महाराष्ट्र शासनाने अचानक सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करण्याचा एकतर्फी निर्णय घेतला आहे. हा निर्णय राज्यातील सुमारे ७०,००० मराठा विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक भविष्यावर मोठा आघात करणारा ठरला आहे. जिल्ह्यातील सुमारे १७,००० विद्यार्थ्यांसह अनेक गरीब पण गरजू हुशार विद्यार्थ्यांना या शिष्यवृत्तीमुळे शिक्षण सातत्य चालू ठेवता येत होते. सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद झाल्यामुळे आता या सर्व विद्यार्थ्यांचे शिक्षण खंडित होण्याची धास्ती निर्माण झाली आहे.
मराठा महासंघाचा इशारा: शिष्यवृत्ती नसल्यास आंदोलनाची तयारी
मराठा महासंघाने शुक्रवारी ठोस इशारा दिला आहे की राज्य शासनाने ही शिष्यवृत्ती ताबडतोब पुन्हा सुरू करावी, अन्यथा संघटना अन्यायग्रस्त विद्यार्थ्यांसह रस्त्यावर उतरून आंदोलन करेल. संघटनेच्या नेत्यांनी स्पष्ट केले की सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करणे हा शिक्षणावरचा हल्ला आहे आणि तो सहन केला जाणार नाही. हा निर्णय फेरविचाराची मागणी करताना संघटनेने शासनाकडे १५ दिवसांचा अल्टिमेटम दिले आहे.
सारथी शिष्यवृत्ती योजनेचे स्वरूप आणि महत्त्व
सारथी संस्थेमार्फत आठवीत एनएमएमएस परीक्षेत उत्तीर्ण झालेल्या मराठा विद्यार्थ्यांना मासिक ९०० रुपये शिष्यवृत्ती चार वर्षांकरिता दिली जात होती. मराठा समाजातील वार्षिक अडीच लाख रुपये पेक्षा कमी उत्पन्न असणाऱ्या गरीब कुटुंबातील होतकरू विद्यार्थ्यांना या योजनेतून मोठा लाभ मिळत होता. सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद झाल्याने केवळ आर्थिक मदत बंद झाली नाही तर विद्यार्थ्यांच्या मानसिकतेवरही गंभीर परिणाम होणार आहे.
शैक्षणिक उन्नतीसाठीच्या वचनबद्धतेवर प्रश्नचिन्ह
राजर्षी छत्रपती शाहू महाराजांच्या नावाने कार्यरत असलेल्या सारथी संस्थेने शैक्षणिक उन्नतीसाठी काम करणे अपेक्षित होते, परंतु संचालक मंडळाने मध्येच सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करण्याचा निर्णय घेऊन त्यांच्या विचारांना तिलांजली दिली आहे. निवासी उपजिल्हाधिकारी संजय तेली यांना दिलेल्या निवेदनात ही टीका करण्यात आली आहे. ही शिष्यवृत्ती बंद झाल्याने शैक्षणिक समतेच्या तत्त्वावरच आघात झाला आहे.
आर्थिक अडचणींमुळे शिष्यवृत्ती रद्द करण्याचे शासनाचे स्पष्टीकरण
अधिकाऱ्यांच्या मते, सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करण्यामागे आर्थिक अडचणी हे कारण आहे. आजघडीला शिष्यवृत्ती प्राप्त विद्यार्थ्यांना चाळीस कोटींपर्यंतची शिष्यवृत्ती रक्कम अदा करणे गरजेचे होते, जी शासनाकडून देणे कठीण झाले आहे. तथापि, हे निर्णय घेताना विद्यार्थ्यांच्या भविष्याचा विचार केला गेला नाही, अशी तक्रार विद्यार्थी प्रतिनिधींकडून होत आहे.
विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्यावर होणारे परिणाम
सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद झाल्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्यावर होणाऱ्या परिणामांकडे दुर्लक्ष झाले आहे. अनेक विद्यार्थ्यांसाठी ही शिष्यवृत्ती केवळ आर्थिक मदत नव्हती तर त्यांच्या कठोर परिश्रमाचा आणि यशस्वीतेचे प्रतीक होती. या योजनेअभावी अनेक हुशार विद्यार्थ्यांना त्यांचे शिक्षण अर्धवट सोडावे लागण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.
