महाराष्ट्र राज्यात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव ही एक गंभीर आणि चिंताजनक परिस्थिती निर्माण झाली आहे. हा विषाणूजन्य त्वचारोग गुरे ढोरे यांमध्ये झपाट्याने पसरत आहे आणि पशुपालकांच्या आर्थिक स्थितीवर गंभीर परिणाम करत आहे. संपूर्ण राज्यात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी पशुसंवर्धन विभागाने विविध उपाययोजना राबवल्या आहेत, परंतु अजूनही हा आजार नियंत्रणाखाली आणणे एक आव्हानच बनून आहे.
पुणे जिल्ह्यातील परिस्थिती: पुरंदर तालुक्यातील आव्हाने
पुणे जिल्ह्यातील दुष्काळी तालुक्यांपैकी एक असलेल्या पुरंदरमध्ये लम्पी त्वचारोगाचा प्रादुर्भाव दिवसेंदिवस वाढत चालला आहे. वाल्हे परिसरात या आजाराने बाधित झालेल्या ८ जनावरांपैकी ६ बरे झाली असून, २ जनावरांवर उपचार सुरू आहेत. तालुक्यातील ३२ हजारांहून अधिक पशुधनाचे लसीकरण पूर्ण केले गेले असले, तरीही राज्यात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव थांबवणे अवघड ठरत आहे. एकूण ४४२ जनावरांपैकी ३३६ बरे झाली असून, ४ जनावरांचा मृत्यू झाल्याची माहिती पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांनी दिली आहे.
नाशिक जिल्ह्यातील चिंताजनक परिस्थिती
नाशिक जिल्ह्यात लम्पीआजाराचा प्रादुर्भाव धोकादायक पातळीवर पोहोचल्याचे दिसून येत आहे. आतापर्यंत सात जनावरे दगावली असून, सिन्नर व निफाडसह जिल्हाभरात १८१ जनावरांना लागण झाल्याने पशुसंवर्धन विभाग अलर्ट मोडवर काम करत आहे. अहिल्यानगर व जळगाव जिल्ह्यातून हा रोग नाशिकमध्ये पसरल्याची शक्यता व्यक्त केली जात आहे. जिल्हा पशुसंवर्धन अधिकारी डॉ. संजय शिंदे यांनी स्पष्ट केले की, लसीकरण न झालेल्या जनावरांमध्येच आजाराची लागण झाल्याचे आढळले आहे.
बुलढाणा जिल्ह्यातील स्थिती: रिसोड तालुक्यातील समस्या
रिसोड तालुक्यातील केनवडसह भर जहागीर,लोणी, मोप, वाकद, मांगूळ झनक या गावांमध्ये लम्पी स्किन या विषाणूजन्य आजाराचा फैलाव सुरू असून पशुपालक मोठ्या चिंतेत आहेत. बुलढाणा जिल्ह्यालगत असल्याने या भागातील पशुधनाला अधिक धोका निर्माण झाला आहे. यापूर्वी लम्पीचा प्रादुर्भाव झाल्यामुळे अनेक पशुधन बाधित झाले होते. यावर्षी पुन्हा आजाराने डोके वर काढले असून आतापर्यंत रिसोड तालुक्यात ७, भर जहागीर येथे २ पशुधन व केनवडमध्ये मोकाट जनावरे बाधित आढळून आली आहेत.
वर्धा जिल्ह्यातील लम्पीचा प्रादुर्भाव
वर्धा जिल्ह्यातील सहा तालुक्यात लम्पी स्कीन डिसीज रोगाची लागण झालेले जनावरे आढळली आहेत. आर्वी तालुक्यात ६० जनावरं बाधित आढळले असून २४ उपचाराने बरी झाली तर ६ जनावरांचा मृत्यू झाला. ३० जनावरांवर उपचार सुरू आहेत. आष्टी तालुयात ९ बाधित, देवळी ३ बाधित आढळले असून उपचारानंतर बरे झाले आहे. कारंजा तालुयात ७ जनावरे बाधित असून उपचारानंतर बरे झाले. सेलू तालुयात १० बधित आढळले. त्यापैकी ५ जनावरे बरे झाले असून २ मृत्यू तर तीन जनावरांवर उपचार सुरू आहेत. महाराष्ट्रात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येत असून पशुपालक चिंताग्रस्त आहेत.
