पुणे जिल्ह्यातील शेतीक्षेत्रात क्रांती घडवून आणण्याच्या दिशेने कृषी विभागाने एक महत्त्वाकांक्षी पाऊल उचलले आहे. २०२५-२६ च्या रब्बी हंगामासाठी नवीन वाण व शास्त्रशुद्ध पद्धती शेतकऱ्यांच्या पोहचीच्या आत करण्यासाठी पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन करण्यात आले आहे. शेतमालाचे उत्पादन वाढविणे हा या मोहिमेचा मुख्य उद्देश आहे. या अंतर्गत जिल्ह्यातील सुमारे पाच हजार हेक्टर क्षेत्रावर ही प्रात्यक्षिके राबविण्याचा महत्त्वाकांक्षी लक्ष्य ठेवले आहे, ज्यामुळे शेतीच्या आधुनिकीकरणाला चालना मिळेल.
प्रात्यक्षिकांमध्ये समाविष्ट असलेली प्रमुख पिके
या विशेष उपक्रमाचा लाभ घेण्यासाठी प्रामुख्याने तीन महत्त्वाच्या पिकांवर भर देण्यात आला आहे. ज्वारी, हरभरा आणि करडई या पिकांच्या नवीन आणि उन्नत वाणांचा प्रसार या माध्यमातून करण्याचे नियोजन आहे. पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन यशस्वी करण्यासाठी या पिकांची निवड करण्यामागे स्थानिक हवामानाला अनुकूल असणे, मागणी जास्त असणे आणि उत्पादनक्षमता वाढवण्याची मोठी शक्यता असणे ही कारणे आहेत. ही पिके शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्यास मोलाची भर घालू शकतात.
प्रात्यक्षिकांद्वारे शिकण्याचे आधुनिक पद्धतीचे शास्त्र
केवळ बियाणे वाटप करून थांबले नाही, तर संपूर्ण शेतीच्या चक्रावर प्रशिक्षण देण्याचा हा कार्यक्रम आहे. प्रात्यक्षिकांतून आधुनिक लागवड पद्धती, पाणी बचतीच्या तंत्रज्ञानाचा वापर, संतुलित खत व्यवस्थापन आणि कीड नियंत्रणाचे वैज्ञानिक उपाय यासारख्या गोष्टी शेतकऱ्यांना प्रत्यक्ष पिकांवर करून दाखवल्या जाणार आहेत. यामुळे शेतकरी केवळ सैद्धांतिक ज्ञानाच नाही तर त्या पद्धती अनुभवून घेऊन आत्मसात करू शकतील. खतांचा अतिरिक्त वापर टाळता येण्यासाठी बीज प्रक्रियेसारख्या तंत्रज्ञानावर भर देण्यात येईल.
शेतकऱ्यांचा सहभाग आणि नोंदणी प्रक्रिया
या उपक्रमाचे खरे यश शेतकऱ्यांच्या सक्रिय सहभागावर अवलंबून आहे. ३१ मार्च २०२४ या आत नोंदणीकृत शेतकरी गट, शेतकरी उत्पादक कंपन्या आणि कृषी क्षेत्रात कार्यरत सहकारी संस्था यांना यात सहभागी होता येईल. सहभागासाठी संबंधित संस्थांनी महाडीबीटी पोर्टलवर अर्ज करणे अनिवार्य आहे. फार्म आयडी असलेल्या शेतकऱ्यांनाच या योजनेचा लाभ मिळू शकतो. पात्रतेनुसार झालेल्या निवडीनंतर प्राधान्यक्रमाने प्रात्यक्षिके राबविण्यात येतील.
शेतकऱ्यांना मिळणारे ठोस फायदे
पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन करण्यात आल्यामुळे शेतकऱ्यांना अनेक प्रत्यक्ष फायदे मिळतील. सर्वप्रथम, उत्पादनखर्च कमी करताना उत्पादन वाढवणे शक्य होईल. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून कमी पाण्यात चांगले उत्पादन घेता येते याची प्रत्यक्ष माहिती मिळेल. कीड व रोग व्यवस्थापनाचे वैज्ञानिक उपाय समजून घेता येऊन रासायनिकांवरचे अवलंबूनपणा कमी होईल. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, ज्वारी, हरभरा आणि करडई यासारख्या पिकांच्या नवीन वाणांची माहिती थेट शेतापर्यंत पोहोचेल.
