कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख कृषिवेद युवा शेतकरी पुरस्कार 2026; स्वरूप, पात्रता आणि नामांकन अर्ज प्रक्रिया
मराठवाडा हा प्रदेश आपल्या समृद्ध कृषी वारशासाठी ओळखला जातो. मात्र, दुष्काळ, बदलते हवामान आणि आर्थिक आव्हानांमुळे शेतकऱ्यांना नेहमीच नवीन मार्ग शोधावे लागतात. अशा परिस्थितीत युवा पिढी तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून शेतीत क्रांती घडवत आहे. ड्रोनचा वापर, एकात्मिक शेती पद्धती, जलसंधारण तंत्रे आणि कृषी स्टार्टअप्स यांसारख्या नवकल्पनांनी शेतीला नवे आयाम देत आहेत. या युवा शेतकऱ्यांच्या कर्तृत्वाला दृश्यमान करण्यासाठी आणि प्रेरणा देण्यासाठी ‘कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख कृषिवेद युवा शेतकरी व युवा कृषि उद्योजक पुरस्कार-२०२६’ ही एक अनन्य संधी उघडली आहे. मराठवाडा विभागातील २५ ते ४० वर्ष वयोगटातील युवकांना या पुरस्काराद्वारे केवळ आर्थिक सन्मानच मिळणार नाही, तर त्यांचे कार्य संपूर्ण प्रदेशापुढे उदाहरण ठरेल.
कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख कृषिवेद युवा शेतकरी पुरस्कार: पार्श्वभूमी आणि उद्देश
संस्कृति संवर्धन मंडळाच्या वतीने संचालित कृषि विज्ञान केंद्र, सगरोळी (नांदेड) हे भारतातील अग्रगण्य कृषी संशोधन केंद्रांपैकी एक आहे. या केंद्राने गेल्या अनेक वर्षांपासून शेतकऱ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाची ओळख करून दिली आहे. ‘कृषिवेद’ हे वार्षिक कृषी प्रदर्शन या केंद्राचे प्रमुख व्यासपीठ आहे, जिथे शेतकरी, शास्त्रज्ञ आणि उद्योजक एकत्र येऊन नवीन कल्पना मांडतात. या पुरस्काराचे नाव ‘कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख’ यांच्या नावाने ठेवण्यात आले आहे, जे संस्कृति संवर्धन मंडळाचे संस्थापक होते. बाबासाहेब देशमुख हे ग्रामीण विकास, शिक्षण आणि कृषी सुधारणांचे प्रणेते होते. त्यांच्या जन्मशताब्दी वर्षात (२०२५) सुरू झालेल्या या पुरस्कारांचा मुख्य उद्देश म्हणजे युवा शेतकऱ्यांना प्रयोगशीलतेसाठी प्रोत्साहन देणे, शेतीत तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवणे आणि मराठवाड्यातील कृषी अर्थव्यवस्थेला मजबूत करणे. मराठवाड्यातील दुष्काळप्रवण भागात एकात्मिक शेती, जैविक खतांचा वापर आणि जलसंरक्षण यांसारख्या पद्धतींना चालना देण्यासाठी हे पुरस्कार महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतील.
पुरस्काराच्या श्रेणी
या पुरस्कार योजना दोन मुख्य श्रेणींमध्ये विभागली आहे, ज्यामुळे विविध प्रकारच्या कृषी कार्यांना सन्मान मिळेल. पहिली श्रेणी आहे ‘कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख कृषिवेद युवा शेतकरी पुरस्कार २०२६’ (पुरुष/महिला). ही श्रेणी शेतीत थेट कार्यरत असलेल्या युवकांसाठी आहे, जे पारंपरिक शेतीला आधुनिक स्पर्श देऊन उत्पादकता वाढवत आहेत. दुसरी श्रेणी ‘कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख कृषिवेद युवा कृषि उद्योजक पुरस्कार’ (पुरुष/महिला) आहे, जी कृषी स्टार्टअप्स, फळप्रक्रिया उद्योग, शेतकरी उत्पादक कंपन्या आणि इतर कृषी व्यवसायांसाठी आहे. दोन्ही श्रेणींमध्ये लिंगभेद नसून, केवळ कर्तृत्वावर आधारित निवड होईल. मराठवाड्यातील अनेक युवा उद्योजकांनी आधीच यश मिळवले आहे, जसे की AI-आधारित शेती सल्ला देणारे अॅप्स किंवा दुष्काळरोधक पिकांच्या बियाणे उत्पादन, आणि हे पुरस्कार त्यांना अधिक उंचीवर नेऊन ठेवतील.
