महाराष्ट्रातील सोयाबीन शेतकऱ्यांसाठी एक सुवर्णसंधी निर्माण झाली आहे. अलीकडेच अकोला, बाळापूर आणि नांदगाव खंडेश्वर या भागात नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्याने शेतकऱ्यांमध्ये उत्साहाचे वातावरण निर्माण झाले आहे. शेतकऱ्यांच्या मनातील आर्थिक असुरक्षितता दूर व्हावी यासाठी ही योजना महत्त्वपूर्ण ठरत आहे. शासनाच्या या महत्त्वाकांक्षी योजनेमुळे शेतकऱ्यांना पिकाचा योग्य दर मिळण्याची खात्री पटली आहे. अकोला येथील केंद्रावर पहाटेपासूनच शेतकऱ्यांची मोठ्या संख्येने गर्दी झाल्याचे दिसून आले, ज्यामुळे नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्याबद्दलचा उत्साह स्पष्ट होतो.
बाळापूर येथील परिस्थितीतून जाणवते गर्दीचे प्रमाण
बाळापूर येथील परिस्थितीने तर प्रशासनासमोर आव्हान उभे केले आहे. ३१ ऑक्टोबरपासून येथे नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्यानंतर हजारो शेतकऱ्यांची गर्दी जमली आहे. संघाच्या कार्यालयासमोरील मुख्य मार्गावर वाहतूक कोंडी निर्माण झाल्याने सामान्य जनजीवन अडखळले आहे. ऑनलाइन नोंदणी प्रणाली मंदावल्यामुळे अधिकाऱ्यांना तात्पुरती ऑफलाइन कागदपत्रे स्वीकारण्याचा निर्णय घ्यावा लागला, ज्यामुळे गर्दीत कमी होण्याची अपेक्षा आहे. मात्र, सुविधा अपुर्या पडल्याने आणि प्रक्रिया किचकट असल्याने शेतकऱ्यांमध्ये नाराजीचे वातावरण निर्माण झाले आहे. या पार्श्वभूमीवर आमदार नितीन देशमुख यांनी जिल्हाधिकाऱ्यांना पत्राद्वारे मागणी केली आहे की नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू करताना प्रक्रिया सुलभ कराव्यात.
नांदगाव खंडेश्वरमधील शेतकऱ्यांची रात्रभर प्रतीक्षा
नांदगाव खंडेश्वर येथील शेतकऱ्यांनी तर रात्रभर प्रतीक्षेची तयारी केली होती. गुरुवारी रात्रीपासूनच शेतकरी नोंदणी केंद्राबाहेर थंडीत थांबले होते. रात्री ९ वाजतापासून रांगा लागल्या आणि शुक्रवारी सकाळी गर्दी उसळल्याने चेंगराचेंगरीची भीती निर्माण झाली. पोलीस आणि स्थानिक प्रशासनाने हाती घेतलेल्या उपाययोजनांमुळे परिस्थितीवर नियंत्रण मिळवले जाऊ शकले. दुपारी ४ वाजेपर्यंत २,५०० हून अधिक अर्ज स्वीकारले गेले, जे या भागातील शेतकऱ्यांची गरज दर्शवते. एका शेतकऱ्याने म्हटल्याप्रमाणे, “हजारोंच्या गर्दीतून कसाबसा माझा अर्ज टेबलवर पोहोचला. आता सोयाबीनचे मोजमाप झाल्यावरच निश्चिंत होऊ शकतो.” ही सर्व परिस्थिती दर्शवते की नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्याने शेतकऱ्यांना आर्थिक सुरक्षिततेची चाहूल लागली आहे.
तांत्रिक अडचणींमुळे ऑफलाइन नोंदणीचा निर्णय
ऑनलाइन नोंदणी प्रक्रियेत येणाऱ्या तांत्रिक अडचणींमुळे प्रशासनाने ऑफलाइन अर्ज स्वीकारण्याचा महत्त्वाचा निर्णय घेतला आहे. थंब मशीनऐवजी मोबाइल ओटीपी प्रणाली लागू करण्याची मागणी शेतकऱ्यांच्या संघटनांकडून करण्यात आली आहे. बाळापूर येथील माजी पंचायत समिती सदस्य योगेश्वर वानखडे यांनी स्पष्ट केले, “ऑनलाइन नोंदणी ओटीपीद्वारे घेण्यात यावी; थंब मशीन प्रक्रिया रद्द करावी.” ही मागणी लक्षात घेता असे दिसते की भविष्यात नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू करताना तांत्रिक सुधारणांवर भर देण्यात येईल. शेतकऱ्यांना सोयीस्कर परिस्थितीत नोंदणी करता यावी यासाठी प्रशासनाकडून हे पावल उचलणे आवश्यक आहे.
शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाच्या सूचना आणि मार्गदर्शन
नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्याने शेतकऱ्यांना या योजनेचा पूर्ण लाभ घेण्यासाठी काही महत्त्वाच्या सूचनांचे पालन करणे आवश्यक आहे. प्रत्येक शेतकऱ्याने ऑनलाइन किंवा सेवा केंद्रामार्फत नोंदणी करणे बंधनकारक आहे. नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रांमध्ये ७/१२ व ८अ उतारा (ताज्या पिकासह), आधार कार्ड, बँक पासबुक (IFSC सहित), सक्रिय मोबाईल क्रमांक (OTP साठी) आणि PAN कार्ड (असल्यास) यांचा समावेश होतो. शेतकऱ्यांनी नोंदणी करताना आपल्या जवळच्या खरेदी केंद्राचे नाव योग्य प्रकारे निवडणे गंभीरपणे महत्त्वाचे आहे, कारण नंतर तो बदलता येत नाही. हे लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे की नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू केल्यानंतर शेतकऱ्यांनी स्वतःच्या नावावर असलेल्या शेतीत घेतलेल्या सोयाबीन पिकाचीच विक्री करता येईल.
शेतकऱ्यांनी घ्यावयाच्या काळजी आणि प्रशासनाची भूमिका
शेतकऱ्यांनी संयम राखणे आणि दिलेल्या वेळापत्रकानुसारच नोंदणी केंद्रावर उपस्थित राहणे गरजेचे आहे. अधिकाऱ्यांनी केलेल्या आवाहनात त्यांनी स्पष्ट केले आहे की गर्दीतून नको त्या घटना घडू नयेत यासाठी हे पावल उचलणे आवश्यक आहे. अकोला केंद्रावर पहाटेपासूनच नोंदणीसाठी शेतकऱ्यांची झुंबड उडाल्याचे दिसून आले. अनेक ठिकाणी महिला आणि वृद्ध शेतकऱ्यांनीही सहभाग घेतल्याने त्यांच्या सोयीसाठी विशेष व्यवस्था करणे आवश्यक आहे. प्रशासनाकडून शेतकऱ्यांना संयम ठेवण्याचे आणि निश्चित वेळापत्रकानुसार उपस्थित राहण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे. हे लक्षात घेता असे म्हणता येईल की नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्याने शेतकऱ्यांना आर्थिकदृष्ट्या स्थिरता मिळण्यास मदत होईल. शासनाने ही प्रक्रिया सुलभ करण्यासाठी पुरेसे प्रयत्न करावेत आणि शेतकऱ्यांनीही संयमाने वागावे.
भविष्यातील आव्हाने आणि संधी
सध्याच्या बाजारभावात आणि शासनाच्या हमीभावात तब्बल १,००० ते १,५०० रुपयांचा फरक असल्याने शेतकऱ्यांचा कल नाफेडमार्फत विक्रीकडे वाढला आहे. यंदा अकोला जिल्ह्यात नाफेडचे केवळ एकच खरेदी केंद्र बाळापूर खरेदी-विक्री संघालाच मंजूर झाले आहे, ज्यामुळे गर्दीची समस्या उद्भवली आहे. भविष्यात अधिक खरेदी केंद्रे सुरू करण्याचा विचार केला पाहिजे. गतवर्षी झडशी येथील संकलन केंद्रावरून ३६,००० किलो सोयाबीनची खरेदी झाली होती, पण यंदा या केंद्राचा उल्लेख नसल्याने शेतकऱ्यांना त्रास होत आहे. या वर्षी सोयाबीनची सरासरी उतारी दीड ते दोन क्विंटल एकरी आहे, पण पावसामुळे बेरंगी दिसणाऱ्या पिकाला योग्य भाव मिळावा यासाठी नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाली आहे. शेतकऱ्यांच्या आर्थिक भवितव्यासाठी ही एक चांगली संधी आहे आणि तिचा योग्य वापर करणे गरजेचे आहे. शेवटी, असे म्हणता येईल की नाफेड मार्फत हमीभावाने सोयाबीन खरेदीसाठी नोंदणी सुरू झाल्याने शेतकऱ्यांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.