लसीकरणाची मोहीम आणि आव्हाने
पशुसंवर्धन विभागाच्या तत्काळ उपाययोजनांमुळे बाधित पशुधनापैकी निम्म्यापेक्षा अधिक बरे झाले आहेत. नाशिक जिल्ह्यात आतापर्यंत सहा लाख ४० हजार जनावरांचे लसीकरण केले गेले असले, तरीही गावागावात लम्पी प्रतिबंधात्मक फवारणी व लसीकरणाच्या गतीवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित होत आहे. अनेक जनावरे अद्याप लसीकरणापासून वंचित असल्याने पशुपालकांमध्ये अस्वस्थता निर्माण झाली आहे. राज्यात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी लसीकरणास पर्याय नसल्याचे पशुवैद्यक तज्ज्ञ सांगतात.
जलद कृति दलांची भूमिका आणि उपाययोजना
पशुसंवर्धन विभागाने उपाययोजना म्हणून तालुक्यातील सर्व पशुधन विकास अधिकाऱ्यांच्या रजा रद्द करून त्यांच्या अध्यक्षतेखाली तीन जलद कृती दल स्थापन केले आहेत. ही पथके गावोगावी भेट देऊन तपासणी, उपचार व लसीकरणाची कार्यवाही करत आहेत. सुरगाणा तालुक्यासाठी आपत्कालीन स्वरूपात २ हजार डोस लसींचा तातडीने पुरवठा केला असून मागणीप्रमाणे अतिरिक्त लसी उपलब्ध करून दिल्या जात आहेत. दूध संस्था तसेच खासगी पशुवैद्यक यांच्या सहकार्याने लसीकरण व कीटकनाशक फवारणीची मोहीम सुरू आहे.
लम्पी रोगाचे लक्षणे आणि धोके
लंपी हा संसर्गजन्य त्वचा रोग असून मुख्यत्वे देशी वाणाच्या जनावरांमध्ये आढळतो. या आजारामुळे जनावरांच्या अंगावर फोड पडतात, फुफुस व किडनीवर परिणाम होतो, दूध उत्पादन कमी होते आणि वेळेवर उपचार न केल्यास मृत्यूही होऊ शकतो. लम्पी आजार माशा-डासांसारख्या कीटकांद्वारे पसरतो. त्यामुळे गोठ्यात स्वच्छता राखणे, कीटकनाशकांची फवारणी करणे आणि पशुधनाला सकस आहार व स्वच्छ पाणी देणे अत्यावश्यक आहे. प्रतिबंधात्मक लसीकरण हा प्रभावी उपाय आहे.
पशुपालकांसाठी महत्त्वाचे सूचना आणि उपाय
पशुपालकांनी या आजाराविरुद्ध खालील उपाययोजना काटेकोरपणे पाळल्यास जनावरांचे जीवन व दूध व्यवसाय सुरक्षित राहील: बाहेरील जनावर गोठ्यात आणू नये, बाधित जनावरांपासून आपली जनावरे वेगळी ठेवावीत, गोठ्यामध्ये कीटकनाशक फवारणी करावी, गोठा आणि परिसर स्वच्छ ठेवावा, गोचीड व माश्यांवर नियंत्रण ठेवावे, लक्षणे दिसल्यास तातडीने जवळच्या पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधावा आणि सध्यातरी जनावरांची खरेदी-विक्री टाळावी.
भविष्यातील धोरण आणि निष्कर्ष
महाराष्ट्रात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव ही एक गंभीर समस्या बनून राहिली आहे ज्याचे निराकरण करण्यासाठी सर्वांनी एकत्रित प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. पशुसंवर्धन विभाग, स्थानिक प्रशासन आणि पशुपालक यांच्यातील सहकार्यामुळेच या आजारावर मात करता येईल. लसीकरणाच्या मोहिमेस प्राधान्य देणे, जनावरांची नियमित तपासणी करणे आणि प्रतिबंधात्मक उपाययोजना राबवणे यावर भर देणे आवश्यक आहे. राज्यात ठिकठिकाणी लम्पी रोगाचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी सर्वसमावेशक धोरण अवलंबणे गरजेचे आहे ज्यामध्ये सर्व घटकांचा सक्रिय सहभाग अपेक्षित आहे.