकपिकी अवलंबित्व कमी करून पिकांच्या विविधतेकडे वाटचाल करण्याची. यंदा मक्याने दाखवलेली लवचिकता आणि बाजारातील स्थिर मागणी हे इतर पिकांपेक्षा त्याचे वैशिष्ट्यपूर्ण स्थान दर्शवते. भविष्यातील शेती धोरणांमध्ये जलस्रोतांची कमतरता, हवामानबदलाचे संकट आणि बाजारभाव या तिन्ही घटकांवर टिकून राहणाऱ्या पिकांना प्राधान्य देणे गरजेचे आहे. अशा परिस्थितीत, मका बाजारभावात तेजी केवळ एक आर्थिक घटनाच नसून, शेतकऱ्यांना आणि नियोजकांना दिलेला एक संदेश आहे, की परंपरागत पद्धतींबरोबरच जागतिक बाजारपेठेतील मागणीला अनुसरून शेतीचे स्वरूप बदलण्याची वेळ आली आहे. त्यामुळे, या मका बाजारभावात तेजीच्या अनुषंगाने शासनाने संशोधन, पाण्याच्या कार्यक्षम वापरासाठी मार्गदर्शन आणि विपणन सोयी वाढवण्यासारख्या क्षेत्रांत गुंतवणूक करावी, ज्यामुळे ही सकारात्मक प्रवृत्ती टिकून राहील.
निष्कर्ष: मक्याची दिवाळी आणि भविष्यातील संधी
अचलपूर बाजार समितीत साजरी होणारी “मक्याची दिवाळी” ही केवळ एक बाजारघडण नसून, शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सबलतेचे प्रतीक आहे. ओल्या दुष्काळाच्या पार्श्वभूमीवर मका बाजारभावात तेजीने शेतकऱ्यांना केवळ आर्थिक लाभच दिला नाही, तर त्यांच्या मनोबलात वाढ केली आहे. मका बाजारभावात तेजीची ही प्रवृत्ती पुढील हंगामातही कायम राहील की नाही हे पाहणे महत्त्वाचे आहे, परंतु सध्या मक्याने शेतकऱ्यांच्या घरात दिवाळी उजळवली आहे आणि मका बाजारभावात तेजीचा हा काळ शेतकऱ्यांच्या स्मरणात कायम राहील.