बुलढाणा जिल्ह्यातील या गावात लागले विहिरीला 12 फुटावर पाणी

विहिरीला 12 फुटावर पाणी; असा झाला गावचा कायापालट

**पाण्याच्या वणवणीतून उजेडाकडे:** महाराष्ट्राच्या बुलडाणा जिल्ह्यातील सिंदखेड हे गाव एकेकाळी पाण्याच्या भीषण टंचाईने जर्जर झाले होते. गावकऱ्यांचे जीवन पाण्याच्या शोधात वणवण भटकण्यातच गेले होते. पण आज, हेच गाव जलसंपन्नतेचा पल्ला गाठून उभे आहे. ‘पाणी अडवा, पाणी जिरवा‘ या राज्य शासनाच्या घोषणेचा प्रत्यय जिवंत स्वरूपात इथे घडताना दिसतो. ह्या प्रेरणादायी बदलाचे सर्वात ठळक प्रतीक म्हणजे गाव शिवारातील एका विहिरीत अवघ्या **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** लागलेली आनंददायी घटना. पूर्वीच्या विहिरी कोरड्या पडलेल्या दिवसांना विसरून, आता **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** ही साक्ष गावकऱ्यांच्या अविश्वसनीय सामूहिक प्रयत्नांची आणि पाणी फाउंडेशनच्या मार्गदर्शनाची साक्ष देते.

सामूहिक शक्तीने घडविलेली जलक्रांती

सिंदखेडच्या यशाची गुरुकिल्ली म्हणजे गावकऱ्यांची एकजूट आणि ‘गट-तट’ व राजकारणाच्या पलीकडे जाऊन केलेला ठाम विकासाचा निर्धार. युवा पिढीने श्रमदानाच्या भावनेने पुढाकार घेतला. जलसंधारणाचे हे महत्कार्य केवळ शासनाच्या योजनांवर अवलंबून न राहता, पाणी फाउंडेशनसारख्या संस्थेच्या तांत्रिक मार्गदर्शनातून आणि गावकऱ्यांच्या स्वप्रेरणेने पूर्ण झाले. त्यांच्या या अखंड परिश्रमांचेच फलित म्हणजे शिवारातील ती विहीर जिथे आज **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** आहे. हीच विहीर, ज्याच्या खोदणीच्या कामाला सुरुवात झाली तेव्हा सर्वांच्या मनात प्रश्न होते, पण जलसंधारणाच्या कामाने भूजल पातळी इतकी वाढवली की, खोदतानाच **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** भेटले – हा एक प्रकारे जलविजयच होता.

विविध उपायांचा जादुई गाभा

सिंदखेडने जलसंधारणासाठी केवळ एक किंवा दोन उपाययोजना अवलंबल्या नाहीत, तर संपूर्ण पाणलोट व्यवस्थापनाचा समग्र दृष्टिकोन स्वीकारला. त्यांच्या प्रयत्नांच्या यादीत अनेक महत्त्वाची कामे समाविष्ट आहेत: एकूण १५ हजार घनमीटर क्षमतेचे सीसीटी (सॉइल सिमेंट टँक), २६ नवीन शेततळ्यांची निर्मिती, जपानी मियावाकी पद्धतीने केलेली दाट वृक्षलागवड ज्यामुळे मातीची ओलिता राखली जाते, सिमेंटचे बांध, मातीचे आणि दगडी बांध, तसेच पाणलोट क्षेत्रातील अनेक छोटी-मोठी पाण्याची पुनर्भरण करणारी कामे. या सर्व उपायांमुळे जमिनीत पाणी शोषून घेण्याची क्षमता वाढली, धरणे तुडुंब भरली आणि भूजल पातळीत झपाट्याने वाढ झाली. मागील वर्षी झालेल्या चांगल्या पावसाने ही धरणे आणि तलाव भरून टाकले, ज्याचा थेट फायदा भूजल पातळीवर झाला आणि अखेर ती ऐतिहासिक घटना घडून आली – **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** लागणे. ही केवळ एक विहीर नव्हती, तर संपूर्ण गावाच्या जलसाठ्याचे प्रतीक होती, जिथे **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** दिसून आले.

