भारतात मान्सून हा केवळ हवामानाचा भाग नसून, शेती, अर्थव्यवस्था आणि दैनंदिन जीवनाचा आधारस्तंभ आहे. या हंगामाच्या आगमनाची आतुरता प्रत्येकाला असते. यंदा, खासगी हवामान संस्था स्कायमेटने 2025 च्या मान्सूनसंदर्भात आपला अंदाज जाहीर केला आहे. त्यांच्या मते, यावर्षीचा पाऊस ‘सामान्य ते थोडासा जास्त’ असण्याची शक्यता आहे. जून ते सप्टेंबर या चार महिन्यांच्या काळात देशभरात सरासरीच्या 103 टक्के पाऊस पडण्याचा अंदाज वर्तवण्यात आला आहे. हा अंदाज शेतकऱ्यांसह जलसंधारणाच्या दृष्टीनेही आशादायी आहे. चला तर मग, या अंदाजाच्या विविध पैलूंवर एक नजर टाकूया.
हवामानातील महत्त्वाचे घटक आणि त्यांचा प्रभाव
स्कायमेटचे व्यवस्थापकीय संचालक जतिन सिंह यांनी सांगितले की, यंदाच्या मान्सूनवर ला निना आणि एल निनो या दोन्ही हवामान घटकांचा प्रभाव कमी राहील. ला निना कमकुवत राहण्याची शक्यता आहे, तर एल निनोचा प्रभावही फारसा जाणवणार नाही. एल निनो दक्षिणी दोलन (ENSO) न्यूट्रल स्थितीत असेल, याचा अर्थ पावसावर नकारात्मक परिणाम होण्याची शक्यता कमी आहे. दुसरीकडे, इंडियन ओशन डायपोल (IOD) सकारात्मक राहण्याची शक्यता आहे, जे मान्सूनसाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करेल. या परिस्थितीमुळे पावसाचे प्रमाण आणि वितरण यंदा चांगले राहण्याची अपेक्षा आहे.
राज्यनिहाय पावसाचे स्वरूप
स्कायमेटच्या अंदाजानुसार, देशाच्या वेगवेगळ्या भागांत पावसाचे प्रमाण भिन्न असेल. महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशसह पश्चिम आणि दक्षिण भारतात समाधानकारक पाऊस अपेक्षित आहे. विशेषतः पश्चिम घाटावरील केरळ, कर्नाटकची किनारपट्टी आणि गोवा या भागांत पावसाचे प्रमाण जास्त राहण्याची शक्यता आहे. यामुळे या भागातील शेती आणि जलसाठ्यांना मोठा फायदा होईल. मात्र, उत्तर भारतातील काही राज्ये आणि पर्वतीय क्षेत्रात पाऊस सरासरीपेक्षा किंचित कमी राहण्याचा अंदाज आहे. या भिन्नतेचा परिणाम स्थानिक शेती आणि पाणी व्यवस्थापनावर होऊ शकतो, त्यामुळे संबंधित भागांनी तयारी करणे गरजेचे आहे.
महिन्यानुसार पावसाचे चित्र
मान्सूनच्या चार महिन्यांच्या कालावधीत पावसाचे वितरण कसे असेल, याचा तपशीलही स्कायमेटने दिला आहे. जून महिन्यात सरासरीच्या 96 टक्के म्हणजे सुमारे 165.3 मिमी पाऊस पडण्याची शक्यता आहे. हा आकडा सरासरीपेक्षा किंचित कमी असला, तरी मान्सूनच्या सुरुवातीला हे प्रमाण सामान्य मानले जाते. जुलै महिन्यात पाऊस जोमाने बरसणार असून, सरासरीच्या 102 टक्के म्हणजे 280.5 मिमी पाऊस अपेक्षित आहे. ऑगस्ट हा महिना सर्वाधिक सक्रिय राहील, जिथे 108 टक्के म्हणजे 254.9 मिमी पाऊस पडण्याचा अंदाज आहे. सप्टेंबरमध्येही सरासरीच्या 104 टक्के म्हणजे 167.9 मिमी पावसाची शक्यता आहे. यावरून हे स्पष्ट होते की, जुलै आणि ऑगस्ट हे दोन महिने मान्सूनचा कणा ठरतील.
