फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख, कागदपत्रे आणि अर्ज प्रक्रिया

फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख आली जवळ

महाराष्ट्रातील फळउत्पादक शेतकऱ्यांच्या मेहनतीला नैसर्गिक आपत्तीचा धोका नेहमीच असतो. चक्रीवादळे, अतिवृष्टी, गारपडा, दुष्काळ यामुळे फळपिकांचे नुकसान झाल्यास शेतकऱ्यांच्या वर्षांच्या मेहनतीवर पाणी पडू शकते. या पार्श्वभूमीवर, राज्य शासनाची **हवामानावर आधारित फळपीक विमा योजना** ही एक महत्त्वाची कल्पना आहे. या योजनेअंतर्गत, नैसर्गिक आपत्तीमुळे फळपिकांचे नुकसान झालेल्या शेतकऱ्यांना विम्याद्वारे संरक्षित रक्कम दिली जाते. हे संरक्षण मिळवण्यासाठी, शेतकऱ्यांना राज्य सरकारने निर्धारित केलेल्या **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** या मुदतीत विमा पोर्टलवर अर्ज सादर करणे अनिवार्य आहे. या मुदतीचे पालन केले नाही, तर शेतकरी या फायद्यापासून वंचित राहू शकतात. अलीकडेच जाहीर झालेल्या या योजनेत सहभागी होण्यासाठी शेतकऱ्यांना विशेषतः काही पिकांसाठी अत्यंत कमी वेळ देण्यात आल्याने चर्चा सुरू आहेत, ज्याबाबत या लेखात विस्ताराने चर्चा केली जाईल.

यंदाच्या फळपीक विमा योजनेची व्याप्ती

राज्य शासनाने यंदा (२०२४-२५) **हवामानावर आधारित फळपीक विमा योजना** आठ महत्त्वाच्या फळ पिकांना समाविष्ट करून राबवली आहे. यात डाळिंब, संत्रा, मोसंबी, चिकू, पेरू, लिंबू, सीताफळ आणि द्राक्ष यांचा समावेश आहे. कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना या योजनेत सहभागी होण्यासाठी आवाहन केले आहे. या दिशेने १३ जून रोजी सायंकाळी जिल्हा कृषी विभागाने तालुका कृषी कार्यालये आणि कृषी सहाय्यक अधिकाऱ्यांना संबंधित सूचना पाठवल्या आहेत. ही योजना पूर्णतः ऐच्छिक असून, सहभागासाठी फळपिकाचे किमान उत्पादनक्षम क्षेत्र २० गुंठे (सुमारे ०.२ हेक्टर) आवश्यक आहे, तर कमाल मर्यादा चार हेक्टर आहे. प्रत्येक पिकासाठी **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** वेगळी निश्चित करण्यात आली आहे, जी खालील विभागात स्पष्ट केली जाईल.

अर्ज मुदतीचे वेगवेगळे आव्हान

या योजनेचा सर्वात वादग्रस्त आणि चर्चित पैलू म्हणजे वेगवेगळ्या फळपिकांसाठी निर्धारित केलेल्या अर्ज सादर करण्याच्या मुदतीत असलेला मोठा फरक आणि विशेषतः काही पिकांसाठी दिलेला अत्यंत अल्प कालावधी. योजनेत सहभागी होण्यासाठी शेतकऱ्यांना खालीलप्रमाणे वेगवेगळ्या **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** देण्यात आल्या आहेत:
* **संत्रा, पेरू, लिंबू आणि द्राक्ष:** १४ जून २०२४
* **चिकू आणि मोसंबी:** ३० जून २०२४
* **डाळिंब:** १४ जुलै २०२४
* **सीताफळ:** ३१ जुलै २०२४
या तारखांवरून स्पष्ट होते की संत्रा, पेरू, लिंबू आणि द्राक्ष या चार महत्त्वाच्या पिकांच्या उत्पादक शेतकऱ्यांना मात्र फक्त **१४ जून ही फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** म्हणून नियुक्त करण्यात आली होती, जी अत्यंत कठीण होती.

