केंद्रीय लोकसेवा आयोगाची परीक्षा भारतातील सर्वात कठीण प्रतिस्पर्धात्मक परीक्षा मानली जाते . दरवर्षी सुमारे १० लाखाहून अधिक उमेदवार प्रारंभिक परीक्षेसाठी नोंदणी करतात, परंतु केवळ ०.२% उमेदवार अंतिम यादीत स्थान मिळवतात . ‘मदर ऑफ ऑल इग्झाम्स’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या प्रक्रियेत तीन टप्पे—प्रीलिम्स, मेन आणि मुलाखत—असतात, ज्यातून मूल्यांकन केलेल्या उमेदवारांचे निवड प्रमाण अत्यंत कमी असते . अशा कठीण परीक्षेच्या परिघात मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण होण्याचे स्वप्न बाळगणारे बिरदेव सिद्धाप्पा ढोणे यांनी कठीण आव्हान पार करून राष्ट्रीय पातळीवर स्थान निर्माण केले . मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण होऊन त्यांनी महाराष्ट्राच्या कोल्हापूर जिल्ह्यातील यमगे या छोट्या गावातून असून सुध्दा दैदिप्यमान यश प्राप्त केले.
बालपण आणि शैक्षणिक प्रवास
बिरदेव ढोणे यांचे बालपण डोंगरदर्‍यांमध्ये वळणाऱ्या मेंढयांच्या सहवासात गेले, जिथे त्यांच्या घरात अजिबात वीज किंवा अभ्यासासाठी योग्य जागा नव्हती. शाळेच्या दोन खोलींच्या घरात जागा नसल्याने ते गावाच्या मराठी शाळेच्या व्हेरांडात दिवसरात्र अभ्यास करत असत . दहावीच्या परीक्षेत ९६% गुणांसह मुरगुड केंद्रात अव्वल स्थान पटकावले, तर बारावीमध्ये विज्ञान शाखेत ८९% गुण मिळवून परत एकदा अग्रक्रम प्राप्त केला. त्यानंतर बिरदेव यांनी पुणे येथील सी.ओ.ई.पी. मध्ये स्थापत्य अभियांत्रिकीचे उच्च शिक्षण पूर्ण केले, जिथे त्यांनी कोचिंगशिवाय आणि कुटुंबाच्या आर्थिक मर्यादांवर मात करत संघर्ष केला.मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण या त्यांच्या शैक्षणिक यशाला आणि कठोर परिश्रमाने मिळालेल्या ज्ञानाला अधोरेखित केले . मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण या त्यांच्या प्रेरणादायी शिक्षण प्रवासाचा सार्थ अभिव्यक्ती मिळाली.
संघर्ष आणि तयारीची वाटचाल
उच्च शिक्षणानंतर दिल्लीतील प्रतिष्ठित कोचिंग संस्थांमध्ये त्यांनी तीन वर्षे तयार होण्याचा निर्णय घेतला, जिथे पहिल्या दोन प्रयत्नात निकालाकडे पाहता निराशा मिळाली. मात्र, नेक मेहनत, सततच्या स्वयंअध्ययन आणि रणनीतिक पाठ्यक्रम यांची जोडणी करून तिसऱ्या प्रयत्नात त्यांनी ५५१वी रँक मिळवून भारतीय पोलीस सेवेचा प्रवेशद्वार उघडला . तयारी दरम्यान विविध विषयांच्या ताळमेळासाठी त्यांनी ग्रुप डिस्कशन्स, मॉक इंटरव्यूस आणि अहवाल लेखनावर खास लक्ष केंद्रित केले . त्यांची ही अथक चिकाटी मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण या मागे दडलेले आव्हान आणि लक्षवेधी प्रयत्न स्पष्ट करते . मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण या वाक्याने त्यांच्या संघर्षरत वाटचालीतील प्रत्येक टप्प्याला महत्त्वपूर्ण ओळख दिली.
निकाल व सन्मान
२०२५ च्या UPSC निकालाआधी बिरदेव ढोणे बेलगावजवळच्या धनगरवाड्यात मेंढे चारत होते, तेव्हा मित्राच्या फोनवर त्यांना यशाबद्दल कळले. यावेळी त्यांच्या गावात सगळीकडे आनंदाची लाट उठली व यमगे गावातील लोक त्यांच्या घरी साजरा करण्यासाठी सज्ज झाले. सोशल मीडियावर वायरल झालेल्या व्हिडीओमध्ये त्यांना पिवळा फेटा घालून सत्कार केला जात असून, त्यांच्या कुटुंबीयांच्या आनंदाच्या अश्रूही प्रेक्षकांना भावूक करीत आहेत. मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण हा क्षण राष्ट्रीय प्रेरणा म्हणून स्थान मिळवला आहे . मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण या वाक्याबरोबरच बिरदेवची कथा लाखो उमेदवारांच्या स्वप्नांना चालना देणारी ठरली आहे.
प्रेरणादायी संदेश
बिरदेव ढोणे यांनी ग्रामीण परिसरातील अडचणींवर मात करून आणि सतत मेहनत करून जे यश मिळवले, ते प्रत्येक अभ्यर्थीला शिकवण देणारे आहे. त्यांच्या संघर्षकथेतील धैर्य आणि संयमाने दाखवून दिले की परिस्थिती कुठलीही असो, ध्येयावर ठाम राहून प्रयत्न करता येतात. मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यामुळे हा संदेश की स्वप्नं सत्यात उतरविण्यासाठी चिकाटी आणि आत्मविश्वास आवश्यक आहेत संपुर्ण महाराष्ट्रातील गरीब होतकरू मुलांसाठी नक्कीच प्रेरणादायी आहे. मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यामुळे आता आता या मेहनती तरुणाची ख्याती फक्त महाराष्ट्रापुरती मर्यादित न राहता संपूर्ण देशात दृढ निश्चयाचे प्रतीक बनली आहे.
