महाराष्ट्राच्या पर्यटन क्षेत्राला एक नवी दिशा देणारा एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम सुरू झाला आहे. प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांच्या ७५ व्या वाढदिवसाच्या निमित्ताने सुरू करण्यात आलेला नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम हा केवळ प्रशिक्षण देणारा कार्यक्रम नसून, तर तो एक अभियान आहे. या अभियानामुळे राज्यातील हजारो युवक-युवतींचे जीवन बदलण्याची तसेच पर्यटन क्षेत्राला गतिमान करण्याची क्षमता सध्याच्या नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम मध्ये आहे.
एक महत्त्वाकांक्षी दृष्टी
हा कार्यक्रम प्रधानमंत्री मोदी यांच्या ‘आत्मनिर्भर भारत’ आणि ‘सर्वसमावेशक विकास’ या संकल्पनेचे मूर्त स्वरूप आहे. पर्यटनमंत्री शंभूराज देसाई यांच्या म्हणण्यानुसार, हा उपक्रम महाराष्ट्रातील पर्यटन क्षेत्रातील नवा मैलाचा दगड ठरेल. नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम हा केवळ कौशल्य विकासापुरता मर्यादित नसून, त्याचा मुख्य उद्देश स्थानिक अर्थव्यवस्थेला बळकटी देणे आणि जागतिक पर्यटकांना आकर्षित करणे हा आहे. या अर्थपूर्ण पाऊलामुळे पर्यटन हे केवळ उद्योगच न राहता, ते समाजाच्या सर्वांगीण विकासाचे साधन बनेल.
७,५०० युवांचे सक्षमीकरण
या योजनेचा केंद्रबिंदू म्हणजे तो प्रत्यक्षातील बदल घडवून आणण्याचे सामर्थ्य. या अंतर्गत राज्यातील ७,५०० युवक-युवतींना आदरातिथ्य (हॉस्पिटॅलिटी) आणि मार्गदर्शक (टूर गाईड) या विषयात जागतिक दर्जाचे प्रशिक्षण देण्यात येणार आहे. हे प्रशिक्षण देण्यासाठी अग्रगण्य संस्थांचे सहकार्य लाभले आहे. आदरातिथ्य प्रशिक्षण ‘स्वामी समर्थ महाराष्ट्र इन्स्टिट्यूट ऑफ हॉटेल मॅनेजमेंट अँड केटरिंग टेक्नॉलॉजी’ यांच्या मार्गदर्शनाखाली तर मार्गदर्शक प्रशिक्षण ‘भारतीय पर्यटन आणि यात्रा प्रबंध संस्थान, ग्वाल्हेर’ यांच्या तज्ज्ञांकडून दिले जाईल. यामुळे नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम द्वारे मिळालेले प्रशिक्षण अत्यंत गुणवत्तापूर्ण आणि उद्योगास अनुरूप असेल.
मान्यता पत्रासह व्यावसायिक संधी
केवळ प्रशिक्षण देऊनच या उपक्रमाची धुरा संपणार नाही तर प्रशिक्षण पूर्ण केलेल्या सर्व उमेदवारांना पर्यटन संचालनालयाकडून मान्यतापत्रे, ओळखपत्रे आणि अधिकृत परवाने प्रदान करण्यात येतील. ही मान्यता केवळ कागदपत्रे नसतील, तर त्या त्या व्यक्तीच्या कौशल्याची दखलपत्रे असतील, जी त्यांना पर्यटन उद्योगात थेट रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देतील. अशाप्रकारे, नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम हा एक सुरक्षित आणि भविष्यासाठी आशादायक व्यावसायिक मार्ग उभा करणारा आहे.
नमो पर्यटन माहिती व सुविधा केंद्रे
कौशल्य विकासाबरोबरच पर्यटकांना उत्तम सेवा पुरवणे हेदेखील या उपक्रमाचे एक महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे. यासाठी राज्यातील पाच महत्त्वाच्या ठिकाणी ‘नमो पर्यटन माहिती व सुविधा केंद्रे’ उभारण्यात येत आहेत. या केंद्रांद्वारे पर्यटकांना माहिती, मार्गदर्शन आणि इतर आवश्यक सुविधा उपलब्ध होतील. या केंद्रांची स्थापना जागतिक वारसा स्थळ यादीत असलेल्या रायगड, प्रतापगड, शिवनेरी आणि साल्हेर या किल्ल्यांवर करण्यात येणार आहे. ही पायाभूत सुविधा नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम अंतर्गत प्रशिक्षित झालेल्या युवांसाठी रोजगाराचे प्रत्यक्ष क्षेत्र निर्माण करेल.
दीर्घकालीन विस्तार आणि योजना
हा फक्त सुरुवातीचा टप्पा आहे. पर्यटनमंत्री शंभूराज देसाई यांनी स्पष्ट केले आहे की, आगामी काळात राज्यातील ७५ पर्यटन स्थळांवर अशीच माहिती व सुविधा केंद्रे उभारण्याची योजना आहे. यामुळे राज्यभरात पर्यटनसेवांचे एक जाळे (नेटवर्क) तयार होईल. हा दीर्घकालीन दृष्टीकोन नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम ला केवळ एक अल्पकालीन प्रकल्प न ठरवता, तो एक सतत चालणारी, विकसित होणारी आणि समाजोपयोगी प्रक्रिया बनवते.
स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर परिणाम
नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रमचा स्थानिक अर्थव्यवस्थेवर होणारा परिणाम अतुलनीय असेल. जेव्हा स्थानिक युवकांना गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण देऊन त्यांना रोजगार मिळेल, तेव्हा त्यांच्या कुटुंबाच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा होईल. त्याचबरोबर, सुयोग्य माहिती आणि सुविधा मिळाल्यामुळे अधिक पर्यटक आकर्षित होतील, ज्यामुळे स्थानिक हॉटेल्स, वाहतूक, हस्तकला आणि इतर छोट्या व्यवसायांना फायदा होईल. अशाप्रकारे हा कार्यक्रम अप्रत्यक्षपणे संपूर्ण समुदायाच्या आर्थिक भरारीस कारणीभूत ठरेल.
निष्कर्ष
सारांशात,नमो पर्यटन कौशल्य कार्यक्रम ही केवळ एक योजना नसून, ती महाराष्ट्राच्या पर्यटनक्षेत्रातील एक क्रांती आहे. हा कार्यक्रम युवांचे सक्षमीकरण, जागतिक दर्जाच्या सेवेची पुरवणी, स्थानिक अर्थव्यवस्थेला चालना देणे आणि राज्याला जागतिक पर्यटनाच्या मानचित्रावर ठेवणे या सर्व गोष्टी एकाच वेळी साध्य करण्याचा प्रयत्न आहे. यशस्वी झाल्यास, हा उपक्रम इतर राज्यांसाठीदेखील एक आदर्श ठरू शकतो आणि देशभरातील पर्यटनक्षेत्राला नवीन दिशा दाखवू शकतो.