कृषी भविष्यासाठी योजनेची दीर्घकालीन परिणाम
पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन हे केवळ एक वार्षिक कार्यक्रम नसून शेतीच्या भविष्यासाठीची एक गुंतवणूक आहे. यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढेल, शेतीचा खर्च कमी होईल आणि वैज्ञानिक पद्धतीने शेती करण्याची सवय लागेल. नवीन वाणांशी ओळख झाल्यामुळे भविष्यातील शेती अधिक लाभदायी ठरेल. शाश्वत शेतीकडे वाटचाल करण्यासाठी हे प्रात्यक्षिक एक मजबूत पाया ठरू शकतात, अशी कृषी विभागाची अपेक्षा आहे.
पुणे जिल्ह्यातील इतर महत्त्वाची आयोजने
पुणे जिल्हा केवळ पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन असे कृषी क्षेत्रातच नव्हे तर सांस्कृतिक, शैक्षणिक आणि औद्योगिक दृष्ट्या देखील सतत कार्यरत आहे. येथे वर्षभर विविध कृषी उत्पादन प्रदर्शने, शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण शिबिरे, जैविक शेती चर्चासत्रे आणि कृषी तंत्रज्ञान प्रदर्शनांचे आयोजन केले जाते. शिवाय, “अग्रीटेक एक्स्पो” सारख्या मोठ्या प्रमाणावरील आंतरराष्ट्रीय प्रदर्शनांद्वारे शेतकऱ्यांना जागतिक तंत्रज्ञानाशी परिचित करून देण्यात येते. पुण्यातील सिन्हगड, पुरंदर आदी परिसरात पारंपरिक शेती सण आणि मेले यांचे आयोजन करून स्थानिक शेतमालाचा पुरस्कार केला जातो. शहरातील आगरकर नाताळ, गणेशोत्सव आदी सणांदरम्यानही शेतकरी बाजारपेठेचे आयोजन करून थेट शेतकऱ्यांना ग्राहकांशी जोडले जाते.
पुणे जिल्ह्यातील प्रगत शेतीचे स्वरूप
पुणे जिल्हा प्रगत शेतीच्या दृष्टीने महाराष्ट्रात अग्रेसर भूमिका बजावत आहे. जिल्ह्यात ड्रिप सिंचन, पॉलीहाऊस लागवड, जैविक शेती आणि एकात्मिक कृषी प्रणालीचा व्यापक प्रसार झाला आहे. बारामती, इंदापूर, हवेली तालुक्यांमध्ये द्राक्षे, केळी, ड्रॅगन फ्रूट सारख्या नफ्याच्या पिकांसाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो. शिवाय, कृषी तंत्रज्ञान प्रबोधिनी, सह्याद्री ग्रुप सारख्या संस्था आणि सहकारी कंपन्यांद्वारे शेतकऱ्यांना बाजारपेठेची माहिती, गुणवत्तापूर्ण बियाणे आणि आर्थिक सहाय्य उपलब्ध करून देण्यात येते. सरकारच्या ‘प्रति धूपे तेल धान्य’ योजनेअंतर्गत जिल्ह्यात सूक्ष्म सिंचन प्रकल्यांना चालना देण्यात आली आहे. ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर, मृदा आरोग्य अहवाल आणि डिजिटल मार्केटिंगसारख्या नाविन्यपूर्ण पद्धतींमुळे पुणे जिल्ह्याची शेती आधुनिकतेच्या नव्या उंची गाठत आहे.
निष्कर्ष: समृद्ध शेतीच्या दिशेने एक समुदायिक प्रयत्न
अखेरीस,पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन हे शेतकरी, सरकार आणि तंत्रज्ञ यांच्यातील सहकार्याचे एक उत्तम उदाहरण बनण्याची शक्यता आहे. जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी संजय कागळे यांच्या मार्गदर्शनाखाली हा उपक्रम यशस्वी होण्यासाठी सर्व आवश्यक तयारी केलेली आहे. पुणे जिल्ह्यात रब्बी पिक प्रात्यक्षिकांचे आयोजन मध्ये शेतकरी बांधवांनी मोठ्या संख्येने सहभागी होऊन या संधीचा फायदा घ्यावा आणि आपल्या शेतीचे भवितव्य उज्ज्वल करावे, अशीच अपेक्षा सर्वांची आहे.