रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत: एका फायदेशीर पिकाचा परिचय
रब्बी हंगामातील पिकाची निवड हा कोरडवाहू शेतीतील एक महत्त्वाचा निर्णय असतो. अशा परिस्थितीत कमी पाणी, कमी खर्चात जास्त उत्पादन देणारे आणि अवर्षणाचा ताण सहन करणारे पीक शोधत असताना, करडई हे तेलबिया पीक एक अत्यंत फायदेशीर पर्याय ठरू शकते. भारतातील एकूण करडई क्षेत्रापैकी ७० टक्के क्षेत्र महाराष्ट्रात असूनही, अलीकडे या पिकाचे क्षेत्र खूप कमी झाले आहे. यामागील मुख्य कारणे म्हणजे हंगामातील पावसातील अनिश्चितता, रोगांचा प्रादुर्भाव आणि ज्वारी, सूर्यफूल सारख्या पिकांशी स्पर्धा. तरीही, योग्य तंत्रज्ञानाचा वापर करून रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत अवलंबल्यास, शेतकऱ्यांसाठी हे पीक परत फायद्याचे ठरू शकते. हा लेख याचच्या संदर्भात एक संपूर्ण मार्गदर्शिका आहे.
करडई लागवडीसाठी योग्य जमीन आणि पूर्वतयारी
रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत यशस्वी करण्यासाठी सर्वप्रथम योग्य जमीन निवडणे गरजेचे आहे. करडईच्या पिकासाठी मध्यम ते भारी खोल जमीन (६० ते ९० सें.मी. पेक्षा जास्त) आदर्श असते. जमीन पाण्याचा निचरा चांगला होणारी, पण त्याचबरोबर ओलावा टिकवून ठेवणारी असावी. पाणी साचणाऱ्या जमिनीत करडईचे उत्पादन लक्षणीय घटते. पूर्वमशागत म्हणून, करडईची मुळे खोलवर जात असल्याने, खोल नांगरट करून त्यानंतर कुळवाच्या ३ ते ४ पाळ्या द्याव्यात. यामुळे जमीन भरभराटीची होते आणि ओलावा साठवण्याची क्षमता वाढते. जमीन तयार करतानाच प्रति हेक्टरी १० गाड्या चांगले कुजलेले शेणखत टाकल्यास पिकाची वाढ आरंभापासूनच चांगली होते. ही सर्व तयारी हीच रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत चा पाया आहे.
पेरणीचा योग्य कालावधी आणि बियाणे व्यवस्थापन
करडईची पेरणी योग्य वेळी करणे हे उत्पादनावर ठराविक परिणाम करते. लवकर पेरणी (सप्टेंबरचा पहिला पंधरवडा) केल्यास पानावरील ठिपके या रोगाचा प्रादुर्भाव होऊन उत्पादन घटते, तर उशिरा पेरणी (ऑक्टोबरचा दुसरा पंधरवडा) केल्यास थंडीमुळे माव्याचा प्रादुर्भाव वाढतो. त्यामुळे, रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत नुसार पेरणी सप्टेंबरचा दुसरा पंधरवडा ते ऑक्टोबरच्या पहिल्या पंधरवड्यापर्यंत करणे श्रेयस्कर आहे. बागायती करडई ऑक्टोबर अखेरपर्यंत पेरली जाऊ शकते. पेरणीसाठी दर्जेदार, रोगमुक्त बियाणे निवडावे. प्रति हेक्टर १० किलो बियाणे पुरेसे असते. मर रोगापासून बचावासाठी थायरम, कॅप्टन किंवा ट्रायकोडर्मा व्हिरीडी या जैविक बुरशीनाशकाने बीजप्रक्रिया करणे अत्यावश्यक आहे. ही काळजी रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत चा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.
सुधारित जाती आणि योग्य अंतरावर पेरणी
उच्च उत्पादनक्षम आणि रोगप्रतिरोधक जाती निवडणे हे शेतीतील यशाचे गमक आहे. भीमा, फुले कुसुम, एस.एस.एफ.७०८, फुले चंद्रभागा, परभणी कुसुम, नारी-६, नारी.एन.एच.-१ यासारख्या सुधारित व संकरित जाती कोरडवाहू आणि बागायती दोन्ही परिस्थितीसाठी उत्तम आहेत. ह्या जाती अवर्षणास प्रतिरोधक, मावा व इतर रोगांस सहनशील असून तेलाचे प्रमाणही जास्त (२९-३१%) आहे. पेरणीचे अंतर ही एक महत्त्वाची बाब आहे. रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत मध्ये दोन ओळीमधील अंतर ४५ सें.मी. आणि दोन रोपांमधील अंतर २० सें.मी. ठेवण्याचा सल्ला दिला जातो. यामुळे प्रति हेक्टर अंदाजे १,११,१११ झाडे राहतात, ज्यामुळे प्रत्येक झाडाला पुरेसे सूर्यप्रकाश, हवा आणि पोषकद्रव्ये मिळू शकतात.
