भारत सरकारने २०१७ मध्ये सुरू केलेली प्रधानमंत्री मातृ वंदन योजना हा एक महत्त्वाचा सामाजिक आरोग्य उपक्रम आहे. गर्भवती महिला व नवजात मुलांसाठी पोषण आणि आरोग्य सेवा सुधारणे हे या योजनेचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** करण्यात आल्यामुळे लाखो महिलांना आर्थिक सहाय्य प्राप्त झाले आहे. कुपोषण आणि मातृ मृत्युदर कमी करण्याच्या दिशेने ही योजना एक मोठे पाऊल ठरते आणि या यशस्वी अंमलबजावणीमागे **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** याचा मोठा वाटा आहे.
योजनेची पार्श्वभूमी आणि उद्देश
प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना ही केंद्र सरकारच्या महिला व बाल विकास मंत्रालयाच्या अखत्यारितील एक प्रमुख कार्यक्रम आहे. गर्भवती महिला व जन्माला येणाऱ्या बालकांना सकस आहाराद्वारे पोषण मिळावे यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली. या महत्त्वाकांक्षी उद्देशासाठी **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** करून सुमारे ४६ लाख महिलांना आर्थिक लाभ पोहोचवला गेला आहे. हा निधी प्रसूतिपूर्व आणि प्रसूतीनंतरच्या काळातील आवश्यक पोषण आणि आरोग्य सेवा सुनिश्चित करण्यासाठी वापरला जातो. सुरुवातीपासूनच **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** हे योजनेचे केंद्रबिंदू राहील आहे.
आर्थिक सहाय्याचे स्वरूप
या योजनेअंतर्गत गर्भवती महिलांना पाच हजार रुपयांचा हप्ता देण्यात येतो. पहिल्या अपत्यासाठी ५ हजार रुपये आणि दुसऱ्या अपत्यासाठी, जर ती मुलगी असेल, तर ६ हजार रुपयांपर्यंतची आर्थिक मदत मिळते. ही रक्कम थेट लाभार्थींच्या बँक खात्यात जमा होते. या सर्व आर्थिक हस्तांतरणासाठी **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** करण्यात आला आहे. यामुळे महिलांना गरोदरपणाच्या काळात पौष्टिक आहार, विश्रांती व वैद्यकीय सेवा घेता येते. अशाप्रकारे, **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** याने महिलांच्या आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम दाखविला आहे.
लाभार्थी संख्येचा आढावा
केंद्र सरकारच्या महिला व बाल विकास मंत्रालयाच्या माहितीनुसार, २०१७-१८ ते २०२५-२६ (जून अखेर) ४६ लाख महिलांना योजनेचा लाभ मिळाला आहे. यासाठी **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** करण्यात आला. खालील तक्त्यामध्ये वार्षिक लाभार्थी संख्या दर्शविल्या आहेत:
- २०१७-२०१८ – ३ लाख १९ हजार ५५८
- २०१८-२०१९ – ६ लाख ४५ हजार ६४८
- २०१९-२०२० – ७ लाख ६२ हजार ३४१
- २०२०-२०२१ – ५ लाख ४७ हजार २१९
- २०२१-२०२२ – ६ लाख ९ हजार ९२१
- २०२२-२०२३ – ५ लाख २१ हजार ७५०
- २०२३-२०२४ – ९३ हजार ८९१
- २०२४-२०२५ – ५ लाख ४९ हजार २८७
- २०२५-२०२६ (०२ जून अखेर) – ५ लाख ७९ हजार ५०४
एकूण ४६ लाख २९ हजार ११९ महिला लाभार्थी झाल्या आहेत. ही योजनेची मोठी यशगाथा आहे आणि **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** यानेच हे शक्य झाले.