पावसाचे मोजमाप कसे होते?
भारतीय हवामान खात्याच्या निकषांनुसार, पावसाचे प्रमाण पाच श्रेणींमध्ये मोजले जाते. जर पाऊस सरासरीच्या 90 टक्क्यांपेक्षा कमी असेल, तर तो अपुरा मानला जातो. 90 ते 95 टक्के असल्यास सरासरीपेक्षा कमी, 96 ते 104 टक्के असल्यास सामान्य, 105 ते 110 टक्के असल्यास जास्त आणि 110 टक्क्यांपेक्षा अधिक असल्यास भरघोस पाऊस असे वर्गीकरण होते. स्कायमेटचा 103 टक्के पावसाचा अंदाज हा ‘सामान्य’ श्रेणीत मोडतो, परंतु तो जास्त पावसाच्या उंबरठ्याजवळ आहे. त्यामुळे यंदा पाऊस शेतकऱ्यांसाठी समाधानकारक ठरेल, अशी आशा आहे.
शेतकरी आणि जलसंधारणासाठी आनंदाची बातमी
हवामान तज्ज्ञांच्या मते, यंदा मान्सूनचा दुसरा टप्पा म्हणजे जुलै आणि ऑगस्ट हे महिने अधिक सक्रिय राहतील. या काळात पावसाचे चांगले वितरण होण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे खरीप हंगामातील पिकांना मोठा आधार मिळेल. भारतातील बहुतांश शेती ही पावसावर अवलंबून आहे, त्यामुळे स्कायमेटचा हा अंदाज शेतकऱ्यांसाठी सकारात्मक संदेश घेऊन आला आहे. तसेच, धरणे आणि जलाशयांच्या पाणीसाठ्यासाठीही हा हंगाम उपयुक्त ठरेल. पाण्याची उपलब्धता वाढल्याने पिण्याच्या पाण्यापासून ते सिंचनापर्यंतच्या गरजा भागवणे सोपे होईल.
निष्कर्ष
स्कायमेटचा 2025 च्या मान्सूनचा अंदाज हा भारतातील हवामान आणि शेतीच्या दृष्टीने महत्त्वाचा आहे. सामान्य ते थोडासा जास्त पाऊस, अनुकूल हवामान घटक आणि सक्रिय दुसरा टप्पा यामुळे यंदा मान्सून आशादायी चित्र रंगवतो. अर्थात, हवामानाचा अंदाज हा पूर्णपणे अचूक असू शकत नाही, कारण निसर्गाचे स्वरूपच अनिश्चित आहे. तरीही, स्कायमेटने दिलेल्या या माहितीवरून शेतकरी, धोरणकर्ते आणि सामान्य नागरिकांनी आपापल्या पातळीवर तयारी करणे शक्य आहे. पावसाचे हे चार महिने देशाच्या प्रगतीसाठी कसे योगदान देतात, हे पाहणे औत्सुक्याचे ठरेल.
स्कायमेटने 2025 च्या मान्सूनसाठी वर्तवलेला अंदाज हा भारताच्या शेती, जलसंधारण आणि एकूणच अर्थव्यवस्थेसाठी सकारात्मक संकेत देणारा आहे. सामान्य ते थोडासा जास्त पाऊस, ला निना आणि एल निनोचा कमी प्रभाव आणि सक्रिय जुलै-ऑगस्ट हे सर्व घटक यंदाचा हंगाम यशस्वी करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतात. अर्थात, हवामानाचा मिजाज हा नेहमीच पूर्णपणे समजून घेणे कठीण असते, आणि निसर्गाच्या अनपेक्षित वळणांचा धोका कायम असतो. तरीही, या अंदाजाच्या आधारे शेतकरी आपली शेती नियोजन करू शकतात, तर सरकार आणि स्थानिक प्रशासन जल व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने पावले उचलू शकते. आता पावसाळ्याची वाट पाहताना, हा हंगाम देशासाठी समृद्धी आणि सुखाचे पाणी घेऊन येईल, अशी आशा करूया.