राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform): शेतकऱ्यांसाठी डिजिटल क्रांती

राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) हा भारत सरकारचा एक महत्त्वाकांक्षी डिजिटल उपक्रम आहे, ज्याचा उद्देश “एक राष्ट्र, एक बाजार” या संकल्पनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना राष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धात्मक भाव मिळवून देणे आहे. हे प्लॅटफॉर्म १४ एप्रिल २०१६ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सुरू केले, आणि तेव्हापासून देशभरातील १,००० हून अधिक कृषी बाजारपेठा (APMC) यात एकत्रित केल्या गेल्या आहेत . महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी हे प्लॅटफॉर्म एक वरदानस्वरूप ठरत आहे, कारण त्यामुळे त्यांना आपला माल स्थानिक आणि राष्ट्रीय बाजारपेठेत सहजपणे विकता येतो.

#### **२. e-NAM platform ची कार्यपद्धती**

राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) हे ऑनलाइन ट्रेडिंग सिस्टीमच्या माध्यमातून काम करते. यात खालील चरणांचा समावेश होतो:
– **नोंदणी प्रक्रिया**: शेतकऱ्यांनी प्रथम [enam.gov.in](https://enam.gov.in) या अधिकृत वेबसाइटवर नोंदणी करून आपली माहिती (आधार कार्ड, बँक खाते, जमीन दस्तऐवज) अपलोड करावी .
– **मालाची नोंद**: नोंदणीनंतर, शेतकरी आपल्या पिकाची प्रकार, प्रमाण, गुणवत्ता इत्यादी माहिती पोर्टलवर टाकतात .
– **ऑनलाइन लिलाव**: या माहितीवरून व्यापारी ऑनलाइन बोली लावतात आणि सर्वोच्च बोलीदाराला माल विकला जातो .
– **पेमेंट**: विक्री झाल्यानंतर २४ तासांत पैसे थेट शेतकऱ्याच्या बँक खात्यात जमा होतात.

#### **३. राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) चे फायदे**

१. **पारदर्शक व्यवहार**: ऑनलाइन प्रक्रियेमुळे फसवणुकीची शक्यता कमी.
२. **चांगला भाव**: राष्ट्रीय स्पर्धेमुळे शेतकऱ्यांना उच्च किमती मिळतात.
३. **वेळ आणि खर्चाची बचत**: बाजारात जाण्याची गरज नसल्याने वाहतूक आणि मध्यस्थ खर्च कमी.
४. **सुरक्षित पेमेंट**: पैसे थेट बँकेत जमा होणे.
५. **विस्तारित बाजारपेठ**: देशभरातील खरेदीदारांशी थेट संपर्क.

#### **४. महाराष्ट्रातील प्रगती आणि प्रभाव**

महाराष्ट्रात राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) चा वेगवेगळ्या जिल्ह्यांत यशस्वीरित्या विस्तार झाला आहे. उदाहरणार्थ, बुलढाणा जिल्ह्यातील ७ बाजार समित्यांमध्ये (मलकापूर, खामगाव, लोणार इ.) २०१७ ते २०२४ या कालावधीत ३५ लाख क्विंटल धान्य विक्री झाली आणि १,३६४ कोटी रुपयांची आर्थिक उलाढाल नोंदवली गेली . याशिवाय, ३१,००० शेतकऱ्यांनी या योजनेचा लाभ घेतला आहे.

#### **५. महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी विशेष फायदे**

– **स्थानिक बाजारांचा राष्ट्रीय दर्जा**: महाराष्ट्रातील मंड्यांना e-NAM platform मधील एकीकरणामुळे राष्ट्रीय खरेदीदारांशी जोडले गेले आहे. उदा., नागपूर आणि नाशिकमधील कृषी उत्पादने आता गुजरात किंवा तामिळनाडूमध्ये सहज विकली जाऊ शकतात .
– **मोबाइल ॲपची सुविधा**: शेतकरी [e-NAM मोबाइल ॲप](https://play.google.com/store/apps) वरून रिअल-टाइम मार्केट प्राइस, विक्रीची स्थिती, आणि पेमेंट ट्रॅक करू शकतात .
– **प्रशिक्षण आणि तांत्रिक सहाय्य**: राज्य सरकार शेतकऱ्यांना e-NAM वापरासाठी प्रशिक्षण देते आणि टोल-फ्री नंबर (१८००२७००२२४) द्वारे तांत्रिक मदत पुरवते.

राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) ही एक क्रांतिकारी डिजिटल प्लॅटफॉर्म आहे जी शेतकरी, व्यापारी आणि खरेदीदार यांना एकत्र आणून अखंड व पारदर्शक व्यवहार सुनिश्चित करते. खालीलप्रमाणे याचे आणखी काही प्रमुख फायदे दिलेले आहेत:

१. पारदर्शक व किमतीचा समतोल

• पारदर्शक माहिती:
  e-NAM प्लॅटफॉर्मवर रिअल टाइममध्ये किमती, मागणी व पुरवठा याची माहिती उपलब्ध असते. यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांसाठी योग्य किंमत मिळविण्याची संधी वाढते.
• समान स्पर्धा:
  विविध बाजारातील व्यापाऱ्यांना एकत्र आणल्याने किमतीचा समतोल राखला जातो आणि मध्यमस्थांवरील गैरप्रकार कमी होतात.

२. व्यवहाराची कार्यक्षमता

• कमीत कमी मध्यस्थी:
  थेट व्यवहारामुळे मध्यमस्थांची भूमिका कमी होते, ज्यामुळे शेतकरी त्यांच्या उत्पादनाची योग्य किंमत मिळवू शकतात.
• सुलभ व्यवहार:
  ऑनलाइन व्यवहारामुळे व्यवहार प्रक्रिया जलद, सोपी व सुरक्षित बनते.

३. आर्थिक समावेश व फायदा

• उत्पादनाचा योग्य दर:
  रिअल टाइम किमतीच्या माहितीद्वारे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनासाठी योग्य दर मिळविण्याची संधी उपलब्ध होते.
• कमीत कमी व्यवहार खर्च:
  डिजिटल व्यवहारामुळे कागदी कामकाज, लॉजिस्टिक खर्च आणि इतर मध्यस्थी खर्चात कपात होते.

४. तंत्रज्ञानाचा वापर व सुधारणा

• डेटा विश्लेषण:
  e-NAM मधून मिळणारा डेटा शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पादन व बाजारातील स्थिती समजून घेण्यासाठी मदत करतो.
• नवीन संधी:
  या प्लॅटफॉर्मवरून शेतकरी नवीन बाजारपेठांशी जोडले जातात, ज्यामुळे त्यांना अतिरिक्त नफा मिळविण्याच्या संधी उपलब्ध होतात.

५. बाजारातील एकात्मता

• राष्ट्रीय एकात्मता:
  विविध राज्यातील अन्नधान्य बाजार एकाच प्लॅटफॉर्मवर आणल्याने राष्ट्रीय स्तरावर बाजारातील एकात्मता निर्माण होते.
• व्यापारी व खरेदीदारांमध्ये संवाद:
  ऑनलाइन व्यवहारामुळे व्यापारी व खरेदीदारांमध्ये थेट संवाद साधता येतो, ज्यामुळे निर्णय प्रक्रियेत पारदर्शकता व कार्यक्षमता वाढते.या प्रकारे राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM) शेतकऱ्यांना अधिक पारदर्शकता, योग्य किमती, आणि व्यवहाराच्या कार्यक्षमतेमुळे आर्थिक लाभ मिळविण्यास मदत करते. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून हा प्लॅटफॉर्म शेतकऱ्यांना अधिक सक्षम, स्पर्धात्मक आणि बाजारपेठेत समाविष्ट होण्यासाठी उत्तम माध्यम प्रदान करतो.

#### **६. आव्हाने आणि भविष्यातील योजना**

अजूनही काही शेतकऱ्यांना डिजिटल साक्षरतेचा अभाव, इंटरनेटची अनुपलब्धता, आणि जुनाट बाजार प्रणालीचा पगडा यामुळे e-NAM platform चा पूर्ण फायदा मिळत नाही . तथापि, सरकार २०२५ पर्यंत सर्व ७३० APMC मंड्यांना या प्लॅटफॉर्मवर एकत्रित करण्याचा लक्ष्य ठेवले आहे .

#### **७.राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) चे महाराष्ट्रावरील परिणाम**

राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) मुळे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचे उत्पन्न ३०% पेक्षा अधिक वाढले आहे असे अहवाल सांगतात . या प्लॅटफॉर्मने शेतकऱ्यांना मध्यस्थांपासून मुक्त केले आहे आणि त्यांना स्वावलंबी बनविण्यास मदत केली आहे. भविष्यात, कृषी तंत्रज्ञानाच्या अधिक एकीकरणासह, e-NAM platform हा “डिजिटल इंडिया” चा आदर्श बनण्याची क्षमता बाळगतो.

**संदर्भ**:राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) (https://enam.gov.in), [कृषी मंत्रालय, भारत सरकार].
**महत्त्वाची सूचना**: राष्ट्रीय कृषी बाजार (e-NAM platform) वर नोंदणी करण्यासाठी आपल्या जवळच्या APMC मंडीशी संपर्क साधा किंवा अधिकृत वेबसाइट भेट द्या.