परभणी विद्यापीठाचे सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे जाणून घ्या

महाराष्ट्रातील विशेषतः मराठवाड्यासारख्या अवर्षणग्रस्त भागात, पाण्याची टंचाई ही शेतीतील सर्वात मोठी आव्हाने आहे. अशा परिस्थितीत, कमी पाण्याची गरज असलेली आणि चांगला आर्थिक परतावा देणारी पिके निवडणे शेतकऱ्यांच्या भरभराटीसाठी गरजेचे ठरत आहे. या संदर्भात, तूर (अरहर) पिकाने स्वतःची विश्वासार्हता सिद्ध केली आहे. त्यातील काही प्रगत वाण, विशेषतः **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे**, अधूनमधून येणाऱ्या पावसावर अवलंबून असलेल्या शेतकऱ्यांना स्थिर उत्पन्नाची शक्यता निर्माण करत आहेत. आधुनिक शेती पद्धतींच्या साहाय्याने काही प्रगत शेतकरी तुरीचे उत्पादन प्रति एकर १५ ते २० क्विंटलपर्यंत नेण्यात यशस्वी झाले आहेत, जे या पिकाच्या क्षमतेचे द्योतक आहे.

**परभणी विद्यापीठाचे लोकप्रिय तुरीचे वाण**

परभणी येथील वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने (पीकेव्ही) तुरीच्या शेतीत मोलाची भर घातली आहे. विद्यापीठाने विकसित केलेले अनेक उच्च उत्पादन क्षमतेचे वाण शेतकऱ्यांमध्ये खूप लोकप्रिय झाले आहेत. यापैकी तीन वाण विशेषतः गाजले आहेत, ज्यांची उत्पादनक्षमता आणि रोगप्रतिकार शक्तीमुळे शेतकऱ्यांची मोठी पसंती मिळवली आहे. ही **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** मराठवाड्याच्या हवामानाला अनुकूल असल्याने त्यांचा प्रसार वेगाने होत आहे.

**बीडीएन-७११ (पांढरी): कोरडवाहू शेतीचा विश्वासू साथीदार**

हा वाण कोरडवाहू भागातील शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत योग्य आहे.
* **पिकाचा कालावधी:** १५० ते १५५ दिवस (सुमारे ५ महिने).
* **बियाणे प्रति एकर:** ५ ते ६ किलो.
* **सरासरी उत्पादन:** प्रति एकर ७ ते ८ क्विंटल.
* **वैशिष्ट्ये:** या वाणाचे दाणे पांढऱ्या रंगाचे असतात. त्याची सर्वात मोठी विशेषता म्हणजे तो कोरडवाहू परिस्थितीतही चांगले वाढतो. तसेच, तुरी पिकात सामान्यपणे आढळणाऱ्या ‘मर’ (विल्ट) आणि ‘वांझ’ (स्टेरिलिटी मोझेक) या घातक वायरल रोगांना प्रतिकार करण्याची क्षमता या वाणात आहे. अशा प्रदेशातील शेतकऱ्यांसाठी ही **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** उत्तम पर्याय ठरू शकतात, विशेषतः जेथे सिंचनाची सोय मर्यादित आहे.

**बीडीएन-७१६ (लाल): उच्च उत्पादन आणि आकर्षक रंगरूप**

लाल दाण्याचा हा वाण चांगल्या उत्पादनासोबत बाजारात चांगला भाव मिळविण्यास मदत करतो.
* **पिकाचा कालावधी:** १६५ ते १७० दिवस (सुमारे ५.५ महिने).
* **बियाणे प्रति एकर:** ५ ते ६ किलो.
* **सरासरी उत्पादन:** प्रति एकर ८ ते ९ क्विंटल.
* **वैशिष्ट्ये:** या वाणाचे दाणे सुंदर लाल रंगाचे असून शेंगा पूर्ण हिरव्या रंगाच्या असतात. हे वैशिष्ट्य शेतातील पिकाचे दृश्यमान आकर्षण वाढवते. बीडीएन-७१६ देखील ‘मर’ आणि ‘वांझ’ रोगांना प्रतिकार करणारा वाण आहे. त्याचे स्थिर आणि उच्च उत्पादन हे शेतकऱ्यांना आकर्षित करणारे मुख्य घटक आहेत. लाल दाण्याची बाजारात मागणी लक्षात घेता, ही **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** उत्पन्नाच्या दृष्टीने फायदेशीर ठरतात.

**बीडीएन-२०१३-४१ (गोदावरी): उत्पादनातील विक्रमधारक**

हा पीकेव्हीचा अत्याधुनिक वाण तुरीच्या उत्पादनात नवी मानदंड घेऊन आला आहे.
* **पिकाचा कालावधी:** १६० ते १६५ दिवस (सुमारे ५.३ महिने).
* **बियाणे प्रति एकर:** ५ ते ६ किलो.
* **सर्वाधिक उत्पादन:** प्रति एकर १० ते ११ क्विंटल.
* **वैशिष्ट्ये:** बीडीएन-२०१३-४१, ज्याला ‘गोदावरी’ हे नाव आहे, त्याचे दाणे पांढऱ्या रंगाचे असतात. या वाणाचे एक उल्लेखनीय वैशिष्ट्य म्हणजे त्याच्या १०० दाण्यांचे वजन साधारणपणे ११ ग्रॅम इतके असते, जे चांगल्या दर्जाचे दर्शवते. महत्त्वाचे म्हणजे, महाराष्ट्रात आतापर्यंत प्रसारित झालेल्या सर्व तुरीच्या वाणांच्या तुलनेत हा **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** मानले जातात. उच्च उत्पादनक्षमता आणि सुसंगत कामगिरीमुळे शेतकऱ्यांमध्ये हा वाण अतिशय लोकप्रिय झाला आहे.

