महाराष्ट्र राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाची सुवारा सुरू झाली आहे. दि. १ ऑगस्ट २०२५ पासून खरीप हंगामासाठी ई-पीक पाहणी प्रक्रिया सुरू झाली आहे. ही डिजिटल पद्धत शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांची नोंदणी स्वतःच्या मोबाईलद्वारे करण्यास सोपी जाते. या वर्षीच्या ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट म्हणजे शासनाच्या डिजिटलायझेशन मोहिमेतील एक मोठे पाऊल आहे. शेतकरी समुदायासाठी ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट समजून घेणे अत्यंत गरजेचे आहे कारण याशिवाय त्यांना शासकीय योजनांचा लाभ मिळणार नाही.
मोबाईल अ‍ॅपद्वारे स्वयं-नोंदणीची सोय
महसूल विभागाने विकसित केलेल्या ‘ई-पीक पाहणी मोबाईल अ‍ॅप’मुळे शेतकरी आता आपल्या शेतातील पिकांची नोंद स्वतःच्या मोबाईलवरून करू शकतात. ही अ‍ॅप शेतकऱ्यांसाठी मोफत उपलब्ध आहे आणि ती वापरणे अत्यंत सोपे आहे. शेतकऱ्यांनी या अ‍ॅपचा वापर करून आपापल्या पिकांची अचूक माहिती द्यावी असे आवाहन महसूल विभागाने केले आहे. या अ‍ॅपमुळे शेतकऱ्यांना ताबडतोब नोंदणी करता येते आणि कोणत्याही मध्यस्थाची गरज भासत नाही. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहिती असल्यास शेतकरी योग्य वेळी नोंदणी करू शकतात. शासनाच्या या डिजिटल पायरीमुळे ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट प्रक्रिया सुलभ आणि पारदर्शी झाली आहे.
शेतकरी स्तरावरील नोंदणी कालावधी
महाराष्ट्र शासनाच्या महसूल विभागामार्फत राबविण्यात येणाऱ्या ई-पीक पाहणी प्रकल्पांतर्गत राज्यातील शेतकऱ्यांना एक महत्त्वाची सोय करून देण्यात आली आहे. प्रत्येक हंगामाला सुरुवातीचे ४५ दिवस स्वतंत्रपणे उपलब्ध करून देण्यात आले आहेत, जे प्रत्येकी १५ दिवसांच्या तीन स्वतंत्र कालावधीत विभागले गेले आहेत. हे कालावधी शेतकऱ्यांना स्वतःच्या मोबाईल अ‍ॅपद्वारे नोंदणी करण्यासाठी राखीव ठेवले आहेत. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट जाणून घेणे या संदर्भात अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. शेतकऱ्यांनी या ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट लक्षात घेऊन वेळेत नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करावी.
सहायक स्तरावरील नोंदणी प्रक्रिया
जे शेतकरी वेगवेगळ्या कारणांमुळे स्वतः नोंदणी करू शकत नाहीत, त्यांच्यासाठी सहायक स्तरावर नोंदणीची सोय उपलब्ध आहे. शेतकरी स्तरावरील ४५ दिवसांचा कालावधी संपल्यानंतर उर्वरित खातेदारांची नोंद घेण्यासाठी सहायक स्तरावरही प्रत्येक हंगामाला १५ दिवसांच्या तीन कालावधीत म्हणजे एकूण ४५ दिवसांचा स्वतंत्र कालावधी दिला जाणार आहे. यामुळे सर्व शेतकऱ्यांना नोंदणीची संधी मिळेल. ई-पीक पाहणी कालावधी अपडेट नोंदवून ठेवल्यास शेतकरी या सहाय्यक कालावधीत देखील नोंदणी करू शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट प्रक्रियेमुळे कोणताही शेतकरी वगळला जाणार नाही.
खरीप हंगामासाठीचे कालावधी
सध्याच्या खरीप हंगामासाठी शेतकऱ्यांना दि. १ ऑगस्ट ते १४ सप्टेंबर या कालावधीत ई-पीक पाहणीसाठी मुदत होती. हा कालावधी शेतकरी स्तरावरील नोंदणीसाठी राखीव होता. त्यानंतर दि. १५ सप्टेंबरपासून दि. २८ ऑक्टोबरपर्यंत सहायक स्तरावरून शिल्लक खातेदारांची नोंदणी होणार आहे. या कालावधीत जे शेतकरी स्वतः नोंदणी करू शकले नाहीत, ते सहाय्यकांच्या मदतीने आपल्या पिकांची नोंदणी करू शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहितीने सुसज्ज शेतकरी या प्रक्रियेचा पूर्ण फायदा घेऊ शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट नसल्यास शेतकऱ्यांना नोंदणीत अडचण येऊ शकते.
