महाराष्ट्र शासनाच्या शालेय शिक्षण विभागाने सुरू केलेले माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 ही एक अशी स्पर्धात्मक उपक्रममालिका आहे, जी राज्यातील सर्व शाळांमध्ये सर्वांगीण उत्कृष्टता रुजविण्याचे ध्येय ठेवते. हे अभियान केवळ शाळेच्या भौतिक स्वरूपावर भर देत नाही तर शैक्षणिक गुणवत्ता, आरोग्य, स्वच्छता, पर्यावरण, क्रीडा आणि प्रशासकीय कार्यक्षमता या सर्व पैलूंवर समतोल लक्ष ठेवते. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 द्वारे शाळांना एक आदर्श शैक्षणिक केंद्र बनविण्याचे स्वप्न शासन पाहत आहे.
अभियानाची पार्श्वभूमी आणि विकासयात्रा
महाराष्ट्रातील शैक्षणिक सुधारणांच्या क्रमात माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 हा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. या अभियानाची सुरुवात 2023-24 या वर्षापासून झाली असून पहिल्या दोन टप्प्यांमध्ये अपूर्व यश मिळवले आहे. पहिल्या टप्प्यात सुमारे 2 कोटी विद्यार्थ्यांनी सहभाग घेतला तर दुसऱ्या टप्प्यात 97,628 शाळा सहभागी झाल्या. या प्रचंड प्रतिसादामुळे शासनाला योजनेचा तिसरा टप्पा अधिक सुधारित स्वरूपात राबविण्याचे धाडस केले आहे. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मागील दोन्ही टप्प्यांच्या अनुभवांवर आधारित असल्याने अधिक परिणामकारक ठरणार आहे.
अभियानाचे उद्देश आणि ध्येये
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 चे प्राथमिक उद्देश म्हणजे शाळांमध्ये स्पर्धात्मक वातावरण निर्माण करून शैक्षणिक गुणवत्तेच्या पातळीत सुधारणा करणे. या अभियानाद्वारे शाळांना त्यांच्या कमतरता ओळखण्यास आणि त्यावर उपाययोजना करण्यास प्रोत्साहित केले जाते. शिवाय, विद्यार्थ्यांमध्ये स्पर्धात्मक वृत्ती विकसित करणे, शिक्षकांमध्ये नवोन्मेषाची भावना निर्माण करणे आणि पालकांमध्ये शाळेविषयी अभिमान वाढवणे ही देखील या अभियानाची महत्त्वाची उद्दिष्टे आहेत. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 हे एक सर्वांगीण शैक्षणिक सुधारणा कार्यक्रम म्हणून ओळखले जाते.
स्पर्धेचे स्वरूप आणि वर्गीकरण
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 अंतर्गत शाळांना दोन मुख्य गटांमध्ये विभागण्यात आले आहे. पहिल्या गटामध्ये सरकारी आणि स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या शाळांचा समावेश आहे तर दुसऱ्या गटामध्ये खाजगी व्यवस्थापनाच्या शाळा येतात. प्रत्येक गटासाठी स्वतंत्र स्पर्धा आयोजित केल्या जातात, ज्यामुळे प्रत्येक शाळेला तिच्या संसाधनांनुसार स्पर्धा करण्याची संधी मिळते. ही वर्गीकरण पद्धत स्पर्धेला अधिक न्याय्य आणि संधी सर्वस्पर्शी बनवते. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मध्ये हे वर्गीकरण एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणून ओळखले जाते.
मूल्यांकन प्रक्रिया आणि निकष
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 अंतर्गत शाळांचे मूल्यांकन एकूण 200 गुणांच्या आधारे केले जाते. या मूल्यांकनात चार मुख्य घटकांचा समावेश आहे: पायाभूत सुविधा (विद्युत, पाणी, स्वच्छता, वर्गखोल्या), शैक्षणिक कामगिरी (विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक निकाल, शिक्षकांचे प्रशिक्षण), शासन धोरणांची अंमलबजावणी (आरोग्य, विमा, कल्याणकारी योजना) आणि विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास (क्रीडा, सांस्कृतिक कार्यक्रम, सहपाठ्यक्रम उपक्रम). प्रत्येक घटकासाठी निश्चित गुण निर्धारित केले आहेत. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 ची ही मूल्यांकन प्रणाली अत्यंत पारदर्शक आणि वस्तुनिष्ठ आहे.
