बाबुळगाव,ता. कंधार येथील सुमनबाई बोराळे यांनी रानभाजी ‘कर्टुले’ लागवडीचा यशस्वी प्रयोग करून शेतकरी समुदायासाठी नवीन मार्ग दाखवला आहे. कमी खर्च, जास्त नफा आणि रासायनिक खतांपासून दूर राहून आरोग्यदायी उत्पादन देणाऱ्या नैसर्गिक शेतीचे हे एक उत्तम उदाहरण बनले आहे. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या संकल्पनेचे ते जिवंत प्रतीक ठरल्या आहेत. हा प्रयोग केवळ आर्थिक फायद्याचा नाही तर पर्यावरणास अनुकूल अशा शेतीचाही एक आदर्श मार्ग दाखवितो. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी म्हणून सुमनबाईंनी सिद्ध केले की नैसर्गिक पद्धतीनेही भरपूर उत्पन्न मिळवता येते.
सुमनबाई बोराळे यांचा शेतीतील प्रवास
सुमनबाई बोराळे या नाबार्ड व संस्कृती संवर्धन मंडळ, सगरोली यांच्या नैसर्गिक शेती प्रकल्पाशी जोडलेल्या प्रगतशील महिला शेतकरी आहेत. त्यांनी सुरुवातीला मुळा, गाजर, भोपळा, कारले, पालक यांसारख्या भाज्यांची पायलट फेजमध्ये लागवड करून अनुभव घेतला. या अनुभवातून शिकून यंदा मे महिन्यात त्यांनी १० गुंठ्यांवर कर्टुले लागवड करण्याचा निर्णय घेतला. हा निर्णय त्यांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला आणि त्यांना कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी बनवले. त्यांच्या या यशाने इतर महिला शेतकऱ्यांसाठी नवीन दिशा उमलवली.
कर्टुले लागवडीचे तंत्रज्ञान आणि पद्धती
कर्टुले लागवडीसाठी सुमनबाईंनी अर्धा किलो बियाण्यांचा ७ हजार रुपये खर्च केला. त्यांनी ४ फूट × २.५ फूट अंतरावर लागवड केली, ज्यामुळे पिकाला पुरेसे जागा मिळाली आणि वाढीसाठी अनुकूल वातावरण निर्माण झाले. कर्टुले पिकाच्या व्यवस्थापनासाठी रासायनिक खतांचा वापर न करता संपूर्णपणे नैसर्गिक निविष्ठांचा अवलंब करण्यात आला. जिवामृत, घनजिवामृत, नीमास्त्र, ब्रह्मास्त्र, अग्नास्त्र या सेंद्रिय उपायांनी पीक कीड व रोगांपासून सुरक्षित राहिले, तसेच जमिनीची सुपीकता वाढली. हेच तंत्रज्ञान कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या संकल्पनेचे रहस्य ठरले.
नैसर्गिक शेतीचे फायदे आणि महत्त्व
नैसर्गिक शेतीमुळे मातीची सुपीकता वाढते, पर्यावरण प्रदूषण कमी होते आणि उत्पादित पिके आरोग्यासाठी अधिक फायदेशीर ठरतात. सुमनबाईंनी हेच तत्त्व स्वीकारले आणि यश मिळवले. रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांपासून दूर राहून केवळ नैसर्गिक पद्धतीचा अवलंब केल्याने त्यांच्या उत्पादनाची गुणवत्ता उत्तम राहिली आणि बाजारात त्यांना चांगला भाव मिळाला. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या म्हणण्यात एक महत्त्वाचा संदेश दडलेला आहे – की नैसर्गिक शेती केवळ आरोग्यासाठीच नव्हे तर आर्थिकदृष्ट्या देखील फायदेशीर ठरू शकते. हा दृष्टिकोन स्वावलंबी शेतीसाठी खूप महत्त्वाचा ठरतो.
उत्पादन आणि आर्थिक यशाचे गणित
लागवडीनंतर केवळ ४५ दिवसांत सुमनबाईंना उत्पादन मिळू लागले. आठवड्याला सुमारे ५० किलो कर्टुले कंधार बाजारात प्रति किलो २०० रुपयांनी विक्री झाली. आतापर्यंत ५०० किलो उत्पादनातून जवळपास १ लाख रुपयांचे उत्पन्न मिळाले आहे. याशिवाय, आंतरपिकातून कारले, दोडके व टोमॅटो यामुळे आणखी २० हजार रुपयांचे उत्पन्न मिळाले. संपूर्ण खर्च फक्त १४ हजार रुपये असल्याने नफा लक्षणीय आहे. पुढील १५-२० दिवस उत्पादन चालू राहणार असल्याने आणखी नफा अपेक्षित आहे. ही यशोगाथा कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या संकल्पनेचे खरे सार्थक ठरते.
