दिवाळी ह्या सर्वात महत्वाच्या किंवा महोत्सवाचा मुख्य आणि सर्वात महत्त्वाचा दिवस म्हणजे लक्ष्मीपूजनाचा. आश्विन महिन्यातील अमावास्येला, ज्याला कार्तिक अमावास्या असेही म्हणतात, हे पूजन संपन्न केले जाते. प्राचीन काळापासून चालत आलेली ही परंपरा केवळ एक धार्मिक विधी नसून, समाजाच्या आर्थिक आणि सामाजिक रचनेशी निगडित आहे. संध्याकाळच्या प्रदोष काळात केल्या जाणाऱ्या या विधीमध्ये, घरातील सर्व सदस्य उत्साहात सहभागी होतात. सध्याच्या काळातही, अनेक कुटुंबे श्रीसूक्त पठणासह हा विधी पार पाडतात. या दिवसाच्या महत्त्वाला अनुरूप असलेला **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** हा केवळ एक वेळेचा भाग नसून, तो एक आध्यात्मिक संधी आहे. व्यापारी समुदायासाठी हा दिवस नवीन आर्थिक वर्षाचा प्रारंभ दर्शवितो, ज्यामुळे **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** याला आणखी महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
लक्ष्मीपूजनाच्या दिवसाची तयारी आणि विधी
लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी, सूर्योदयापासूनच विशेष सज्जता सुरू होते. सर्वात प्रथम, सर्व कुटुंबीय अभ्यंग स्नान करून शरीर आणि मन शुद्ध करतात. स्वच्छतेला विशेष महत्त्व दिले जाते. पूजेच्या ठिकाणी, सहसा एक पाट किंवा चौकट ठेवून, त्यावर सुंदर रांगोळी काढली जाते. या रांगोळीवर तांदळाचा वापर करून एक प्रतीकात्मक आसन तयार केले जाते. महाराष्ट्रातील एक विशेष परंपरा म्हणजे भेंड, बत्तासे, साळीच्या लाह्या इत्यादी पदार्थांचा नैवेद्य दाखवणे. या दिवशी नवीन केरसुणी विकत घेणे आणि तिलाच लक्ष्मीचे प्रतीक मानून तिची पूजा करणे ही एक अनोखी प्रथा आहे. अशा प्रकारे, स्वच्छतेद्वारे अलक्ष्मी (दारिद्र्य) दूर होते आणि समृद्धीचे आगमन होते अशी श्रद्धा आहे. या सर्व तयारी आणि विधींचा शेवट **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** या क्षणी होतो, ज्यामुळे संपूर्ण वातावरण भक्तिमय बनते.
कुबेरपासून गणपतीपर्यंत: देवतांचे परिवर्तन
प्राचीन काळी, दिवाळीच्या रात्री कुबेरपूजन करण्याची प्रथा होती. कुबेर, ज्यांना देवांचा खजिनदार मानले जात असे, ते धन-संपत्तीचे अधिपती होते. दीपप्रज्वलन करून यक्ष आणि कुबेर यांना आमंत्रित करून त्यांची पूजा केली जात असे. उत्खननात सापडलेल्या कुशाण काळातील मूर्ती सांगतात की, सुरुवातीला कुबेर आणि त्यांची पत्नी इरिती यांची पूजा केली जात असे. कालांतराने, वैष्णव पंथाच्या प्रभावामुळे, इरितीच्या जागी लक्ष्मीदेवीची स्थापना झाली. पुढे जाऊन, कुबेराच्या जागी गणपतींना प्रतिष्ठित केले गेले. हे परिवर्तन केवळ धार्मिक श्रद्धेतील बदल दर्शवते असे नाही, तर समाजाच्या आर्थिक आणि सांस्कृतिक गरजांनुसार देवतांचे स्वरूप बदलते हेही दाखवते. या दीर्घकालीन परिवर्तनामुळेच, आज आपण गणपती-लक्ष्मीचे एकत्रित पूजन करतो आणि त्यासाठी **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** या क्षणाची वाट पाहतो.