अल्पावधीचा धक्का: केवळ तीस तासांची मुदत?

वरील नियोजित तारखांपेक्षाही गंभीर समस्या म्हणजे संत्रा, पेरू, लिंबू आणि द्राक्ष या चार पिकांच्या शेतकऱ्यांना प्रत्यक्षात मिळालेला अर्ज सादर करण्याचा कालावधी. योजनेचे अधिकृत जाहिरातपत्र आणि कृषी विभागाच्या सूचना अभ्यासल्यास असे दिसून येते की या चारही पिकांच्या शेतकऱ्यांना अर्ज करण्यासाठी **फक्त तीस तासांचाच** वास्तविक कालावधी देण्यात आला होता. विमा पोर्टल १३ जून रोजी सायंकाळी सुरू झाले आणि या चार पिकांच्या शेतकऱ्यांसाठी **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** म्हणजे १४ जून रात्री बारा वाजण्यापूर्वी अर्ज सादर करावा लागणार होता. याचा अर्थ असा की शेतकऱ्यांकडे योजनेची माहिती मिळवणे, सर्व आवश्यक कागदपत्रे (जमीन उतारा, शेतकरी नोंदणी, ओळखपत्र, बँक खाते तपशील, स्थानचिन्हांकित छायाचित्र, विद्युत् पीक पाहणी इ.) जमा करणे, पोर्टलवर नोंदणी करणे आणि अर्ज पूर्ण करण्यासाठी फक्त एका दिवसाचा (तब्बल तीस तासांचा!) अवधी होता. ही परिस्थिती शेतकऱ्यांच्या सोयीचा विचार न करता, त्यांची थट्टा करण्यासारखी होती.

अर्ज प्रक्रियेतील अडचणी आणि तांत्रिक समस्या

फक्त तीस तासांच्या या अवाढव्य कालमर्यादेमुळे शेतकऱ्यांना अनेक गंभीर अडचणींना तोंड द्यावे लागले. सर्वप्रथम, एवढ्या अल्पावधीत योजनेची संपूर्ण माहिती समजून घेणे, घरच्यांशी चर्चा करणे, सर्व आवश्यक कागदपत्रे जमा करणे (ज्यातील बहुतेक ऑनलाईन किंवा शासकीय कार्यालयातून मिळवावी लागतात) आणि विमा प्रीमियम भरण्यासाठी रक्कम तजवीज करणे हे सर्व काम एकाच दिवसात करणे जवळजवळ अशक्य होते. शिवाय, जेव्हा अशा अल्प मुदतीत हजारो शेतकरी एकाच वेळी विमा पोर्टलवर अर्ज करण्याचा प्रयत्न करतात, तेव्हा तांत्रिक समस्या निर्माण होणे स्वाभाविक होते. १४ जून रोजी सायंकाळी साडेसहा वाजता अनेक शेतकऱ्यांना विमा पोर्टलच्या संकेतस्थळावर त्रुटी संदेश येत असल्याच्या तक्रारी ऐकिवात होत्या. ही तांत्रिक अडथळे **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** पूर्ण करण्यात आणखी अडचण निर्माण करू शकतात. अशा परिस्थितीत शेतकऱ्यांना त्यांच्या हक्कासाठी अर्ज करण्याची संधी मिळणे कठीण होऊन बसते.