पात्रता निकष आणि वयोमर्यादा
पुरस्कारासाठी पात्र असणे म्हणजे मराठवाडा विभागातील (नांदेड, परभणी, बीड, लातूर, उस्मानाबाद, हिंगोली) रहिवासी असणे आवश्यक आहे. वयोमर्यादा दोन्ही श्रेणींसाठी २५ ते ४० वर्षे अशी आहे, ज्यामुळे युवा ऊर्जेला प्राधान्य मिळेल. शेतकरी श्रेणीतील उमेदवारांनी कमीतकमी ५ वर्षे शेतीत कार्यरत असावे, तर उद्योजक श्रेणीतील उमेदवारांनी कृषी-संबंधित व्यवसाय किंवा स्टार्टअप सुरू केलेला असावा. मराठवाड्यातील युवा शेतकरी आधीच जलसंधारण, मायक्रो-इरिगेशन आणि क्लायमेट-स्मार्ट फार्मिंग यांसारख्या तंत्रांचा अवलंब करत आहेत. उदाहरणार्थ, काही युवकांनी एक एकर मॉडेलद्वारे बहुपीक शेती करून उत्पन्न दुप्पट केले आहे. अशा यशस्वी प्रयोगांना या पुरस्काराने ओळख मिळेल आणि इतरांना प्रेरणा देईल.
पुरस्काराचे स्वरूप
निवड झालेल्या प्रत्येक उमेदवाराला ११,००० रुपये रोख रक्कम आणि सन्मानपत्राने सन्मानित केले जाईल. ही रक्कम नवीन तंत्रज्ञान खरेदीसाठी किंवा शेती विस्तारासाठी वापरता येईल. पुरस्कार वितरण सोहळा ‘कृषिवेद २०२६’ या भव्य प्रदर्शनात होईल, जिथे शेतकरी, तज्ज्ञ आणि नेते उपस्थित असतील. गेल्या वर्षीच्या कृषिवेदमध्ये १८० हून अधिक कंपन्यांनी सहभाग घेतला होता, ज्यात लाईव्ह डेमो आणि नवीन इनपुट्सचे प्रदर्शन होते. या पुरस्काराने मिळणारा सन्मान केवळ आर्थिक नसून, नेटवर्किंगची संधीही देईल, ज्यामुळे उमेदवारांना नवीन बाजारपेठा आणि भागीदारी मिळू शकतील.
नामांकन प्रक्रिया
नामांकन प्रक्रिया सोपी आणि पारदर्शक आहे. प्रत्येक श्रेणीसाठी वेगळा फॉर्म उपलब्ध आहे, जो कृषि विज्ञान केंद्राच्या वेबसाइटवरून किंवा कार्यालयातून मिळू शकतो. प्रस्तावात उमेदवाराचे पूर्ण नाव, पत्ता, शेती किंवा उद्योगातील उपक्रमांची सविस्तर माहिती, छायाचित्रे, वृत्तपत्र कात्रणे आणि इतर पुरावे जोडावे लागतील. मराठवाड्यातील अनेक युवकांनी आधीच एकात्मिक शेती, द्राक्षबागा किंवा जैविक खत उत्पादन यांसारख्या क्षेत्रात यश मिळवले आहे. हे पुरस्कार त्यांच्या कथांना अधिक प्रसिद्धी देतील. प्रस्ताव अर्धवट किंवा अपूर्ण असल्यास ग्राह्य धरले जाणार नाहीत, म्हणून पूर्ण कागदपत्रे जोडणे आवश्यक आहे.
