माण तालुक्यातील शेतकऱ्यांना फळबागांशी विशेष लग्न बांधलेले आहे, आणि हीच कृषिप्रणाली आता आंतरराष्ट्रीय मोठेपणा पावत आहे.
या परिसरात डाळिंबाची शेती झपाट्याने वाढत आहे आणि एक **युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी म्हणून स्थानिक लोक आता ओळखले जातात.
पारंपरिक पिकांपासून दूर जाऊन आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेकडे वाटचाल करणारा हा प्रवास अत्यंत प्रेरणादायी आहे.
खरं तर, आता राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी म्हणून सतीश ढोक हे एक आदर्श बनले आहे ज्यांनी डाळिंब शेतीचे स्वरूप बदलले आहे.
सतीश किसन ढोक: एका प्रगतशील शेतकऱ्याची सुरुवात
बिदाल गावातील सतीश किसन ढोक हे एक प्रगतशील बागायतदार म्हणून ओळखले जातात, ज्यांनी आपल्या शेतात डाळिंबाचे विक्रमी उत्पादन घेऊन सर्वांचे लक्ष वेधले.
त्यांचा प्रवास २००१ साली फक्त ३०० डाळिंबीची झाडे लावून सुरू झाला, ज्यामागे कमी पाण्याचा वापर करून शेती करण्याचा त्यांचा हेतू होता.
दुष्काळाच्या काळात त्यांनी टँकरने पाणी आणून आपली फळझाडे जगवली, ज्यामुळे ते एक दमदार युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी बनले.
हा कठीण प्रवास त्यांना पुढे नेऊन आज ते एक यशस्वी युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी झाले आहेत.
युरोपच्या बाजारपेठेत दबदबा निर्माण करणे
सतीश ढोक यांनी युरोपच्या बाजारपेठेत उच्च दर्जाच्या डाळिंबांद्वारे एक विशिष्ट स्थान निर्माण केले आहे.
गेल्या १० वर्षांपासून त्यांची डाळिंबे युरोपमध्ये निर्यात होत आहेत, आणि त्यांच्या उत्पादनाचा दर्जा तेथे खूप कौतुकास पात्र ठरला आहे.
एका हंगामात ९५ लाख रुपयांपर्यंत उत्पन्न मिळवून, त्यांनी शेतकऱ्यांसमोर एक नवीन आदर्श ठेवला आहे.
अशा प्रकारे, युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी म्हणून त्यांनी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आपली ओळख निर्माण केली आहे.
शेतीतील नाविन्यपूर्ण पद्धती
सतीश ढोक यांनी शेतीत नाविन्यपूर्ण पद्धतींचा अवलंब करून डाळिंबाच्या उत्पादनात क्रांती घडवून आणली.
त्यांनी संपूर्ण फळबाग झाकण्याची पद्धत अवलंबली, ज्यामुळे औषधावरील खर्च लक्षणीयरीत्या कमी झाला आणि फळांचा दर्जा उच्च राहिला.
योग्य नियोजन आणि व्यवस्थापनामुळे फळांचा आकार मोठा होऊ शकला आणि क्वालिटी सातत्याने राहिली.
या सगळ्यामुळे ते एक यशस्वी युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी बनू शकले, आणि आजही अनेक शेतकरी त्यांच्याकडे मार्गदर्शनासाठी येतात.
सेंद्रिय शेती आणि पर्यावरणास अनुकूल सराव
सेंद्रिय खतांचा वापर करून सतीश ढोक यांनी विषमुक्त डाळिंब तयार करण्याचे धोरण स्वीकारले, ज्यामुळे त्यांच्या उत्पादनाला युरोपसारख्या परिष्कृत बाजारपेठेत मोठी मागणी निर्माण झाली.
तेल्या रोगासारख्या आजारांचा सामना करतानाही त्यांनी आपली बाग जिवापाड जपली, आणि सेंद्रिय पद्धतीचा चेपू राखला.
हेच कारण आहे की युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी म्हणून त्यांची ओळख दूरवर पसरली आहे.
त्यांच्या यशामागे सेंद्रिय शेती आणि पर्यावरणास अनुकूल सरावांचा मोठा वाटा आहे.
राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांनी सन्मान
सतीश ढोक यांच्या यशास राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळाली आहे.
२०१९ मध्ये डाळिंब क्षेत्रातील सर्वोच्च आय.एन.एक्सपोर्ट पुरस्कार देऊन त्यांचा गौरव करण्यात आला, तर २०२५ मध्ये सोलापूरच्या डाळिंब संशोधन केंद्राच्या वतीने ‘अनार गौरव’ पुरस्कार प्रदान करण्यात आला.