ग्रामीण भागातील प्रभाव
या योजनेत विशेषतः ग्रामीण भागातील आणि असंघटित क्षेत्रातील महिलांचा सहभाग वाढला आहे. अंगणवाडी सेविका, आशा कार्यकर्त्या आणि आरोग्य विभाग यांच्या माध्यमातून महिलांपर्यंत योजना पोहोचवण्यात आली आहे. या सर्व प्रयत्नांना चालना देण्यासाठी **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** महत्त्वाचा ठरला. परिणामी, गर्भवतींच्या तपासण्या, पोषणाचे प्रमाण आणि सुरक्षित प्रसूतींचे प्रमाण वाढल्याचे दिसून आले आहे. अशाप्रकारे, **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** केल्यामुळे ग्रामीण भागातील महिलांना योजनेचा समुपदेशन लाभ मिळू शकला.
आरोग्यावरील परिणाम
या योजनेमुळे महिलांच्या आरोग्यविषयक स्थितीत लक्षणीय सुधारणा झाली असून, मातामृत्यू दर आणि अल्पवजनी बाळांच्या प्रमाणात घट झाली आहे. योजनेचा लाभ घेणाऱ्या महिलांची संख्या वर्षागणिक वाढत असल्याने सरकारने पुढील काळात निधी वितरणाचे प्रमाण आणखी वाढवण्याचा निर्णय घेतला आहे. या सुधारणेसाठी **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** ही पायाची रचना ठरली. सातत्याने **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** केल्यामुळे आरोग्य सेवांमध्ये सुधारणा होणे शक्य झाले.
योजनेतील बदल आणि सुधारणा
पूर्वी या योजनेचा लाभ एका अपत्यापुरताच मर्यादित होता. तो आता २०२२ पासून दुसरे अपत्य मुलगी जन्माला आल्यास त्यांना मिळत आहे. या विस्तारित लाभासाठी देखील **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** याचाच वापर करण्यात आला. महिलेने विहित अटी, शर्ती व कागदपत्रांची पूर्तता केल्यावरच त्यांना हा लाभ मिळतो. अधिक माहितीसाठी जवळच्या आशा कार्यकर्ती किंवा सरकारी दवाखान्याशी संपर्क साधावा. हे स्पष्ट आहे की **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** या सुधारणांमुळे अधिक व्यापक झाला आहे.
भविष्यातील दिशा
या योजनेच्या दुसऱ्या टप्प्यात पात्र महिलांना नव्या स्वरूपात लाभ देण्यात येत आहेत. केंद्र सरकारकडून ही योजना अधिक व्यापक स्वरूपात राबविण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे. भविष्यातील योजनांसाठी **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** पुढील वर्षांत देखील सुरू राहील, अशी सरकारच्या तर्फे खात्री देण्यात आली आहे. उपसंचालक कैलास बाविस्कर यांच्या म्हणण्यानुसार, योजनेमुळे राज्यात लाखो गर्भवतींना लाभ मिळाला आहे आणि यामागे **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** याचा प्रमुख वाटा आहे.
निष्कर्ष
प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना ही गर्भवती महिला आणि नवजात बालकांच्या आरोग्यासाठीची एक महत्त्वाची उपक्रम आहे. **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** केल्यामुळे महिलांना आर्थिक सहाय्य प्राप्त झाले असून त्यांच्या आरोग्यात सुधारणा झाली आहे. योजनेच्या राबवणुकीत स्थानिक स्तरावर काम करणाऱ्या कार्यकर्त्यांचा मोलाचा सहभाग आहे. भविष्यात या योजनेत आणखी सुधारणा होऊन अधिक महिला लाभार्थी होतील, अशी अपेक्षा आहे. शेवटी, हे म्हणणे अतिशयोक्त ठरणार नाही की, **मातृ वंदन योजनेअंतर्गत १८३८ कोटींचा निधी वाटप** या योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीचे प्रमुख सूचक आहे आणि भविष्यातील अशाच उपक्रमांसाठी एक आदर्श ठरले आहे.