केंद्र सरकारच्या प्रगतिशील दिशानिर्देशांनुसार, राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी खरीप हंगामातील पिकांची नोंदणी करण्याची पद्धत आता पूर्णपणे डिजिटल झाली आहे. भूमी अभिलेख विभागाने घेतलेल्या निर्णयानुसार, पारंपारिक कागदी कामगिरीची जागा आता **ई पिक पाहणी** या अत्याधुनिक पद्धतीने घेतली आहे. ही **ई पिक पाहणी**, जी मुळात ‘डिजिटल क्रॉप सर्व्हे’ म्हणून ओळखली जाते, ती सातबारा उताऱ्यावरील पिकांची अचूक आणि पारदर्शक नोंदणी सुनिश्चित करण्यासाठी एका विशेष मोबाइल अ‍ॅप द्वारे राबवली जाणार आहे. हे संपूर्ण प्रकल्प शेतकरी समुदायाला तंत्रज्ञानाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्याचे महत्त्वाचे साधन बनले आहे.
नोंदणीसाठी सोयीस्कर कालावधी आणि पद्धत
शेतकऱ्यांना या वर्षी **ई पिक पाहणी** करण्यासाठी सोयीस्कर कालावधी देण्यात आला आहे. ते १ ऑगस्ट ते १४ सप्टेंबर या दीर्घ कालावधीत स्वतःच्या शेतात जाऊन, डिजिटल क्रॉप सर्व्हे अ‍ॅपच्या माध्यमातून त्यांच्या खरीप पिकांची नोंदणी करू शकतील. ही **ई पिक पाहणी** करताना एक महत्त्वाची तांत्रिक अट आहे: शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेतीच्या गट क्रमांकापासून (Plot ID) फक्त ५० मीटरच्या आत राहून पिकांचा स्पष्ट फोटो अ‍ॅपमध्ये अपलोड करावा लागेल. ही अट नोंदणीची ठिकाण-विशिष्ट अचूकता सुनिश्चित करते.
सहाय्यकांची निर्माण केलेली सोय
प्रत्येक शेतकऱ्याला तंत्रज्ञानाच्या वापरात सहजता वाटावी यासाठी विभागाने एक उल्लेखनीय पाऊल उचलले आहे. **ई पिक पाहणी** प्रक्रियेत मदत व मार्गदर्शन करण्यासाठी प्रत्येक गावाला एक विशेष सहायक नेमण्यात आला आहे. हे सहायक शेतकऱ्यांना अ‍ॅप वापरायला शिकवणे, फोटो काढण्यात मदत करणे किंवा इतर तांत्रिक अडचणी दूर करणे यासारख्या कामांसाठी उपलब्ध असतील. शेतकऱ्यांचा नोंदणीचा मुख्य कालावधी (१ ऑगस्ट ते १४ सप्टेंबर) संपल्यानंतर, हेच सहायक ज्या शेतकऱ्यांनी स्वतःहून **ई पिक पाहणी** पूर्ण केलेली नसेल, अशा उर्वरित शेतजमिनींची नोंदणी करण्याची जबाबदारी पार पाडणार आहेत.
ई-पीक पाहणीचा विकासक्रम
राज्यात डिजिटल मार्गाने पीक पाहणी करण्याचा प्रयत्न १५ ऑगस्ट २०२१ पासून सुरू झाला होता. तथापि, केंद्र सरकारच्या निरंतरच्या सूचना आणि अनुभवाच्या आधारे, या **ई पिक पाहणी** प्रकल्पात सातत्याने सुधारणा करण्यात येत आहेत. याचे ठळक उदाहरण म्हणजे गेल्या वर्षीच्या रब्बी हंगामापासून ही पूर्ण **ई पिक पाहणी** प्रक्रिया डिजिटल क्रॉप सर्व्हे अ‍ॅपद्वारेच संपूर्ण राज्यभर लागू करण्यात आली आहे. हा संक्रमण केवळ तंत्रज्ञानाचा स्वीकार दर्शवत नाही तर शासकीय यंत्रणेची कार्यक्षमता वाढवण्याचा प्रयत्नही आहे.
