मागील काही वर्षांपासून बदलत्या हवामानाने शेतकऱ्यांसमोर अनेक आव्हानं उभी केली आहेत. अवकाळी पाऊस, वादळी वारे आणि उष्णतेचा तडाखा यामुळे फळबागा आणि उन्हाळी पिकांचं नुकसान होत आहे. अशा परिस्थितीत **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** ही शेतकऱ्यांसाठी सर्वात मोठी गरज बनली आहे. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने यासाठी शेतकऱ्यांना वैज्ञानिक सल्ला दिला आहे, ज्यामुळे **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** शक्य होत आहे. मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांनी या सल्ल्यांचा अवलंब करून आपली पिकं वाचवली आणि उत्पादन वाढवलं. त्यांचा हा लढा आणि यशाचा प्रवास प्रत्येकासाठी प्रेरणादायी आहे.
२. वैज्ञानिक सल्ला: पाणी आणि कीड व्यवस्थापन
मराठवाड्यात अवकाळी पावसाचा आणि उष्ण-दमट हवामानाचा अंदाज लक्षात घेता **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** करण्यासाठी पाण्याचं योग्य व्यवस्थापन महत्त्वाचं आहे. विद्यापीठाच्या तज्ज्ञांनी शेतकऱ्यांना ऊस, तीळ आणि भाजीपाला पिकांसाठी आवश्यकतेनुसार पाणी देण्याचा सल्ला दिला आहे. उदाहरणार्थ, उन्हाळी तीळ पिकाला मध्यम जमिनीत ८-१० दिवसांनी आणि भारी जमिनीत १२-१५ दिवसांनी तुषार सिंचन पद्धतीने पाणी द्यावं. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** करण्यासाठी रसशोषक किडींचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी ५% निंबोळी अर्काची फवारणी करावी, असा सल्लाही देण्यात आला. या वैज्ञानिक पद्धतींमुळे शेतकऱ्यांना पिकांचं नुकसान टाळता आलं आणि उत्पादनात स्थिरता मिळाली.
३. फळबागांचं रक्षण: तापमानवाढीचा सामना
कमाल तापमानात होणारी वाढ आणि बाष्पोत्सर्जनाचा वाढलेला वेग यामुळे आंबे, संत्रा, मोसंबी आणि डाळींब बागांमध्ये फळगळीचं प्रमाण वाढलं आहे. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** करण्यासाठी शेतकऱ्यांनी सकाळी किंवा संध्याकाळी बागांना पाणी द्यावं, जेणेकरून पाण्याचा ताण कमी होईल. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** साधण्यासाठी संत्रा आणि मोसंबी बागांमध्ये ००.५२.३४ (१.५ किलो) आणि जिब्रॅलिक ॲसिड (१ ग्रॅम प्रति १०० लिटर पाणी) यांची फवारणी करावी, असा सल्ला विद्यापीठाने दिला. नवीन लागवड केलेल्या झाडांना सावली आणि खोडाभोवती आच्छादन करून उष्णतेपासून संरक्षण देणंही महत्त्वाचं आहे. या उपायांमुळे शेतकऱ्यांनी आपल्या फळबागा वाचवल्या आणि नफा मिळवला.
४. पिकांचं व्यवस्थापन: कीड आणि तण नियंत्रण
**बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** करण्यासाठी कीड आणि तण नियंत्रणावर विशेष लक्ष देणं गरजेचं आहे. ऊस पिकात खोड किडीचा प्रादुर्भाव दिसल्यास क्लोरपायरीफॉस २०% (२५ मिली) किंवा क्लोरॅट्रानोलीप्रोल १८.५% (४ मिली प्रति १० लिटर पाणी) यांची फवारणी पावसाची उघडीप पाहून करावी. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** साधण्यासाठी पांढऱ्या माशीचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी डायमिथोएट ३०% (३६ मिली प्रति १० लिटर पाणी) ची फवारणी प्रभावी आहे. याशिवाय, हळद पिकाची काढणी करून सुरक्षित साठवणूक करावी, जेणेकरून अवकाळी पावसामुळे नुकसान होणार नाही. या सल्ल्यांचा अवलंब करून शेतकऱ्यांनी आपली पिकं वाचवली आणि गुणवत्तापूर्ण उत्पादन मिळवलं.
५. भाजीपाला आणि फुलशेती: हवामानाशी जुळवून घेणं
भाजीपाला आणि फुलशेतीवर बदलत्या हवामानाचा मोठा परिणाम होत आहे, पण योग्य उपायांनी यश मिळवता येतं. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** करण्यासाठी मिरची, वांगी आणि भेंडी पिकांमध्ये रसशोषक किडींचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी पायरीप्रॉक्सीफेन ५% + फेनप्रोपाथ्रीन १५% (१० मिली प्रति १० लिटर पाणी) ची फवारणी करावी. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** साधण्यासाठी फुलपिकांमध्ये खुरपणी करून तणमुक्त वातावरण ठेवावं आणि आवश्यकतेनुसार पाणी द्यावं. वेलवर्गीय पिकांना काठीचा आधार देऊन त्यांचं नुकसान टाळता येतं. मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांनी या उपायांचा अवलंब करून आपली भाजीपाला आणि फुलशेती यशस्वी केली.
६. तुती रेशीम उद्योग: शाश्वत उपाय
मराठवाड्यात तुती रेशीम उद्योग तुरळक असला, तरी **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** यासाठी शेतकऱ्यांना विशेष काळजी घ्यावी लागते. तुती बागांना हलक्या जमिनीत ७-८ दिवसांनी आणि भारी जमिनीत १०-१२ दिवसांनी पाणी द्यावं. ठिबक सिंचन पद्धतीने पाणी दिल्यास पाण्याचा कार्यक्षम वापर होतो. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** साधण्यासाठी रेशीम किटक संगोपनापूर्वी बागेला चार दिवस आधी पाणी द्यावं. पाण्याची कमतरता असलेल्या शेतकऱ्यांनी उन्हाळ्यात दोन महिने किटक संगोपन टाळावं आणि जमिनीला विश्रांती द्यावी. या उपायांमुळे शेतकऱ्यांनी रेशीम उद्योगातही स्थिरता मिळवली.
७. शेतकऱ्यांचं यश: हवामानाशी दोन हात
**बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** करणं हे शेतकऱ्यांसाठी मोठं आव्हान आहे, पण वैज्ञानिक सल्ला आणि मेहनतीच्या जोरावर मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांनी यश मिळवलं आहे. वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या मार्गदर्शनाने शेतकऱ्यांनी पाणी व्यवस्थापन, कीड नियंत्रण आणि फळबागांचं रक्षण यावर लक्ष केंद्रित केलं. **बदलत्या हवामानात पिकांचे संरक्षण** साधून त्यांनी आपली पिकं वाचवली आणि उत्पन्न वाढवलं. शेतकऱ्यांचा हा लढा सांगतो की, योग्य मार्गदर्शन आणि नावीन्य यांच्या जोरावर कोणतंही आव्हान पेलता येतं. त्यांच्या या मेहनतीने शेतीला नवं स्थान मिळालं आहे असे म्हणायला हरकत नाही.