समाजाच्या प्रतिक्रिया आणि पुढील वाटचाल
या निर्णयाविरुद्ध मराठा महासंघासह विविध सामाजिक संघटनांनी तीव्र निषेध दर्शविला आहे. राष्ट्रीय उपाध्यक्ष वसंतराव मुळीक, जिल्हाध्यक्ष शशिकांत पाटील, शैलजा भोसले, उदय देसाई, प्रकाश पाटील, विजय पाटील, संयोगीता देसाई, दिगंबर हुजरे पाटील, संभाजी पाटील, संदीप चव्हाण, काका पोवार, पंढरीनाथ भोपळे, प्रसाद पाटील, अवधूत पाटील यांसारख्या नेत्यांनी या निर्णयाविरुद्ध आवाज उठवला आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करणे हा शिक्षणक्षेत्रातील मोठी क्षती आहे.
शासनाकडून पर्यायी उपाययोजनेची मागणी
विद्यार्थी प्रतिनिधी आणि सामाजिक कार्यकर्त्यांची मागणी आहे की शासनाने सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करण्याऐवजी पर्यायी उपाययोजना शोधाव्यात. शिष्यवृत्तीची रक्कम कमी करणे, पात्रतेचे निकष पुन्हा तपासणे किंवा इतर स्रोतांतून निधी उपलब्ध करून देणे यासारखे उपाय शासन विचारात घेऊ शकते. अनेकांचे मत आहे की शिक्षणावरील खर्च कमी करणे हे सरकारचे प्राथमिक कर्तव्य आहे.
भविष्यातील शैक्षणिक धोरणांवर होणारे परिणाम
सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद झाल्यामुळे भविष्यातील शैक्षणिक धोरणांवर देखील परिणाम होणार आहे. ही घटना इतर शिष्यवृत्ती योजनांसाठी धोका निर्माण करते आणि शासनाच्या शैक्षणिक प्रतिबद्धतेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करते. शिक्षणक्षेत्रातील सरकारी खर्चातील कपातीचा हा एक भाग असल्याचे समाजकर्त्यांना वाटते.
सारथी संस्था: शैक्षणिक प्रगतीचे वाहक
सारथीही एक सामाजिक संस्था आहे जी राजर्षी छत्रपती शाहू महाराजांच्या विचारांना पुढे नेण्यासाठी समर्पित आहे. ही संस्था मराठा समुदायातील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांसाठी शैक्षणिक संधी उपलब्ध करून देण्याच्या मिशनवर कार्यरत आहे. संस्थेने गरीब पण मेधावी विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती प्रदान करून त्यांचे शिक्षण सुरू ठेवण्यासाठी आवश्यक आर्थिक पाठबळ पुरवले आहे. सारथी संस्थेच्या या प्रयत्नांमुळे अनेक विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळाले आहे. संस्थेच्या शैक्षणिक कार्यक्रमांमध्ये विविध प्रकारच्या शिष्यवृत्ती योजनांचा समावेश होता, ज्यात सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद होण्यापूर्वी अनेक विद्यार्थ्यांना मोलाची मदत मिळत होती. संस्थेचे कार्य शैक्षणिक समतेसाठीच्या सामूहिक जबाबदारीचे एक उदाहरण म्हणून पाहिले जाते.
शिक्षण हा मूलभूत अधिकार
शिक्षण हा प्रत्येकाचा मूलभूत अधिकार आहे आणि तो सुरक्षित राहावा यासाठी सरकारने सर्व आवश्यक पावले उचलली पाहिजेत. सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद करण्याऐवजी ती सुधारित स्वरूपात सुरू ठेवणे हेच योग्य ठरेल. शासनाने विद्यार्थी आणि त्यांच्या पालकांच्या चिंतेला धरून घेऊन या निर्णयाचा पुनर्विचार करावा, जेणेकरून कोणत्याही विद्यार्थ्याचे शिक्षण आर्थिक अडचणींमुळे खंडित होऊ नये. सारथीची शिष्यवृत्ती योजना बंद झाल्याने होणाऱ्या नकारात्मक परिणामांवर लक्ष केंद्रित करून शासनाने तातडीने यावर उपाय शोधणे गरजेचे आहे.