महाराष्ट्रात सुरू असलेल्या सततच्या मुसळधार पावसाने शेती आणि बाजारपेठेचा चेहरामोहरा बदलून टाकला आहे. राज्यातील भाज्यांच्या पिकांना बसलेल्या या फटक्याचा परिणाम थेट किरकोळ ग्राहकांवर होत आहे. सध्या बाजारात जे दृश्य दिसत आहे, ते अत्यंत चिंताजनक आहे – भाजीपाला महाग होऊन ग्राहकांच्या पोटावर भार पडला आहे. शहरातील एपीएमसी बाजारात भाज्यांची आवक मोठ्या प्रमाणात घटल्यामुळे किमती आकाशाला भिडल्या आहेत. गेल्या काही आठवड्यांपासून ही परिस्थिती अधिकाधिक तीव्र झाली असून, भाजीपाला महाग होण्यामुळे सामान्य माणसाच्या जेवणावर होणारा परिणाम लक्षात घेता, ही एक गंभीर समस्या बनली आहे.
बाजारातील आवक घट आणि किमतींचा उद्रेक
एपीएमसी बाजारपेठ, जी शहराच्या भाजीपाल्याच्या गरजा पुरवणारी मुख्य शक्ती आहे, तिथेही आता उदासीनता पसरली आहे. साधारणपणे दररोज ६०० गाड्या भाज्यांच्या आवकीची अपेक्षा असते, पण आता ती संख्या ४००-४५० गाड्यांवर येऊन ठेपली आहे. या आवकेत झालेल्या घट मुळे बाजारात भाज्यांचा तुटवडा निर्माण झाला आहे. ग्राहकांना आता दुप्पट किंमत देऊनही चांगल्या भाज्या मिळणे कठीण झाले आहे. नवरात्र नंतर किमती आटोक्यात येतील अशी सर्वांची अपेक्षा होती, पण पावसाच्या सातत्याने ती धूळधाण करून टाकली. या पावसामुळे भाज्यांची नासाडी होत असल्याने, भाजीपाला महाग होणे अपरिहार्य झाले आहे. व्यापाऱ्यांच्या मते, आता नोव्हेंबर महिन्यापर्यंत किमती कमी होण्याची शक्यता नाही, यामुळे ग्राहकांना आणखी काही काळ हा आर्थिक ओझा सहन करावा लागेल.
पालेभाज्यांवर पावसाचा मोठा फटका
पावसाचा सर्वात जास्त फटका बसला तो पालेभाज्यांवरच. पालेभाज्या नाजूक असल्यामुळे त्या सततच्या ओल्या हवामानात सहजपणे कुजू शकतात. मुसळधार पाऊस आणि ढगाळ वातावरण यामुळे शेतातच या भाज्या नासधूस होत आहेत. त्यामुळे बाजारात येणाऱ्या पालेभाज्यांचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणावर कमी झाले आहे. पालक, मेथी, कोथिंबीर सारख्या रोजच्या वापरातल्या भाज्या आता दुर्मिळ झाल्या आहेत. हा तुटवडा आणि मागणी यामुळे किमती वाढल्या आहेत. अशा परिस्थितीत भाजीपाला महाग आहे हे स्पष्ट दिसते. फळभाज्यांचे दर मात्र तुलनेने स्थिर आहेत, पण गुणवत्तेतील घसरणीमुळे ग्राहकांना चांगली भाजी निवडणे कठीण झाले आहे. सर्वच प्रकारच्या भाज्या आता परवडत नाहीत अशी स्थिती झाल्याने भाजीपाला महाग होऊन लोक महागाई अनुभवत आहेत.
भौगोलिक विस्तार आणि इतर राज्यांतील परिस्थिती
केवळ महाराष्ट्रातच नव्हे तर इतर राज्यांतून येणाऱ्या भाज्यांवरही या अनियंत्रित पावसाचा परिणाम झाला आहे. नाशिक, सातारा, नगर, पुणे आणि गुजरात येथून मोठ्या प्रमाणात भाज्यांची आवक एपीएमसी बाजारात होत असते, पण सध्या सर्वत्रच्या पावसामुळे ही आवक बाधित झाली आहे. भाज्या खराब होऊन बाजारात येत असल्याने गुणवत्तेचा स्तर खाली आला आहे. उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश आणि पंजाबमधून येणाऱ्या वाटाण्याच्या आवकेतही घट झाली आहे. वाटाण्याचे दर १२० ते १५० रुपये प्रति किलो पर्यंत पोहोचले आहेत. अशा प्रकारे, एकंदर भाजी बाजारावर पावसाचा प्रभाव पडल्याने भाजीपाला महाग झाला आहे आणि इतर भाज्यांनाही त्याचा फटका बसतो आहे. दूरदूरच्या प्रदेशांतून येणाऱ्या भाज्यांसाठीही भाजीपाला महाग होत आहे कारण वाहतूक खर्च आणि नासाडीचे प्रमाण वाढले आहे.