शेतकऱ्यांची स्वतंत्र नोंदणी: सुरुवात आणि प्रक्रिया
१ ऑगस्ट २०२५ पासून सर्व खरीप शेतकऱ्यांना एक सुवर्णसंधी प्राप्त झाली आहे. त्यांनी स्वतःच्या स्मार्टफोनवर डिजिटल क्रॉप सर्व्हे अ‍ॅप डाउनलोड करून, सातबारा उताऱ्यावर (७/१२ उतारा) लागवड केलेल्या सर्व पिकांची नोंदणी करणे आवश्यक आहे. ही **ई पिक पाहणी** करणे अत्यंत सोपे बनवण्यात आले आहे. शेतकरी आपल्या जमिनीचा गट क्रमांक निवडून, तेथील लागवड केलेल्या पिकाचा प्रकार निवडतो आणि निर्धारित ५० मीटर अंतराच्या आतून पिकाचा फोटो घेऊन अ‍ॅपमध्ये अपलोड करतो. अशा प्रकारे तो स्वतःची **ई पिक पाहणी** पूर्ण करू शकतो.
अद्ययावत तंत्रज्ञान आणि कालमर्यादा
ही डिजिटल नोंदणी प्रक्रिया अधिक सुलभ आणि दोषमुक्त करण्यासाठी, अ‍ॅपचे नवीनतम व्हर्जन ४.०.० प्रकाशित करण्यात आले आहे. हे अद्ययावत व्हर्जन गुगल प्ले स्टोअरवर विनामूल्य उपलब्ध आहे. म्हणून सर्व शेतकऱ्यांनी **ई पिक पाहणी** सुरू करण्यापूर्वी आपले अ‍ॅप अपडेट करून घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. कालमर्यादेच्या बाबतीत स्पष्टता करण्यात आली आहे: शेतकरी स्तरावरील पीक पाहणी (म्हणजेच शेतकऱ्यांनी स्वतः केलेली नोंदणी) १४ सप्टेंबर २०२५ पर्यंत पूर्ण करावी लागेल. त्यानंतर, १५ सप्टेंबर ते २९ ऑक्टोबर २०२५ या कालावधीत गावातील नियुक्त सहायकांद्वारे सहायक स्तरावरील पीक पाहणी (उर्वरित शेतांची नोंदणी) होणार आहे. परंतु, शेतकऱ्यांवर जोर दिला जातो की ते सहायकांवर अवलंबून राहू नयेत तर शक्य तितकी स्वतःच **ई पिक पाहणी** लवकरात लवकर पूर्ण करून टाकावी.
समर्थन व्यवस्था आणि शेवटचे शब्द
**ई पिक पाहणी** करताना जरी कुठेही अडचण येत असेल, तर शेतकऱ्यांना काळजी करण्याचे कारण नाही. प्रत्येक गावात नियुक्त झालेला पीक पाहणी सहायक या प्रकल्पाच्या पहिल्या दिवसापासूनच शेतकऱ्यांच्या मदतीसाठी सज्ज असतो. सरिता नरके, अतिरिक्त जिल्हाधिकारी तथा राज्य संचालक, माहिती तंत्रज्ञान कक्ष, भूमी अभिलेख विभाग, पुणे यांनी यासंदर्भात स्पष्ट केले आहे, “शेतकऱ्यांना या नवीन डिजिटल प्रक्रियेबद्दल कोणतेही प्रश्न किंवा अडचण असल्यास, त्यांनी लगेचच आपल्या गावाच्या सहाय्यकाशी संपर्क साधावा. हे सहायक प्रशिक्षित आहेत आणि **ई पिक पाहणी** यशस्वीपणे पूर्ण करण्यासाठी तेथे आहेत.”
डिजिटल पीक पाहणीचे भविष्यातील महत्त्व
ही **ई पिक पाहणी** केवळ नोंदणीची एक नवीन पद्धत नसून, राज्यातील कृषी व्यवस्थापनाच्या डिजिटलीकरणाचा एक मैलाचा दगड आहे. अ‍ॅपद्वारे गोळा केलेला वास्तविक-वेळचा डेटा शासनाला पिकांच्या अंदाजित उत्पादनाचे अधिक अचूक आकलन करण्यास, उपयुक्त धोरणे आखण्यास, विमा दाव्यांच्या प्रक्रिया वेगवान करण्यास आणि शेतकऱ्यांना योग्य ती सबसिडी व इतर लाभ निश्चित करण्यास मदत करेल. शेतकऱ्यांचा या **ई पिक पाहणी** प्रक्रियेत सक्रिय सहभाग हा अधिक कार्यक्षम आणि पारदर्शक कृषी पद्धतीच्या दिशेने झालेले एक मोठे पाऊल आहे. तंत्रज्ञानाचा वापर करून आपल्या पिकांची नोंदणी करणे हे आजच्या डिजिटल युगातील शेतकऱ्याच्या प्रगतीचे प्रतीक बनले आहे.