वॉटर कपचे विजेते आणि शाश्वत शेतीचे आदर्श

सिंदखेडच्या जलसंधारण प्रवासाला एक महत्त्वाची प्रेरणा मिळाली पाणी फाउंडेशनच्या ‘वॉटर कप’ स्पर्धेमुळे. या स्पर्धेसाठी तयारी करतानाच गावकऱ्यांनी अत्यंत शिस्तबद्ध, वैज्ञानिक पद्धतीचा अवलंब करून संपूर्ण जलसंधारणाचे काम पार पाडले. त्यांच्या या नियोजित, परिश्रमपूर्ण आणि परिणामकारक कामगिरीबद्दल त्यांना राज्यस्तरीय द्वितीय पारितोषिकाने सन्मानित करण्यात आले. पण यापेक्षा मोठा मान म्हणजे पाणी सुरक्षित झाल्यामुळे शेतीमध्ये आमूलाग्र बदल घडून आला आहे. जे गाव सहा वर्षांपूर्वी खरीप हंगामातही पाण्याच्या टंचाईने त्रस्त होते, तेच गाव आज १०० टक्के ठिबक सिंचन व्यवस्थेखाली आले आहे. याचा परिणाम म्हणून खरीप, रब्बी आणि उन्हाळी अशा तिन्ही हंगामात भरघोस पीक उत्पादन घेता येते आहे. गावचे सरपंच प्रवीण कदम यांनी नमूद केल्याप्रमाणे, “पाण्याची चिंता मिटल्यामुळे आता समृद्धीचं नवं पर्व सुरू झाले आहे.” आणि या समृद्धीचे सर्वात मूर्त प्रमाण म्हणजे उन्हाळ्याच्या रखरखीत मे महिन्यात देखील **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** असणे. पाणी फाउंडेशनचे नीलेश बढे यांनी अचूक नमूद केले की, “या रखरखत्या मे महिन्यात देखील सिंदखेडमध्ये **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** लागणं, ही जलसंधारणाच्या यशाची जिवंत साक्ष आहे.”

एकता, श्रमदान आणि भविष्याचा पाया

सिंदखेडची कहाणी केवळ पाणी वाचवण्याची नसून, समुदायाच्या एकात्मतेने, अविश्रांत श्रमदानाने आणि विकासासाठीच्या निःस्वार्थ निर्धाराने काय साध्य करता येते याचे दर्शन घडवते. राजकारणाला बाजूला ठेवून सर्व गावाने एकवटून एका ध्येयासाठी काम केले. युवकांनी श्रमदानाच्या मोहिमा राबवल्या, पाणी फाउंडेशनने तांत्रिक मार्गदर्शन केले आणि प्रत्येक कुटुंबाने हे काम स्वतःचे मानले. हीच एकजूट आणि सातत्य हे या जलक्रांतीचे खरे रहस्य आहे. आज सिंदखेड केवळ स्वतःसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण द्रुतबाष्पी होत जाणाऱ्या विश्वासाठी एक आदर्श आणि प्रेरणादायी उदाहरण बनले आहे. ते सिद्ध करते की जर इच्छाशक्ती असेल आणि कार्यपद्धती योग्य असेल, तर पाण्याच्या अभावाचा प्रश्न हा निराकरण करण्यास अशक्य नाही. विहिरीतील ते **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** हे केवळ पाण्याचे सूचक नसून, संघर्षाच्या शेवटचे आणि समृद्धीच्या सुरुवातीचे प्रतीक आहे. ते जलसंवर्धनाच्या सर्व प्रयत्नांचे सार्थक आहे आणि इतर गावांसाठी एक ज्वलंत आशेचा किरण आहे. **विहिरीला 12 फुटावर पाणी** ही फक्त संख्या नव्हे, तर शाश्वत भविष्याचा पाया आहे.