फळपिकानुसार विमा संरक्षणाची रक्कम

या योजनेचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे वेगवेगळ्या फळपिकांसाठी प्रति हेक्टर विम्याद्वारे संरक्षित रक्कम वेगवेगळी निश्चित करण्यात आली आहे. ही रक्कम पिकाच्या आर्थिक महत्त्वावर आणि संभाव्य नुकसानाच्या जोखमीवर आधारित आहे. यंदाच्या योजनेनुसार, प्रति हेक्टर विमा संरक्षित रक्कम खालीलप्रमाणे आहे:
* **द्राक्ष:** ३,८०,००० रुपये (सर्वाधिक)
* **डाळिंब:** १,६०,००० रुपये
* **संत्रा:** १,००,००० रुपये
* **मोसंबी:** १,००,००० रुपये
* **लिंबू:** ८०,००० रुपये
* **पेरू:** ७०,००० रुपये
* **चिकू:** ७०,००० रुपये
* **सीताफळ:** ७०,००० रुपये
द्राक्षाला सर्वाधिक संरक्षण दिले जात आहे, तर इतर पिकांची रक्कम त्यांच्या बाजारभाव आणि उत्पादनखर्च लक्षात घेऊन ठरवली आहे. शेतकऱ्यांनी आपल्या पिकाच्या क्षेत्रानुसार या रकमेची गणना करावी. लक्षात ठेवण्यासारखी बाब म्हणजे, हा फायदा मिळवण्यासाठी त्यांना आपल्या पिकासाठी निर्धारित **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** योग्य पद्धतीने पाळणे गरजेचे आहे.

अर्जासाठी अनिवार्य कागदपत्रे

फळपीक विमा योजनेसाठी अर्ज करताना शेतकऱ्यांना अनेक महत्त्वाची कागदपत्रे विमा पोर्टलवर अपलोड करावी लागतात. ही कागदपत्रे शेतकऱ्याची ओळख, जमीन मालकी आणि पीक तपशील यांची पडताळणी करण्यासाठी आवश्यक असतात. यात खालील कागदपत्रांचा समावेश होतो:
१. **शेतकरी नोंदणी क्रमांक:** शेतकऱ्याची शासकीय नोंदणी.
२. **ओळखपत्र:** ओळख सिद्ध करणारा दस्तऐवज.
३. **बँक खाते तपशील:** विमा रक्कम हस्तांतरणासाठी (बँक कोड, खाते क्रमांक).
४. **जमीन उतारा (७/१२ उतारा किंवा समकक्ष):** जमीन मालकी आणि क्षेत्रफळ सिद्ध करणारा दस्तऐवज.
५. **स्थानचिन्हांकित छायाचित्र:** स्थाननिर्धारण प्रणालीद्वारे पीक स्थळाची पुष्टी.
६. **विद्युत् पीक पाहणी:** कृषी विभागाकडून ऑनलाइन नोंदणी केलेली पीक तपासणी.
या सर्व कागदपत्रांची पूर्ण आणि स्पष्ट प्रत विमा पोर्टलवर अपलोड करणे अनिवार्य आहे. या कागदपत्रांची तयारी आणि जमा करणे ही स्वतःच एक वेळखाऊ प्रक्रिया असते, विशेषत: जेव्हा **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** फक्त काही तास दूर असेल तेव्हा हे आव्हान अधिकच गंभीर होते.

शेतकरी प्रतिक्रिया आणि शासनाचे उपाय

अल्पावधीच्या सूचनेमुळे आणि अडचणींमुळे संत्रा, पेरू, लिंबू आणि द्राक्ष शेतकऱ्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर असमाधान आणि गोंधळ निर्माण झाला. तथापि, शनिवार, १५ जून रोजी (अर्ज मुदत संपल्यानंतर) अनेक शेतकऱ्यांनी अर्ज भरण्याचा प्रयत्न केला. अनेक शेतकऱ्यांनी आणि शेतकरी नेत्यांनी केवळ एक दिवसाची मुदत देणे हा शेतकऱ्यांशी केलेला अन्याय असल्याचे मत मांडले आणि मुदत वाढवण्याची मागणी केली. या तक्रारी आणि गैरसोयींबाबत वरिष्ठ पातळीवर चर्चा झाली आहे. अहिल्यानगरचे जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी, सुधाकर बोराळे यांनी स्पष्ट केले की कृषी आयुक्तालयाने केंद्र सरकारला या चार पिकांच्या शेतकऱ्यांसाठी **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** वाढवण्याची विनंती केली आहे. त्यामुळे या शेतकऱ्यांना अर्ज करण्यासाठी अधिक वेळ मिळण्याची शक्यता आहे. अधिकृत घोषणा होईपर्यंत संबंधित शेतकऱ्यांनी कृषी विभागाच्या सूचनांकडे लक्ष देणे आणि पोर्टलचा नियमितपणे निरीक्षण करणे उचित ठरेल.

