भगवान गौतम बुद्धांनी उत्तर प्रदेशातील सारनाथ येथे पावन धम्मचक्र प्रवर्तन केल्याने जगाला एक नवीन तत्त्वज्ञान आणि जीवनपद्धती लाभली. ही घटना इ.स.पू. ५२८ च्या आसपास घडली आणि ती बौद्ध धम्माच्या इतिहासातील सर्वात महत्त्वाचा टप्पा ठरली. प्रत्येक वर्षी हा दिन जागतिक स्तरावर साजरा केला जातो, यंदा विशेषतः धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद योजण्यात आली आहे. भारतात, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी १९५६ मध्ये नागपूर येथे याच दिनानिमित्त लाखो अनुयायांसह दीक्षा ग्रहण करून या दिनाला एक नवीन ऐतिहासिक परिमाण दिले. त्यामुळे भारतीय संदर्भात या दिनाचे महत्त्व अतुलनीय आहे आणि सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद चे आयोजन या संदर्भात एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.
डॉ. आंबेडकर आणि धम्मचक्र प्रवर्तन दिनाचे नवे युग
डॉ.भीमराव आंबेडकर यांनी केवळ भारताचे संविधान तयार केले असे नाही, तर त्यांनी सामाजिक क्रांतीचा मार्ग म्हणून बौद्ध धम्माचा स्वीकार केला. १४ ऑक्टोबर १९५६ रोजी त्यांनी नागपूर येथे आपल्या लाखो अनुयायांसह बौद्ध धम्मात दीक्षा घेऊन एक ऐतिहासिक बदल घडवून आणला. ही घटना केवळ एक धार्मिक परिवर्तन नसून, एक सामाजिक, बौद्धिक आणि राजकीय क्रांती होती. त्यांनी ही दीक्षा घेतली त्याच दिवसाला धम्मचक्र प्रवर्तन दिन म्हणून ओळखले जाते, ज्यामुळे या दिनाचा अर्थ आणि व्याप्ती आणखी वाढली. आज, त्यांच्या या वारसाचा पुढचा टप्पा म्हणून दीक्षाभूमी येथे धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद भरवली जात आहे. ही परिषद डॉ. आंबेडकर यांच्या दूरदृष्टीचेच एक प्रतिबिंब आहे, ज्यामध्ये जागतिक स्तरावर धम्माचा प्रसार करण्याचे उद्दिष्ट आहे. या वर्षीही, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्मारक समितीतर्फे सादर करण्यात आलेली धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद भरवली जात आहे.
आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषदेचे उद्दिष्ट आणि महत्त्व
यावर्षी १ ऑक्टोबर रोजी भरवल्या जाणाऱ्या परिषदेची मुख्य उद्दिष्ये अत्यंत व्यापक आणि महत्त्वाकांक्षी आहेत. जागतिकीकरणाच्या युगात धम्माचा संदेश जगभर पोहोचवणे, विविध देशांतील बौद्ध समुदायांमध्ये संवाद व सहकार्य वाढवणे आणि धम्म तत्त्वज्ञानाचा वर्तमान काळातील आव्हानांसाठी उपयोग कसा होऊ शकतो यावर चर्चा करणे ही या परिषदेतील प्रमुख उद्दिष्ये आहेत. धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद हे एक असे मंच आहे जिथे जगभरातील विद्वान, भिक्खू आणि धम्माचार्य एकत्र येतात. परिषदेचे आयोजन केवळ एक औपचारिकता नसून, एक सजीव आणि फलदायी विचारविनिमयाचा कार्यक्रम असणार आहे. सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद यामुळे भारतातील बौद्ध समुदायाला जागतिक मान्यता मिळेल आणि एक नवीन प्रेरणा प्राप्त होईल.
परिषदेसाठी सहभागी होणारे आंतरराष्ट्रीय प्रतिनिधी
या महत्त्वपूर्ण कार्यक्रमासाठी जगातील अनेक बौद्ध देशांचे प्रतिनिधी नागपूर येथे एकत्रित होणार आहेत. जपान, मलेशिया, श्रीलंका आणि थायलंड या देशांच्या प्रतिनिधींच्या उपस्थितीमुळे परिषदेला खरोखरच आंतरराष्ट्रीय स्वरूप प्राप्त होणार आहे. प्रत्येक देश बौद्ध धम्माच्या एका विशिष्ट पद्धतीचे आणि परंपरेचे प्रतिनिधित्व करतो, त्यामुळे त्यांच्या विचारांची देवाणघेवाण फारच फलदायी ठरण्याची शक्यता आहे. या सर्व प्रतिनिधींचे स्वागत करणारी धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद एक ऐतिहासिक घटना ठरेल. भदंत आर्य नागार्जुन सुरेई ससाई यांनी नमूद केल्याप्रमाणे, हे प्रतिनिधी आपले अनुभव, ज्ञान आणि धम्माच्या प्रसारासाठीच्या योजना येथे मांडणार आहेत. अशा प्रकारे, सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद ही केवळ एक परिषद न राहता, एक जागतिक बौद्ध बंधुत्वाचे प्रतीक बनेल.