ग्रामीण उमेदवारांची वाढती उपस्थिती
ग्रामिण भागातून येणाऱ्या उमेदवारांची संख्या सतत वाढत असून, त्यातील काहींची कामगिरी राष्ट्रीय पातळीवरही गाजलेली आहे. केरळच्या वायनाड येथील आदिवासी समाजातील पहिली महिला अधिकारी स्रीधन्या सुरेश यांनी AIR 410 मिळवून ग्रामीण परीक्षार्थींमध्ये आत्मविश्वास निर्माण केला आहे . हरियाणाच्या सोनीपत येथील प्रियाची यशोगाथा पाहूनच “‘मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण’ हा स्वप्न-कल्पना” ग्रामिण भागातील इतरांसाठीही प्रेरणादायी ठरली आहे. महाराष्ट्रातील यमगे गावातील बिरदेव ढोणे यांच्या “‘मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण’” या वास्तवकथेनं ग्रामीण समुदायात उत्साहाचे वातावरण निर्माण केले आहे . तसेच, BYJU’S च्या अहवालानुसार UPSC प्रिलिम्समध्ये सहभागी होणाऱ्या उमेदवारांपैकी केवळ ५% उमेदवार मुख्य परीक्षेत प्रवेश करतात. या पार्श्वभूमीवर ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांच्या संधी सुधारण्यासाठी स्थानिक शैक्षणिक नेटवक्लन आणि मार्गदर्शन प्रणालींचा त्रिपक्षीय समन्वय गरजेचा ठरतो.
आधुनिक साधनसंपत्ती आणि ऑनलाईन प्लॅटफॉर्मची भूमिका
डिजिटल शिक्षण प्लॅटफॉर्म्सनी UPSC तयारीचे स्वरूपच बदलले आहे. BYJU’S च्या अहवालानुसार, फक्त ५०% उमेदवार प्रिलिम्सला येऊन, त्यापैकी केवळ ५% मुख्य परीक्षेत पात्र ठरतात, ज्यामुळे प्रभावी अभ्यास व वेळेचे नियोजन महत्त्वाचे ठरते. “Used ChatGPT for Mains Essay,” असे बिहारचे AIR 8 राजकृष्ण झ्यांनी सांगितले, ज्यातून डिजिटल साहाय्यकांचा प्रभाव स्पष्ट होतो. Unacademy ने नुकतीच लॉन्‍च केलेल्या ‘UnacademyX’ गेमिफाइड लर्निंग अॅपमुळे विलक्षण इंगेजमेंट वाढले असून, अवघड संकल्पना सजवीत मोसमसारख्या बाइट-साइज्ड लेक्चर्समध्ये रूपांतरित केल्या जातात . या नव्या साधनांमुळे ग्रामीण ठिकाणीही “‘मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण’” या स्वप्नात गुंतलेले विद्यार्थी सहजपणे गुणकारी मार्गदर्शन घेऊ शकतात. अभ्यास सामग्री, मॉक टेस्ट, आणि विषयगत व्हिडीओ लेक्चर्सवर उपलब्ध सुविधा “‘मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण’” या हेतूची पूर्तता सुलभ करतात.
सरकारी पुढाकार आणि समर्थन योजना
राज्यस्तरीय आणि केंद्रस्तरीय विविध योजनेद्वारे ग्रामीण व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल विद्यार्थ्यांना UPSC तयारीत मदत केली जाते. उत्तर प्रदेश सरकारने ‘मुख्यमंत्री अभ्युदय योजना’ अंतर्गत गरीब व मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांना UPSC, इतर स्पर्धात्मक परीक्षांसाठी मोफत कोचिंग उपलब्ध करून दिले आहे. ओडिशा उच्च शिक्षण विभागाने UPSC सिव्हिल सर्व्हिसेस रहिवासी कोचिंग स्कीम २०२५–२६ साठी २०० पात्र उमेदवारांसाठी विनामूल्य ११ महिन्यांचे प्रशिक्षण व निवास व्यवस्था राबवली आहे. महाराष्ट्रातील ‘महाज्योती फ्री कोचिंग स्कीम’ अंतर्गत सामाजिक व आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल विद्यार्थ्यांना UPSC, MPSC सह विविध स्पर्धात्मक परीक्षांसाठी मोफत कोचिंग, अध्ययन सामग्री व मार्गदर्शन मिळते. त्याचप्रमाणे, ‘अभ्युदय योजना’ अंतर्गत उत्तर प्रदेशच्या ७५ जिल्ह्यातील १६६ केंद्रांमध्ये १३ विद्यार्थ्यांनी UPSC २०२४ मध्ये यशस्वी होऊन गुलदस्ता सजवला आहे. या योजनांमुळे “‘मेंढ्या चारणारा युवक यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण’” या आकांक्षी संदेशाला अधिक व्यापक आधार मिळाला आहे, आणि ग्रामीण भागातील हजारो इच्छुकांना स्वप्नपूर्तीची संधी प्राप्त होत आहे.