एपीएमसी बाजारातील सध्याचे दर
एपीएमसी घाऊक बाजारातील सध्याच्या दरांवर नजर टाकली तर भाज्यांच्या किमतीतील उडालेला धुमाकूळ स्पष्टपणे दिसून येतो. काकडी १८-२८ रुपये, टोमॅटो १६-२० रुपये, फरसबी ५०-६० रुपये, शेवगा ३०-४० रुपये, गाजर १६-१८ रुपये, वाटाणा १२०-१५० रुपये, फ्लॉवर १२-१४ रुपये आणि वांगी २०-२४ रुपये प्रति किलो दराने विकली जात आहे. हे दर गेल्या महिन्यापेक्षा लक्षणीय वाढलेले आहेत. या सर्वांमागील मुख्य कारण म्हणजे पावसामुळे झालेली आवक घट आणि भाज्यांची नासाडी. या दरवाढीमुळे भाजीपाला महाग झाला आहे आणि सामान्य ग्राहकासाठी आवश्यक भाज्या खरेदी करणे कठीण झाले आहे. दैनंदिन जीवनात वापरल्या जाणाऱ्या सर्वच भाज्यांसाठी भाजीपाला महाग असल्याने घरगुती बजेटावर अनपेक्षित ताण निर्माण झाला आहे.
व्यापाऱ्यांचे मत आणि भविष्यातील अपेक्षा
एपीएमसी मार्केटमधील व्यापारी के. डी. भाळके यांच्या मते, “सध्या सुरू असलेल्या पावसामुळे एपीएमसी बाजारात भाज्यांची आवक मोठ्या प्रमाणावर घटली आहे. त्याचबरोबर भाज्या खराब होण्याचे प्रमाण वाढले आहे. त्यामुळे दर वाढले असून नोव्हेंबरपर्यंत ही परिस्थिती कायम राहील.” हे निवेदन स्पष्ट करते की भाजीपाला महाग होण्याची कारणे केवळ पावसापुरती मर्यादित नाहीत, तर भविष्यातही ही समस्या टिकून राहण्याची शक्यता आहे. व्यापाऱ्यांच्या भविष्यवाणीनुसार, सध्या बाजारात जो तुटवडा निर्माण झाला आहे, त्यामुळे भाजीपाला महाग राहणार आहे आणि ग्राहकांना यासाठी सुमारे दोन महिने संतुलित खर्च करावा लागेल.
ग्राहकांवर होणारा परिणाम
या संपूर्ण परिस्थितीचा सर्वात जास्त परिणाम मध्यमवर्गीय आणि निम्न मध्यमवर्गीय ग्राहकांवर होत आहे. अशा कुटुंबांना आता आहारात बदल करावे लागत आहेत. अनेक कुटुंबांनी भाज्यांचा वापर कमी केला आहे किंवा पर्यायी अन्नपदार्थांचा आधार घेतला आहे. भाजीपाला महाग झाल्यामुळे दैनंदिन जेवणाचा खर्च २०-३०% ने वाढला आहे. अनेक घरांमध्ये आता भाज्यांचा वापर कमी करण्यात आला आहे किंवा फक्त आवश्यक असलेल्या भाज्याचच खरेदी केली जात आहे. भाजीपाला महाग या समस्येने केवळ पोटाचाच नव्हे तर आरोग्याचाही प्रश्न निर्माण केला आहे, कारण संतुलित आहारात भाज्यांचा समावेश अपरिहार्य आहे.
शक्य उपाय आणि भविष्यातील तयारी
या संकटांमधून बाहेर पडण्यासाठी काही शक्य उपाय सुचविता येऊ शकतात. शहरातील लोक स्वतःच्या घरात किंवा बाल्कनीत लहान प्रमाणात भाज्या वाढवू शकतात. स्थानिक शेतकऱ्यांना संरक्षित शेतीच्या पद्धतींकडे वळवून पावसापासून पिकांचे रक्षण करता येऊ शकते. सरकारने या संदर्भात आणीबाणी धोरण आखावे जेणेकरून भविष्यात अशा परिस्थितीतून मार्ग काढता येईल. शहरातील भाजीपाला महागाईच्या या समस्येवर दीर्घकालीन उपाय म्हणून शहरी शेतीला प्रोत्साहन देणे गरजेचे आहे. तसेच, भाजीपाला महाग न होण्यासाठी पावसाळ्यात भाज्यांचा साठा करण्याची यंत्रणा विकसित करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
सारांशात, सध्या महाराष्ट्रातील भाजी बाजारातील परिस्थिती गंभीर आहे. पावसाचा सततचा कोप, भाज्यांची नासाडी, आवक घट आणि वाढती मागणी यामुळे किमती उंचावल्या आहेत. भाजीपाला महाग झाल्यामुळे सामान्य माणसाच्या जीवनावर होणारा परिणाम स्पष्टपणे जाणवतो आहे. व्यापाऱ्यांच्या अंदाजानुसार, ही परिस्थिती नोव्हेंबरपर्यंत टिकण्याची शक्यता आहे. अशा वेळी ग्राहकांनी पर्यायी अन्नपदार्थांचा आधार घेणे, शक्य तितक्या भाज्यांचा साठा करणे आणि शहरी शेतीकडे वळणे इत्यादी उपायांचा अवलंब करावा. भाजीपाला महाग या समस्येचे स्थायी निराकरण होईपर्यंत सर्वांनी एकत्र येऊन या संकटाला तोंड द्यावे.