समाजावर होणारा प्रभाव आणि प्रेरणा
सुमनबाई बोराळे यांचा हा उपक्रम स्थानिक महिला शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरला आहे. रासायनिक शेतीच्या ऐवजी नैसर्गिक पद्धतीने रानभाज्या व भाजीपाला पिकवून आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबन साधता येते, हे त्यांच्या प्रयोगातून सिद्ध झाले आहे. नैसर्गिक शेतीतील ‘कर्टुले’ लागवडीचा हा प्रयोग ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांना रासायनिक शेतीऐवजी सेंद्रिय मार्गाकडे वळण्याची दिशा देतो. कमी भांडवल, जास्त उत्पन्न आणि आरोग्यपूर्ण पिके हे या मॉडेलचे वैशिष्ट्य ठरले असून, सुमनबाई बोराळे यांचा हा प्रयोग कृषी क्षेत्रातील नवा मापदंड बनत आहे. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या संकल्पनेने अनेकांना प्रेरणा दिली आहे.
महिला शेतकऱ्यांसाठी नवीन संधी आणि संभावना
सुमनबाईंच्या यशाने महिला शेतकऱ्यांमध्ये नवीन आत्मविश्वास निर्माण झाला आहे. नाबार्ड आणि सगरोली संस्थेच्या नैसर्गिक शेती प्रकल्पामुळे त्यांना आत्मविश्वास वाढला आणि कमी खर्चात जास्त नफा मिळवता येतो हे प्रत्यक्ष अनुभवले. नैसर्गिक शेती आणि भाजीपाला उत्पादनाचे एकत्रित मॉडेल राबवून पंचक्रोशीत नवा आदर्श निर्माण केला. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या मॉडेलचा अवलंब करून अनेक महिला आर्थिकदृष्ट्या सबल होऊ शकतात. हा बदल केवळ आर्थिक नसून सामाजिक दृष्ट्याही महत्त्वाचा ठरतो.
भविष्यातील योजना आणि शक्यता
सुमनबाईंच्या यशाने इतर शेतकऱ्यांसाठीही नवीन दार उघडले आहे. कर्टुले सारख्या रानभाज्यांची लागवड करण्यासाठी आता अधिक शेतकरी पुढाकार घेऊ लागले आहेत. नैसर्गिक शेतीचे महत्त्व लोकांपर्यंत पोहोचवणे आणि त्यासाठी प्रशिक्षण देणे हे भविष्यातील ध्येय आहे. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या मॉडेलचा प्रसार करून अधिक लोकांना याचा फायदा मिळवता येईल. शिवाय, यामुळे पर्यावरणास अनुकूल अशी शेती वाढेल आणि आरोग्यदायी अन्न उत्पादनास प्रोत्साहन मिळेल. सुमनबाईंसारख्या शेतकऱ्यांमुळेच शेतीचे भविष्य उज्ज्वल दिसते.
निष्कर्ष
सुमनबाई बोराळे यांनी केलेला कर्टुले लागवडीचा प्रयोग हा केवळ एक शेतकरीची यशोगाथा नसून तर संपूर्ण शेतकरी समुदायासाठी एक प्रेरणास्थान आहे. कर्टूले शेतीतून 10 गुंठ्यांत एका लाखाचे उत्पन्न मिळविणारी महिला शेतकरी या संकल्पनेचे ते जिवंत उदाहरण आहेत. नैसर्गिक शेतीचे महत्त्व, त्याचे आर्थिक फायदे आणि पर्यावरणावर होणारा सकारात्मक प्रभाव या सर्वांचे हे एक उत्तम उदाहरण ठरते. अशा प्रयोगांमुळेच शेतीक्षेत्रात नवीन क्रांती घडू शकते आणि शेतकऱ्यांना स्वावलंबी बनण्यास मदत होऊ शकते. सुमनबाईंसारख्या शेतकऱ्यांमुळेच शेतीचे भविष्य उज्ज्वल आहे.