प्रस्ताव पाठवण्याची पद्धत आणि अंतिम मुदत
प्रस्ताव पोस्ट, ईमेल किंवा व्हॉट्सअॅपद्वारे पाठवता येतील. पत्ता: संस्कृति संवर्धन मंडळ द्वारे संचालित कृषि विज्ञान केंद्र, शारदा नगर, सगरोळी, ता. बिलोली, जिल्हा नांदेड – ४३१७३१. ईमेल: kvksagroli@gmail.com. व्हॉट्सअॅप: ८८३०७५०३९८ किंवा ८०८७६९७११७. अंतिम मुदत ३० डिसेंबर २०२५ आहे. या मुदतीनंतर आलेले प्रस्ताव स्वीकारले जाणार नाहीत. मराठवाड्यातील युवा शेतकऱ्यांनी आता तयारी सुरू करावी, कारण हे पुरस्कार केवळ सन्मान नव्हे, तर भविष्यातील यशाची पायरी आहेत.
पुरस्कार वितरण कार्यक्रम
पुरस्कार वितरण ‘कृषिवेद २०२६’ या कृषी प्रदर्शनात होईल, जे संस्कृति संवर्धन मंडळ आणि कृषि विज्ञान केंद्र सगरोळीद्वारे आयोजित केले जाते. हे प्रदर्शन शेतकऱ्यांसाठी एक उत्सवासारखे असते, ज्यात नवीन यंत्रसामग्री, बियाणे आणि तंत्रांचे प्रदर्शन होते. गेल्या प्रदर्शनांमध्ये हजारो शेतकरी सहभागी झाले होते, आणि लाईव्ह डेमोमधून त्यांना प्रत्यक्ष फायदा झाला. पुरस्कारार्थींना निवड समितीच्या तज्ज्ञांच्या हस्ते सन्मानित केले जाईल. ठिकाण: शारदा नगर, सगरोळी. हे कार्यक्रम मराठवाड्यातील कृषी संस्कृतीला मजबूत करणारे ठरेल.
मराठवाडा कृषी क्षेत्रातील युवा नवकल्पना
मराठवाडा हा दुष्काळाचा सामना करणारा प्रदेश असला तरी युवा शेतकऱ्यांच्या कल्पनांनी तो आशेचा केंद्र बनला आहे. महिलांच्या नेतृत्वात क्लायमेट-स्मार्ट फार्मिंग, एक एकर मॉडेलद्वारे बहुपीक शेती, आणि AI-आधारित पिक व्यवस्थापन यांसारख्या पद्धतींनी शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवले आहे. काही स्टार्टअप्सने ३०,००० हून अधिक शेतकऱ्यांना मदत केली आहे, ज्यात बियाणे व खत वितरणापासून ते बाजारपेठेपर्यंतची सुविधा आहे. द्राक्षबागा आणि नवीन पिके राबवून दुष्काळावर मात करणारे युवक येथे आहेत. हे पुरस्कार अशा कल्पनांना अधिक चालना देतील आणि प्रदेशाच्या कृषी विकासात मोलाची भूमिका बजावतील.
समारोप
‘कर्मयोगी बाबासाहेब देशमुख कृषिवेद पुरस्कार २०२६’ हे मराठवाड्यातील युवा शेतकऱ्यांसाठी एक स्वप्नपूर्तीचे व्यासपीठ आहे. हे पुरस्कार केवळ सन्मान नव्हे, तर शेतीत नव्या संधींची ओळख करून देतील. आता वेळ आहे की युवा पिढी पुढे येऊन आपले कर्तृत्व सादर करावे. मराठवाड्याची शेती अधिक समृद्ध आणि टिकावू होण्यासाठी हे पुरस्कार मीलाचा दगड ठरतील. नामांकनासाठी विलंब न करता आजच प्रस्ताव तयार करा आणि कृषी क्षेत्रातील आपल्या स्वप्नांना उड्डाण द्या.