**अतिरिक्त उच्च उत्पादन क्षमतेचे तुरीचे वाण**

पीकेव्हीच्या या तीन लोकप्रिय वाणांबरोबरच इतरही काही उत्तम पर्याय उपलब्ध आहेत जे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी विचारात घेऊ शकतात:

**परभणी वाण (BDN-203): मध्यम कालावधीतील उत्कृष्ट पर्याय*

*

हा वाण मध्यम कालावधीचा असून चांगले उत्पादन देण्यासाठी ओळखला जातो.
* **पिकाचा कालावधी:** सुमारे १६०-१६५ दिवस.
* **सरासरी उत्पादन:** प्रति एकर ८-९ क्विंटल.
* **वैशिष्ट्ये:** दाणे पांढरे असतात. हा वाणही कोरडवाहू आणि अर्ध-कोरडवाहू परिस्थितीस अनुकूल आहे. ‘मर’ रोगाविरुद्ध चांगला प्रतिकार दर्शवतो. त्याचे स्थिर उत्पादन आणि रोगप्रतिकार शक्ती ही या **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** ओळखण्याची वैशिष्ट्ये आहेत. बीडीएन-७११ आणि बीडीएन-२०१३-४१ सारख्याच मागासलेल्या भागांसाठी हा एक विश्वासार्ह पर्याय आहे.

**वैशाली वाण (BDN-204): चांगल्या सिंचनासाठी उच्च उत्पादन क्षमता**

ज्या भागात पुरेसे पाणी उपलब्ध आहे तेथे हा वाण उत्कृष्ट कामगिरी बजावतो.
* **पिकाचा कालावधी:** सुमारे १७०-१७५ दिवस.
* **सरासरी उत्पादन:** प्रति एकर ९-११ क्विंटल (चांगल्या व्यवस्थापनाने अधिकही शक्य).
* **वैशिष्ट्ये:** दाणे मध्यम आकाराचे आणि पांढऱ्या रंगाचे असतात. सिंचित परिस्थितीत उच्च उत्पादन देण्याची क्षमता या वाणाची खासियत आहे. काही सामान्य रोगांना प्रतिकार करण्याची क्षमता देखील त्यात आहे. जास्त पाण्याची गरज असलेल्या भागातील शेतकऱ्यांसाठी ही **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** उत्तम पर्याय ठरू शकतात, ज्यामुळे प्रति एकर उत्पन्न वाढवणे शक्य होते.

**शेतकऱ्यांसाठी निवड आणि शिफारसी**

विविध **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** उपलब्ध असल्याने, शेतकऱ्यांनी स्वतःच्या शेतीच्या परिस्थितीनुसार योग्य वाणाची निवड करणे गरजेचे आहे. हवामान (पाऊस, तापमान), मात्रीचा प्रकार, पाण्याची उपलब्धता (कोरडवाहू किंवा सिंचित) आणि रोगांचा त्रास या घटकांचा विचार करून बियाणे निवडावे. उदाहरणार्थ:
* **अतिशय कोरडवाहू भाग:** बीडीएन-७११ किंवा बीडीएन-२०३ यासारखे लहान कालावधीचे आणि कोरडे सहन करणारे वाण.
* **मध्यम पाऊस किंवा अर्ध-सिंचित भाग:** बीडीएन-७१६, बीडीएन-२०१३-४१ (गोदावरी) किंवा बीडीएन-२०३.
* **पुरेसे सिंचन असलेले भाग:** बीडीएन-२०४ (वैशाली) किंवा बीडीएन-७१६.

शिफारस केलेल्या शेती पद्धती (वेळेवर पेरणी, योग्य अंतर, समतोल खतवापर, समयसूचक किडी व रोग नियंत्रण) अवलंबल्यास या सर्व वाणांची उत्पादनक्षमता आणखी वाढवता येते. अधिकृत स्रोतांकडून (पीकेव्ही, कृषी विभाग) गुणवत्तापूर्ण बियाणे मिळवणे हे यशाचे आणखी एक महत्त्वाचे रहस्य आहे.

**निष्कर्ष: तुरीचे भविष्य तेजस्वी**

अवर्षणग्रस्त भागातील शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थैर्यासाठी उच्च उत्पादनक्षम तुरीचे बियाणे एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ बनत आहेत. परभणी कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेले बीडीएन-७११, बीडीएन-७१६ आणि बीडीएन-२०१३-४१ (गोदावरी) हे वाण, तसेच इतर उपलब्ध पर्याय जसे की बीडीएन-२०३ (परभणी) आणि बीडीएन-२०४ (वैशाली), शेतकऱ्यांना त्यांच्या परिस्थितीनुसार निवडीची संधी देतात. विशेषतः **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** जसे की गोदावरी, उत्पादनात नवीन उंची गाठण्यास मदत करत आहेत. योग्य वाण निवड, आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा वापर आणि चांगले शेत व्यवस्थापन यांच्या मेळाव्याने महाराष्ट्रातील तूर उत्पादनाला नक्कीच नवीन वळण लागणार आहे. हे **सर्वाधिक उत्पादन देणारे तुरीचे बियाणे** केवळ पीक नाही तर शेतकऱ्यांच्या आशेचे प्रतीक आहेत, ज्यामुळे अवर्षणग्रस्त प्रदेशातही शाश्वत शेतीचे स्वप्न पूर्ण होऊ शकते.