लक्ष्मीपूजन कसे करावे?: एक सविस्तर मार्गदर्शक
लक्ष्मीपूजन हा एक भक्तीपूर्ण विधी आहे. सर्वप्रथम, संपूर्ण घर स्वच्छ करून, पूजेसाठी एक विशेष स्थान निवडले जाते. या ठिकाणी एक चौरंग किंवा पाट ठेवून, त्यावर लाल कापड अंथरले जाते. लाल रंग हा समृद्धीचे प्रतीक मानला जातो. या पाटावर गणपती आणि लक्ष्मी यांच्या मूर्ती स्थापित केल्या जातात. त्यानंतर, विधीवत पूजा सुरू होते. देवतांना हळद, कुंकू, अक्षता, पुष्पे, फळे आणि मिठाई अर्पण केली जाते. धूप आणि दीप दाखवून वातावरण पवित्र केले जाते. देवी लक्ष्मीच्या मंत्रांचा जप केला जातो. श्रीसूक्त किंवा लक्ष्मीस्तोत्र यांचे पठणही केले जाऊ शकते. शेवटी, आरतीने या विधीचा समारोप होतो. या सर्व प्रक्रियेसाठी **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** या क्षणाची अत्यंत काळजीपूर्वक निवड केली जाते, कारण असे मानले जाते की या शुभ क्षणी केलेली देवीची पूजा फलदायी ठरते.
लक्ष्मीपूजन आणि जैन धर्म: मोक्ष लक्ष्मीची संकल्पना
दिवाळी हा सण केवळ हिंदूच नव्हे, तर जैन समुदायासाठीही अत्यंत महत्त्वाचा आहे. जैन धर्मात, या दिवशी भगवान महावीरांना मोक्ष प्राप्त झाला. त्याच दिवशी संध्याकाळी, महावीरांचे प्रमुख शिष्य गौतम गणधर यांना केवल ज्ञान प्राप्त झाले. म्हणूनच, जैन समुदाय दिवाळीच्या संध्याकाळी लक्ष्मीपूजन करतो, परंतु या लक्ष्मीचा अर्थ भौतिक संपत्तीपेक्षा ‘मोक्ष लक्ष्मी’ किंवा आत्मिक कल्याण असा होतो. ही पूजा आंतरिक शुद्धता आणि आत्मज्ञान प्राप्तीच्या इच्छेने केली जाते. राजस्थानसह भारतातील विविध भागांत, तांदळाच्या ओल्या पिठाची कलात्मक रांगोळी, जिला ‘मांडणे’ म्हणतात, ती काढली जाते. या मांडण्यावर पूजेचा पाट ठेवून विधी केले जातात. अशा प्रकारे, जैन परंपरेत **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** हा आंतरिक लक्ष्मीच्या शोधाचा क्षण बनतो.
२०२५ चा लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त: तारीख आणि वेळ
२० ऑक्टोबर २०२५ रोजी दुपारी ३:४४ वाजता अमावास्या तिथी सुरू होणार आहे. ही तिथी २१ ऑक्टोबर २०२५ रोजी संध्याकाळी ५:५४ वाजता संपेल. उदय तिथीच्या आधारे, लक्ष्मीपूजनासाठी योग्य दिवस २१ ऑक्टोबर २०२५ आहे. प्रदोष काळ, म्हणजेच सूर्यास्तानंतरचा विशेष काळ, हा लक्ष्मीपूजनासाठी सर्वात श्रेष्ठ मानला जातो. म्हणून, २१ ऑक्टोबरच्या संध्याकाळी, प्रदोष काळात योग्य **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** येथे पूजन केले जाईल. हा मुहूर्त निश्चित करताना केवळ तिथीच नव्हे तर वार, नक्षत्र आणि इतर ज्योतिषीय घटकांचाही विचार केला जातो. त्यामुळे, भक्त या विशिष्ट क्षणी पूजा करून देवी लक्ष्मीचे आशीर्वाद मिळवू शकतात.