समतोल खत व्यवस्थापन आणि आंतरमशागत
करडई हे पीक सेंद्रिय व रासायनिक खतास उत्तम प्रतिसाद देते. कोरडवाहू पिकासाठी प्रति हेक्टर ५० किलो नत्र (नायट्रोजन) व ३५ किलो स्फुरद (फॉस्फरस) पेरणीच्या वेळी द्यावे. बागायती पिकासाठी हे प्रमाण ७५ किलो नत्र व ५० किलो स्फुरद इतके आहे. ही खते दोन चाड्याच्या तिफणीच्या साहाय्याने बियाण्याच्या खाली पडेल अशा पद्धतीने दिल्यास कार्यक्षमता वाढते. पेरणीनंतर १० ते १२ दिवसांनी विरळणी करून दोन रोपांमधील अंतर २० सें.मी. निश्चित करावे. पिकाची चांगली वाढ आणि ओलावा राखण्यासाठी आंतरमशागत महत्त्वाची आहे. पेरणीपासून तिसऱ्या आठवड्यात फटीच्या कोळप्याने किंवा दातेरी सायकल कोळप्याने कोळपणी केल्यास ती रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत चा एक भाग म्हणून कार्यक्षम ठरते.
पाणी व्यवस्थापन आणि वाढ नियंत्रण
करडई हे कमी पाण्यातील पीक असले तरी, योग्य वेळी दिलेले पाणी उत्पादनावर परिणाम करते. कोरडवाहू शेतीत एक पाणी पेरणीनंतर ५० ते ५५ दिवसांनी द्यावे. जर दोन पाणी देणे शक्य असेल, तर पहिले पाणी पेरणीपूर्वी जमीन ओलावणीसाठी द्यावे आणि दुसरे पाणी पेरणीनंतर ३५ ते ४० दिवसांनी द्यावे. बागायतीत तीन पाणी दिल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते: पेरणीपूर्वी ओलावणी, नंतर ३५-४० दिवसांनी आणि ६५-७० दिवसांनी. करडईची फुले उमलण्यास सुरुवात होताच ‘सायकॉसिल’ या वाढ प्रतिरोधकाच्या १००० पीपीएम तीव्रतेच्या द्रावणाची फवारणी केल्यास, फुलांचे फळात रूपांतर वाढते व त्यामुळे उत्पादनात सुधारणा होते. हे तंत्र रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत मधील एक प्रगत पायरी आहे.
समेकित रोग आणि कीटक नियंत्रण (पीक संरक्षण)
करडई पिकावर मावा किडी आणि पानावरील ठिपके (अल्टरनेरिया) या रोगाचा मोठ्या प्रमाणावर प्रादुर्भाव होतो. मावा किडीच्या नियंत्रणासाठी डायमिथोएट, थायोमेथॉक्सॅम, अॅसिटामिप्रिड किंवा क्लोथायनिडीन यापैकी कोणतेही एक कीटकनाशक शिफारस केल्याप्रमाणे वापरावे. पानावरील ठिपके रोगासाठी मॅन्कोझेब किंवा कार्बेन्डाझिम + मॅन्कोझेब या बुरशीनाशकाची फवारणी करावी. रोगाची तीव्रता कमी न झाल्यास १० ते १५ दिवसांनी दुसरी फवारणी आवश्यक आहे. फेरपालटीनेही या रोगांचे नियंत्रण करता येते. रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत मध्ये प्रतिबंधात्मक उपाययोजनांवर भर दिला जातो, ज्यामध्ये बीजप्रक्रिया आणि रोगप्रतिरोधक जातींची निवड यांचा समावेश होतो.
काढणी, मळणी आणि उत्पादन व्यवस्थापन
करडई पीक साधारणतः१३० ते १३५ दिवसांत काढणीसाठी तयार होते. बोंडे आणि पाने पिवळी पडल्यावर सकाळच्या वेळेत काढणी करावी, कारण सकाळच्या आर्द्रतेमुळे काटे कमी टोचतात. पारंपरिक पद्धतीने काढणी करणे काटेरी असल्याने अवघड आहे आणि मजुरांची अडचण येते. यासाठी एकात्मिक काढणी व मळणी यंत्र हे एक वरदानस्वरूप आहे. या यंत्रामुळे कमी वेळात आणि कमी खर्चात स्वच्छ धान्य मिळवता येते. करडई चांगली वाळल्यानंतरच बडवणी करावी. सुधारित तंत्रज्ञानाचा वापर करून मध्यम जमिनीत १२-१४ क्विंटल/हेक्टर, भारी जमिनीत १४-१६ क्विंटल/हेक्टर आणि बागायतीत २०-२२ क्विंटल/हेक्टर उत्पादन मिळवणे शक्य आहे. अशा प्रकारे, रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत वापरून शेतकरी आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होऊ शकतात.
निष्कर्ष: करडई शेतीचे भवितव्य आणि आर्थिक महत्त्व
जागतिक व्यापारामुळे स्वस्त पाम तेलाच्या आयातीमुळे करडई तेलाच्या किमती कमी झाल्या असल्या, तरी करडईचे तेल आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून अत्यंत मौल्यवान आहे. त्यातील असंपृक्त चरबी हृदयरोग्यांसाठी फायदेशीर आहे. शेतीचा खर्च कमी करून आणि उत्पादन वाढवून करडईची लागवड परत फायद्याची करता येते. सुधारित जाती, कार्यक्षम पाणीव्यवस्थापन, एकात्मिक कीटक नियंत्रण आणि यांत्रिक काढणी यामुळे रब्बी हंगामासाठी करडईची आधुनिक लागवड पद्धत ही शेतकऱ्यांसाठी एक आशेचा किरण ठरू शकते. हे पीक केवळ शेतकऱ्याच्याच नव्हे तर समाजाच्या आरोग्याच्या दृष्टीनाही महत्त्वाचे आहे. म्हणूनच, सर्वांगीण दृष्टीकोण अवलंब करून करडई लागवडीचे क्षेत्र वाढवणे हे आजची गरज आहे.