शेतकऱ्यांसाठी उपयुक्त सूचना

या परिस्थितीत, फळउत्पादक शेतकऱ्यांनी खालील गोष्टींकडे लक्ष देणे फार महत्त्वाचे आहे:
१. **माहितीचे स्रोत:** तुमच्या तालुका कृषी अधिकारी किंवा कृषी विस्तार अधिकारी यांच्याशी संपर्क साधून अद्ययावत माहिती मिळवा. कृषी विभागाच्या अधिकृत संकेतस्थळ आणि सामाजिक माध्यमे यावर नजर ठेवा.
२. **कागदपत्रे तयार करा:** वर नमूद केलेली सर्व कागदपत्रे (शेतकरी नोंदणी, ओळखपत्र, बँक खाते तपशील, ७/१२, स्थानचिन्हांकित छायाचित्र, विद्युत् पीक नोंद) आधीच तयार करून ठेवा. त्यांच्या स्कॅन प्रती संगणक किंवा फोनमध्ये जतन करा.
३. **पोर्टलवर लक्ष:** विमा पोर्टलची दुवा आणि प्रवेश प्रक्रिया समजून घ्या. तुमच्या पिकासाठी निर्धारित **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** काळजीपूर्वक लक्षात घ्या. मुदत वाढल्याची शक्यता असली तरीही, लवकरात लवकर अर्ज करण्याचा प्रयत्न करा.
४. **तांत्रिक तयारी:** अर्ज करण्यासाठी स्थिर इंटरनेट कनेक्शन आणि स्मार्टफोन/संगणक असणे आवश्यक आहे. ग्रामीण भागात सामान्यतः इंटरनेट गती कमी असते हे लक्षात घेऊन, दिवसाच्या सुरुवातीच्या वेळेस किंवा रात्री उशिरा जेव्हा नेटवर्क भार कमी असेल तेव्हा अर्ज करण्याचा प्रयत्न करा.
५. **प्रीमियम तयारी:** विम्यासाठी भरावा लागणारी प्रीमियम रक्कम (जी शासन अनुदानित करते, परंतु शेतकऱ्यालाही काही भाग भरावा लागू शकतो) बँक खात्यात उपलब्ध असल्याची खात्री करा.

**निष्कर्ष:** राज्य शासनाची हवामानावर आधारित फळपीक विमा योजना शेतकऱ्यांना नैसर्गिक आपत्तीपासून वाचवण्याचा एक स्तुत्य प्रयत्न आहे. द्राक्ष, डाळिंब, संत्रा इत्यादी महागड्या पिकांसाठी दिली जाणारी विमा संरक्षित रक्कम ही आर्थिक सुरक्षिततेची व्यवस्था करते. तथापि, यंदा संत्रा, पेरू, लिंबू आणि द्राक्ष शेतकऱ्यांना अर्ज करण्यासाठी फक्त तीस तासांचा कालावधी देणे हा योजनेतील एक मोठा दोष आहे. ही अवास्तव मुदत शेतकऱ्यांना योग्य तयारी करण्यापासून वंचित ठेवू शकते. कृषी आयुक्तालयाने केंद्राकडे मुदत वाढवण्याची विनंती केली आहे, ही एक आशादायक बाब आहे. शासनाने भविष्यात अशा योजनांचा कालावधी शेतकऱ्यांच्या सोयीसाठी पुरेसा आणि वास्तववादी ठेवावा, जेणेकरून प्रत्येक पात्र शेतकरी **फळपिक विमा अर्ज सादर करण्याची अंतिम तारीख** यशस्वीरित्या पूर्ण करू शकेल आणि या उपयुक्त सुरक्षा जाळ्याचा पूर्ण फायदा घेऊ शकेल.