रब्बी हंगामासाठीचे नोंदणी कालावधी
रब्बी हंगामात दि. १ डिसेंबर ते १५ जानेवारी दरम्यान शेतकरी स्तरावरील पाहणीचा कालावधी असेल. या कालावधीत शेतकरी स्वतः आपल्या मोबाईल अ‍ॅपद्वारे पिकांची नोंदणी करू शकतील. त्यानंतर दि. १६ जानेवारी ते २८ फेब्रुवारी दरम्यान सहायकांची प्रक्रिया पार पडेल. या कालावधीत सहायक शेतकऱ्यांना नोंदणी प्रक्रियेत मदत करतील. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहिती असणाऱ्या शेतकऱ्यांना रब्बी हंगामासाठी योग्य वेळी नोंदणी करता येईल. ई-पीक पाहणी कालावधी अपडेट नोंदवून ठेवल्यास शेतकरी कोणत्याही हंगामातील नोंदणी चुकवणार नाहीत.
उन्हाळी हंगामासाठीचे वेळापत्रक
उन्हाळी हंगामासाठीही अशीच पद्धत लागू असून, दि. १ एप्रिल ते १५ मे दरम्यान शेतकरी स्तरावरील नोंदणी असेल तर दि. १६ मे ते २९ जून हा सहायक स्तरावरील कालावधी राहील. या कालावधीत शेतकरी उन्हाळी पिकांची नोंदणी करू शकतील. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहिती असलेले शेतकरी या हंगामातही अचूक नोंदणी करू शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट प्रक्रियेमुळे सर्व हंगामात एकसारखे नियम लागू होतात आणि शेतकऱ्यांना सुविधा होते.
फळबागा आणि बागायती पिकांसाठी विशेष तरतूद
यासोबतच वर्षभरातील फळबाग गटातील पिकांसाठी सहायक स्तरावरील कालावधी वगळता उर्वरित कालावधीत शेतकरी स्वतः आपल्या पिकांची ई-पीक नोंद करू शकतो. म्हणजे फळबागा आणि बागायती पिकांसाठी जवळजवळ संपूर्ण वर्षभर शेतकरी स्वतः नोंदणी करू शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधी विषयी अपडेट माहिती फळबागा शेतकऱ्यांसाठीही उपयुक्त ठरते. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट नोंदवून ठेवल्यास बागायती पिकांच्या शेतकऱ्यांनाही योजनांचा लाभ मिळवता येईल.
नोंदणीचे महत्त्व आणि शासकीय योजनांचा लाभ
सातबारा उताऱ्यावर पीक पाहणी नोंद असल्याशिवाय शासनाची मदत, पीक विमा तसेच शासन योजनांचा लाभ मिळणार नाही. त्यामुळे प्रत्येक शेतकऱ्यासाठी ई-पीक नोंदणी करणे अनिवार्य आहे. मोबाईल अ‍ॅप मधील नोंदी थेट सातबारा उताऱ्यावर चढविण्यात येणार असून, यासाठी कोणत्याही प्रकारच्या कागदपत्रांची गरज भासत नाही. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहिती शेतकऱ्यांना योजनांचा लाभ मिळवण्यास मदत करते. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट नसल्यास शेतकरी योजनांच्या लाभासाठी अपात्र ठरू शकतात.
शेतकऱ्यांसाठी सहाय्य आणि मार्गदर्शन
शेतकऱ्यांनी शक्य तेवढी पीक पाहणी स्वतः करावी, अशी शासनाची शिफारस आहे. पीक पाहणीदरम्यान अडचण उद्भवली, तर ग्राम महसूल अधिकारी किंवा आपल्या गावात नियुक्त करण्यात आलेले सहायक शेतकऱ्यांच्या मदतीसाठी उपस्थित राहतील. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहिती असलेले सहायक शेतकऱ्यांना योग्य मार्गदर्शन करू शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट प्रक्रियेबद्दल अधिकृत स्त्रोतांकडून माहिती घेणे श्रेयस्कर ठरते.
निष्कर्ष
ई-पीक पाहणी प्रक्रिया शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाची सुधारणा आहे ज्यामुळे त्यांना शासकीय योजनांचा लाभ सहजतेने मिळू शकेल. सर्व शेतकऱ्यांनी वेळेत आपापल्या पिकांची नोंदणी करण्याची खबरदारी घ्यावी. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट माहिती ठेवून शेतकरी या डिजिटल प्रक्रियेचा पूर्ण फायदा घेऊ शकतात. ई-पीक पाहणी कालावधीबाबत अपडेट समजून घेणे आणि त्या प्रमाणे वागणे हा प्रत्येक शेतकऱ्याचा कर्तव्य आहे ज्यामुळे त्यांना सर्व शासकीय सुविधा मिळू शकतील.