मूल्यांकन समित्या आणि स्तर
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 अंतर्गत मूल्यांकनाची रचना अशी केली गेली आहे की ते चार स्तरांवर होईल: तालुका स्तर, जिल्हा स्तर, विभागीय स्तर आणि राज्य स्तर. प्रत्येक स्तरावर स्वतंत्र मूल्यांकन समित्या नियुक्त केल्या जातील, ज्यामध्ये शिक्षणतज्ज्ञ, प्रशासकीय अधिकारी आणि समाजातील विविध क्षेत्रातील विशेषज्ञांचा समावेश असेल. हे स्टेप-बाय-स्टेप मूल्यांकन सुनिश्चित करते की प्रत्येक शाळेचे योग्य ते मूल्यमापन होईल आणि उत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्या शाळांना योग्य ते ओळख मिळेल. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मधील ही बहुस्तरीय मूल्यांकन प्रक्रिया त्याच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी महत्त्वाची आहे.
नवीन घटक आणि सुधारणा
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मध्ये मागील दोन टप्प्यांच्या अनुभवातून अनेक नवीन घटकांचा समावेश करण्यात आला आहे. या वर्षी विद्यार्थी अपघात सानुग्रह अनुदानासारख्या कल्याणकारी योजनांवर विशेष भर देण्यात आला आहे. शासनाने पावणे दोन कोटी रुपयांच्या अनुदानास मान्यता दिली आहे, ज्यामुळे आपत्तीग्रस्त विद्यार्थ्यांना त्वरित मदत मिळू शकेल. शिवाय, पर्यावरणीय संवेदनशीलता, डिजिटल साक्षरता, आर्थिक व्यवस्थापन आणि समावेशन या नवीन घटकांवरही लक्ष केंद्रित केले जात आहे. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मधील या नवीन घटकांमुळे शाळांना अधिक सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आल्या आहेत.
अभियानाचे प्रभाव आणि परिणाम
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान चा शाळांवर होणारा प्रभाव बहुआयामी आहे. मागील दोन टप्प्यांतून असे दिसून आले आहे की या अभियानामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये स्पर्धात्मक वृत्ती विकसित झाली आहे, शिक्षकांमध्ये नवीन शिक्षण पद्धती अंगीकारण्याची प्रवृत्ती वाढली आहे आणि पालकांचा शाळेशी असलेला संबंध मजबूत झाला आहे. शाळांच्या भौतिक सुविधांमध्ये सुधारणा झाली आहे, शैक्षणिक कामगिरीत वाढ झाली आहे आणि शाळा व्यवस्थापन अधिक कार्यक्षम झाले आहे. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मुळे शैक्षणिक समुदायात सकारात्मक बदल घडताना दिसत आहेत.
सहभागाची प्रक्रिया आणि वेळापत्रक
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 मध्ये सहभागी होण्यासाठी शाळांनी ऑनलाइन नोंदणी करावी लागते. नोंदणी झाल्यानंतर शाळांना मूल्यांकनासाठी स्व-मूल्यांकन अहवाल सादर करावा लागतो. त्यानंतर मूल्यांकन समित्या शाळांच्या भेटी घेऊन थेट तपासणी करतात. स्पर्धेचा कालावधी साधारणपणे शैक्षणिक वर्षापर्यंत असतो आणि अखेरीस विविध स्तरांवर विजेत्या शाळांची घोषणा केली जाते. प्रत्येक स्तरावर विजेत्या शाळांना पारितोषिके आणि प्रमाणपत्रे दिली जातात. माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 अंतर्गत ही सर्व प्रक्रिया पारदर्शक पद्धतीने पार पाडली जाते.
शेवटचा विचार: शिक्षणाच्या गुणवत्तेचा आदर्श
माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 हे महाराष्ट्रातील शिक्षणक्षेत्रातील एक मैलाचा दगड ठरत आहे. हे अभियान शाळांना केवळ भौतिक सुविधांपुरते मर्यादित न ठेवता, शैक्षणिक दर्जा उंचावण्यासाठी प्रोत्साहित करते. मागील दोन टप्प्यांच्या यशानंतर तिसऱ्या टप्प्यात आणखी सुधारणा करण्यात आल्या आहेत, ज्यामुळे हे अभियान अधिक प्रभावी झाले आहे. राज्यातील प्रत्येक मुलाला उत्तम शिक्षण मिळावे यासाठी माझी शाळा सुंदर शाळा अभियान 3.0 हा एक महत्त्वाचा पाऊल आहे. भविष्यात हे अभियान इतर राज्यांसाठी देखील एक आदर्श ठरू शकते.