पूजेची दिशा आणि आवश्यक सामग्री
दिवाळीच्या पूजेसाठी दिशेला विशेष महत्त्व आहे. पूजा नेहमी उत्तर किंवा ईशान्य (उत्तर-पूर्व) दिशेकडे तोंड करून केली पाहिजे. असे मानले जाते की या दिशा सकारात्मक ऊर्जेचे प्रवाह आकर्षित करतात. पूजा करणाऱ्या व्यक्तीने उत्तर किंवा पूर्वेकडे तोंड करून बसले तर चांगले. पूजेच्या ठिकाणी श्रीयंत्र, कौडी (कवडी) आणि गोमती चक्र ठेवणे फलदायी मानले जाते. उत्तर दिशेला दिवा लावणे हे देखील एक शुभ चिन्ह आहे. या सर्व तयारीमुळे, पूजेचे वातावरण अधिक पवित्र आणि ऊर्जावान बनते. **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** या क्षणी, ही सर्व सामग्री विधिपूर्वक वापरली जाते. घरातील सर्व सदस्यांनी एकत्र येऊन पूजा केल्यास, कुटुंबात एकता आणि सुख-शांती राहते अशी श्रद्धा आहे.
कवड्यांचे महत्त्व आणि विविध उपाय
लक्ष्मीपूजनामध्ये कवड्यांना (कौरी शेल) विशेष स्थान आहे. पौराणिक कथेनुसार, समुद्रमंथनाच्या वेळी देवी लक्ष्मी आणि कवडी दोन्ही प्रकट झाल्या. म्हणूनच, कवडी ही केवळ संपत्तीचे प्रतीक नसून, नकारात्मक ऊर्जेपासून रक्षण करणारी एक शक्ती आहे असे मानले जाते. **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** या क्षणी, ७, ११ किंवा २१ कवड्यांसह विविध उपाय केले जातात. उदाहरणार्थ, सात कवड्या हळद-कुंकू लावून शुद्ध करून, “श्री महालक्ष्म्यै नम:” मंत्राचा १०८ वेळा जप करून, त्यांना लाल कापडात गुंडाळून तिजोरीत ठेवल्यास आर्थिक स्थैर्य येते. तसेच, २१ कवड्यांवर दूध आणि गुलाबजल घालून अभिषेक करून, लक्ष्मी मंत्राचा जप केल्याने घरात समृद्धी वाढते. हे उपाय केवळ श्रद्धेचेच प्रतीक नसून, मानसिक एकाग्रता आणि सकारात्मक विचारांचे साधन आहेत.
निष्कर्ष: लक्ष्मीपूजन हा केवळ एक विधी नव्हे तर एक जीवनशैली
लक्ष्मीपूजन हा केवळ देवीची पूजा करण्याचा एक प्रकार नसून, तो आर्थिक सचोटी, कृतज्ञता आणि कुटुंबातील एकता या मूल्यांना दर्शविणारा एक उत्सव आहे. या दिवशी केले जाणारे प्रत्येक कर्म, स्वच्छतेपासून ते पूजेच्या शेवटपर्यंत, एका विशिष्ट उद्देशाने केले जाते. **लक्ष्मीपूजन शुभ मुहूर्त** हा केवळ एक ज्योतिषीय संकल्पना न राहता, तो आपल्या आयुष्यात समृद्धी आणि शांती आणण्यासाठीची एक आध्यात्मिक संधी बनतो. म्हणूनच, शतकानुशतके हा सण आपल्या सांस्कृतिक ओळखीचा एक अविभाज्य भाग बनून राहिला आहे. आपण या शुभ क्षणी देवी लक्ष्मीचे आवाहन करून, केवळ भौतिक संपत्तीच नव्हे तर आंतरिक शांती आणि आनंदाचीही प्रार्थना करू या.