हे पुरस्कार केवळ त्यांच्या वैयक्तिक यशासाठी नसून, युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी म्हणून त्यांनी घडवलेल्या नव्या युगासाठी आहेत.
अशा प्रकारे, त्यांना मिळालेले सन्मान केवळ व्यक्तिगत नसून संपूर्ण शेतकरी समुदायासाठी प्रेरणादायी ठरतात.
डाळिंब उत्पादनातील वाढ आणि जागतिक मागणी
भारतातील डाळिंब उत्पादन आणि निर्यात यामध्ये मोठी वाढ झाली आहे, विशेषत: महाराष्ट्राच्या माण, सोलापूर आणि नाशिक परिसरातून. उन्हाळी आणि कोरड्या हवामानास अनुकूल अशा या पिकाला सविस्तर काळजी आणि आधुनिक सिंचन तंत्रज्ञानाची गरज असते. जागतिक बाजारपेठेत उच्च दर्जाची डाळिंबे मागणीत असल्याने, प्रगत शेतकरी सेंद्रिय पद्धती आणि एकात्मिक कीटक नियंत्रण यावर लक्ष केंद्रित करतात. हे फळ आरोग्यदायी गुणधर्मांसाठी ओळखले जाते, ज्यामुळे आंतरराष्ट्रीय ग्राहकांमध्ये त्याची लोकप्रियता वाढली आहे.
निर्यात प्रक्रिया आणि गुणवत्ता मानके
निर्यात प्रक्रियेमध्ये काटेकोर गुणवत्ता नियंत्रण आणि आंतरराष्ट्रीय मानकांचे पालन करणे आवश्यक आहे. यशस्वी शेतकरी उत्पादनानंतरच्या व्यवस्थापनावर लक्ष ठेवतात, यासाठी आधुनिक पॅकिंग युनिट्स आणि कोल्ड स्टोरेज सुविधांचा वापर करतात. युरोपियन युनियन आणि मध्य पूर्व देश हे भारतीय डाळिंबांचे मुख्य बाजार आहेत, जेथे रसदार आणि गोड फळांना चांगला बाजार भाव मिळतो. उत्पादक समूह आणि सरकारी योजनांद्वारे दिलेल्या मदतीमुळे शेतकऱ्यांना थेट जागतिक ग्राहकांपर्यंत पोहोचणे शक्य झाले आहे.
डाळिंब निर्यातीचे आर्थिक फायदे
या व्यवसायाने शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीत लक्षणीय सुधारणा केली आहे. फळांच्या निर्यातीमुळे नवीन रोजगार निर्मिती झाली आहे, विशेषत: पिकण्यानंतरच्या क्रियाकलापांमध्ये, जसे की छाटाई, वर्गीकरण आणि पॅकिंग. बाजारपेठेतील माहिती आणि रेफ्रिजरेटेड वाहतूक सुविधांमुळे लांबच्या बाजारपेठेपर्यंत फळे निरोगी आणि ताजी पोहोचविणे शक्य झाले आहे. यामुळे शेतीचे स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर होणारे सकारात्मक प्रभाव लक्षात येतात.
भविष्यातील संधी आणि आव्हाने
भविष्यात,जागतिक मागणीत सातत्य राहिल्यास डाळिंब निर्यातीचा विस्तार होण्याची शक्यता आहे. सध्या, संशोधन केंद्रे चांगल्या उत्पादनक्षमतेच्या आणि रोगप्रतिकारक जातींचा विकास करण्यासाठी कार्यरत आहेत. शेतीतील टिकाऊ पद्धतींचा अवलंब करून आणि बाजारपेठेच्या आव्हानांना सामोरे जाऊन भारत जागतिक डाळिंब बाजारात एक महत्त्वाचा सहभागी बनू शकतो. हा बदल शेतकऱ्यांसाठी नवीन संधी निर्माण करत आहे.
शेवटचा विचार: शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणा
सतीश ढोक यांची कथा केवळ एका शेतकऱ्याची यशोगाथा नसून, संपूर्ण शेतकरी समुदायासाठी एक प्रेरणास्थान आहे.
त्यांनी दाखवून दिले की, योग्य नियोजन, नाविन्यपूर्ण पद्धती आणि चिकाटी यामुळे शेती व्यवसाय आंतरराष्ट्रीय स्तरावर यशस्वी होऊ शकतो.
युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी म्हणून त्यांनी केलेले कार्य केवळ आर्थिक फायद्याचे नसून, पर्यावरणास अनुकूल शेतीचे एक आदर्श उदाहरण आहे.
त्यामुळे, भविष्यात आणखी अनेक युरोपमध्ये डाळिंब निर्यात करणारा शेतकरी निर्माण होऊन देशाचे शेतीक्षेत्र सक्षम होईल अशी अपेक्षा आहे.