देशांतर्गत प्रतिनिधी आणि त्यांचे योगदान
देशाच्या विविध राज्यांतून आलेले बौद्ध नेते, विद्वान आणि सामाजिक कार्यकर्ते या परिषदेला उपस्थित राहतील. अखिल भारतीय धम्मसेना चे सरचिटणीस डॉ. ए. नथिप्रकाशम (तामिळनाडू), जी. पांडियन, डॉ. भारती प्रभू, के. संपत, अंबुरोज, अंबू धसन, सी. बाबू, मणी, शेट्टी, आनंद वेलू, मगऊ पासगा यासारख्या विभूती या कार्यक्रमात सहभागी होणार आहेत. तसेच, भंते मौर्य बुद्ध, भंते प्रकाश, भंते आर्यब्रह्मा, राहुल आनंद या भिक्खूंचीही उपस्थिती लाभणार आहे. या सर्व विद्वान व्यक्तींच्या विचारांनी धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद समृद्ध होणार आहे. देशाच्या विविध भागातील धम्म प्रचार-प्रसाराचे कार्य कोणत्या मार्गाने चालले आहे, या अडचणी कोणत्या आहेत आणि त्यावर कोणते उपाय योजले जाऊ शकतात, यावर या देशांतर्गत प्रतिनिधी मार्गदर्शन करतील. अशाप्रकारे, सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद देशआणि परदेशातील धम्म अनुयायांना एकत्र आणणारी सेतूची कामगिरी बजावेल.
परिषदेचे अध्यक्षीय स्वरूप आणि संयोजन
डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर स्मारक समितीचे अध्यक्ष आणि धम्मसेना नायक भदंत आर्य नागार्जुन सुरेई ससाई यांच्या अध्यक्षतेखाली ही महापरिषद संपन्न होणार आहे. भदंत ससाई हे केवळ एक आध्यात्मिक नेते नसून, एक सुविख्यात विद्वान आणि संघटक देखील आहेत. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद यशस्वी होण्याची पूर्ण शक्यता आहे. त्यांनीच या परिषदेची कल्पना साकारली आणि ती प्रत्यक्षात आणण्यासाठी सर्व आवश्यक पावले उचलली. अध्यक्ष म्हणून, ते परिषदेचे संचालन सुसूत्रपणे करतील आणि सर्व विषयांवर सखोल चर्चा होईल याची काळजी घेतील. त्यांच्या नेतृत्वात, सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद ही एक अविस्मरणीय घटना बनेल अशी सर्वांची अपेक्षा आहे.
सम्राट अशोक ते डॉ. आंबेडकर पर्यंतचा धम्मप्रसाराचा मार्ग
भदंत ससाई यांनी योग्यप्रकारे नमूद केले आहे की, सम्राट अशोकांच्या काळात बुद्ध धम्माचा अभूतपूर्व प्रसार झाला. अशोकांनी धम्माचे शास्त्र केवळ भारतातच नव्हे, तर आशियाखंडाच्या विविध भागात पोहोचवले. त्यानंतर बौद्ध धम्माच्या इतिहासातील सर्वात महत्त्वाची व्यक्तिमत्त्व म्हणजे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, ज्यांनी विसाव्या शतकात भारतात पुन्हा एकदा धम्मचक्र प्रवर्तन केले. त्यांचा ‘भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म’ हा ग्रंथ बौद्ध तत्त्वज्ञानाचा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ आहे. या ऐतिहासिक संदर्भात, सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद हा एक नवीन अध्याय आहे. ही परिषद अशोक आणि आंबेडकर या दोन्ही महापुरुषांच्या कार्याची पुढील कडी म्हणून काम करेल. अशाप्रकारे, धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद ही केवळ एक वार्षिक उत्सवाची घटना नसून, एक ऐतिहासिक कर्तव्यपूर्तीचे स्वरूप धारण करते.
परिषदेत चर्चेसाठी असलेले प्रमुख विषय
या परिषदेत अनेक महत्त्वाच्या विषयांवर चर्चा आणि मार्गदर्शनाचा कार्यक्रम रांगेतला आहे. धम्माची मूळ शिकवण, त्याची वर्तमान काळातील प्रासंगिकता, भिक्खू, उपासक आणि उपासिका यांची कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या, विदेशात धम्मप्रसाराच्या पद्धती, श्रामणेर संस्कार यासारख्या विषयांवर तपशीलवार चर्चा होणार आहे. या सर्व चर्चा सादर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद यामध्ये अंतर्भूत केल्या आहेत. विदेशी प्रतिनिधी आपापल्या देशातील धम्म अभ्यास आणि प्रसाराच्या पद्धतींवर प्रकाश टाकतील, तर भारतीय प्रतिनिधी येथील परिस्थितीवर भाष्य करतील. या विचारविनिमयातून एक समन्वयित आणि प्रभावी धम्मप्रसाराची रणनीती अस्तित्वात येईल अशी अपेक्षा आहे. म्हणूनच, ही धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद केवळ चर्चापुरती मर्यादित न राहता, ती कृतीसाठी प्रेरणादायी ठरेल.
सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे वैशिष्ट्य
धम्म परिषद संपल्यानंतर एक समृद्ध सांस्कृतिक कार्यक्रम सादर करण्यात येणार आहे.या कार्यक्रमात ‘बुद्ध आणि भीम’ या थीमवर आधारित गीते, नाट्यप्रयोग आणि इतर कलाप्रकार असतील. अंगुलिमाल आणि आम्रपाली या बौद्ध इतिहातील महत्त्वाची व्यक्तिमत्त्वे यावर आधारित विशेष गीते गायली जाणार आहेत. हा सांस्कृतिक कार्यक्रम केवळ मनोरंजनासाठी नसून, धम्माचा संदेश कलात्मक आणि भावनिक पद्धतीने पोहोचवण्याचा एक मार्ग आहे. हा कार्यक्रम सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद या कार्यक्रमाचा एक अविभाज्य भाग आहे. यामुळे परिषदेच्या गंभीर चर्चेनंतर एक सकारात्मक आणि प्रेरणादायी वातावरण निर्माण होईल. अशाप्रकारे, धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद ही एक बहुआयामी कार्यक्रम मालिका ठरते.
धम्माची शिकवण आणि भारतीय लोकशाही
भदंत ससाई यांनी योग्यरित्या नोंदवले आहे की, बौद्ध धम्माची तत्त्वे भारतीय लोकशाही आणि संविधानाशी पूर्णतः सुसंगत आहेत. समता, न्याय, बंधुता, करुणा आणि प्रज्ञा ही तत्त्वे दोन्ही ठिकाणी आढळतात. डॉ. आंबेडकर यांनी भारताचे संविधान रचताना याच तत्त्वांना अग्रस्थान दिले होते. म्हणूनच, बौद्ध धम्म केवळ एक धार्मिक पद्धत नसून, एक जीवनशैली आणि सामाजिक संहिता आहे जी दैनंदिन जीवनासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरू शकते. या दृष्टिकोनातून, सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद केवळ धार्मिक चर्चेपुरती मर्यादित न राहता, ती एक सामाजिक आणि राजकीय संवादाचे मंच बनेल. अशा प्रकारे, ही धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद समग्र मानवी कल्याणाच्या दृष्टीकोनातून धम्माचा विचार करते.
परिषदेचे दीर्घकालीन परिणाम आणि अपेक्षा
अशाप्रकारच्या मोठ्या आयोजनामागे नेहमीच दीर्घकालीन उद्दिष्टे असतात. या परिषदेद्वारे जागतिक बौद्ध समुदायात भारताचे स्थान दृढ होणे, तरुण पिढीत धम्माबद्दल जागृती निर्माण होणे आणि धम्मप्रसारासाठी एक जागतिक नेटवर्क उभारणे अशा अपेक्षा आहेत. सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद यामुळे केवळ एक दिवसाचा कार्यक्रम न राहता, तिचे परिणाम दीर्घकाळ टिकणारे असावेत अशी सर्वांची इच्छा आहे. परिषदेत घेतलेले निर्णय आणि ठराव यांना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी एक कायमस्वरूपी समिती स्थापन करण्याचाही विचार होत आहे. अशाप्रकारे, ही धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद ही एक सुरुवात ठरेल आणि भविष्यात अशाच परिषदा इतर ठिकाणीही भरवण्याची योजना आखली जाऊ शकते.
सामान्य जनतेसाठी परिषदेचे आवाहन
शेवटी,हे सांगणे अत्यंत आवश्यक आहे की, दीक्षाभूमी नागपूर येथे आयोजित होणाऱ्या अशा महत्त्वपूर्ण कार्यक्रमाला सामान्य जनतेने मोठ्या प्रमाणावर उपस्थित राहावे आणि सहभागी व्हावे. केवळ बौद्ध धम्माचेच अनुयायी नव्हे, तर सर्व धर्मातील आणि वर्गातील लोकांनी या परिषदेचा लाभ घ्यावा. कारण धम्माचा संदेश म्हणजे करुणा, शांतता आणि बंधुत्व या सार्वत्रिक मूल्यांचा संदेश आहे. सर्वांना हे आवाहन आहे की, ते १ ऑक्टोबर रोजी संध्याकाळी ६ वाजता दीक्षाभूमी येथे होणाऱ्या या ऐतिहासिक कार्यक्रमाला हजर राहावेत. सदर धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद सर्वांसाठी एक अमूल्य शिक्षणाचा आणि प्रेरणेचा अनुभव ठरेल. अशा प्रकारे, ही धम्मचक्र प्रवर्तन दिनानिमित्त आंतरराष्ट्रीय धम्म परिषद केवळ एक कार्यक्रम न राहता, एक सामूहिक सामाजिक उन्नतीचे प्रतीक बनेल.