नंदूरबार जिल्हा, एकदा केवळ पारंपरिक पिकांसाठी ओळखला जाणारा, आता आधुनिक शेतीतील नवनवीन प्रयोगांचे केंद्र बनत आहे. शेतकऱ्यांनी आधुनिक पद्धतींची कास धरून भरघोस उत्पन्न मिळवण्यास सुरुवात केली आहे. यातील एक अत्यंत उल्लेखनीय वळण म्हणजे **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**चा वाढता प्रभाव. विशेषत: शहादा तालुक्यातील पूर्व पट्टयातील असलोद-मंदाणे परिसरातील आदिवासी शेतकऱ्यांनी सोशल मीडियाचा आधार घेऊन व प्रगत शेतकऱ्यांचे मार्गदर्शन लाभून ही विदेशी फळे उत्पादनाची कला शिकून घेतली आहे. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती** ही केवळ शेतीच नव्हे तर आर्थिक सक्षमीकरणाचे नवे प्रतीक बनली आहे.
दुर्गम भागातील सफलतेची गोष्ट
**नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**चे आश्चर्यकारक पैलू म्हणजे ती शहादा तालुक्यातील दुर्गम भागातही यशस्वीपणे रुजू पाहत आहे. अडथळे असूनही, स्थानिक शेतकऱ्यांच्या कष्टाळू स्वभावामुळे व माहितीच्या प्रवाहामुळे हे शक्य झाले आहे. गेल्या दोन-तीन वर्षांत या फळाच्या शेतीत झपाट्याने वाढ झाली आहे. या विदेशी जातीचे फळ आरोग्यदायी मानले जाते, त्यामुळे बाजारात त्याची प्रचंड मागणी आहे व भरपूर भावही मिळतात. हेच **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**ला शेतकऱ्यांसाठी आकर्षक बनवते.
ड्रॅगन फ्रूटचे वैविध्य आणि वैशिष्ट्ये
बाजारात विदेशी आणि देशी अशा दोन प्रकारची ड्रॅगन फ्रूट उपलब्ध असून, या फळाचे प्रामुख्याने तीन प्रकार आहेत: गुलाबी साल आणि पांढरा गर असणारा, गुलाबी साल आणि लाल गर असणारा आणि पिवळा गर असणारा. प्रत्येकाची स्वतःची चव आणि बाजारातील मागणी आहे. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती** मध्ये हे सर्व प्रकार यशस्वीरित्या पिकवले जात आहेत. हे फळ केवळ दिसायला आकर्षक नसते तर त्यात अँटिऑक्सिडंट्स, फायबर आणि विटॅमिन्सचे भरपूर स्रोत असतात, ज्यामुळे त्याची आरोग्यासाठी मागणी सातत्याने वाढत आहे. हेच **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**च्या भविष्यासाठी चांगले चिन्ह आहे.
रोहिदास सोनवणे: एक आदर्श प्रयोग
मंदाणे गावचे शेतकरी रोहिदास सोनवणे हे **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**चे पायंडा घालणाऱ्यांपैकी एक आहेत. त्यांनी सुरुवातीला सोशल मीडियावरून या फळाची माहिती मिळवली. त्यानंतर, नंदुरबार तालुक्यातील शिंदे गावातील एका प्रगत शेतकऱ्यांचे मार्गदर्शन घेऊन त्यांनी दामळदा रस्त्यावरील आदर्श शाळेजवळ असलेल्या फक्त एक एकर जमिनीवर ड्रॅगन फ्रूटची लागवड सुरू केली. हा छोटासा प्रयोग झपाट्याने यशस्वी झाला. गेल्या वर्षी त्यांनी या एका एकर जमिनीवरूनच अविश्वसनीय १० लाख रुपयांचे उत्पन्न कमावले. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती** मधील हे यश पाहून गावातील आणखी चार शेतकऱ्यांनीही आपल्या शेतात या फळाची लागवड सुरू केली आहे.
बाजारपेठेचा सुलभ मार्ग: शेतबांधावरची विक्री
पारंपरिक पिकांमध्ये शेतकऱ्यांना वर्षभर खपून काम करून उत्पादन काढल्यानंतरही बाजारात न्यावे लागते आणि योग्य भाव मिळण्याची शाश्वतीही नसते. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**मध्ये मंदाणे परिसरातील शेतकऱ्यांनी या समस्येवर मात करण्याचा एक अभिनव मार्ग शोधला आहे. त्यांनी शेतीच्या बांधावरच ड्रॅगन फ्रूटची थेट विक्री सुरू केली आहे. व्यापारी आणि किरकोळ विक्रेते थेट शेतावर येतात आणि शेतकरी त्यांना ठोक भावात फळे विकतात. सध्या शेतीच्या बांधावरच १०० ते १५० रुपये प्रति किलो दराने ही विक्री सहजपणे होत आहे. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**ची ही ‘फार्म-गेट’ विक्री पद्धत शेतकऱ्यांना बाजाराच्या चढउतारांपासून मुक्त करते आणि त्यांना योग्य मोबदला मिळण्यास मदत करते.
कमी लागत, भरपूर मिळकत
**नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**चे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे त्याची कमी लागत आणि जास्त उत्पन्न देणारी क्षमता. हे झाड कोरड्या हवामानाला, कमी पावसाला तसेच निचरा होणाऱ्या जमिनीला सहन करू शकते. हे कॅक्टस प्रजातीतील असल्याने त्याला फारशी मशागत किंवा वारंवार कीटकनाशके/जंतुनाशकांची फवारणी करावी लागत नाही. यामुळे उत्पादन खर्च लक्षणीयरीत्या कमी राहतो. ड्रॅगन फ्रूटचे दोन मुख्य हंगाम असतात: देशी प्रकार जुलै ते ऑक्टोबर दरम्यान तर दुसरा हंगाम नोव्हेंबरपासून पुढील तीन महिने. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**मुळे कमी जमिनीतूनही शेतकऱ्यांना दरवर्षी लाखो रुपयांचे उत्पन्न मिळू शकते.
सहज शेती, भरपूर फळे
**नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती**ची तंत्रज्ञान अत्यंत सोपे आणि शक्य आहे. साबरीसारख्याच या फळाची फांदी काढून थेट जमिनीत लावल्यास दोन वर्षांनंतर फुले येऊ लागतात आणि अडीच ते तीन वर्षांनंतर पहिले फळ मिळते. सुरुवातीच्या काळात नियमित पाणी देणे गरजेचे असते, परंतु एकदा झाडे मोठी झाल्यानंतर काळजी खूपच कमी होते. इतर पिकांप्रमाणे फारसे कष्ट घ्यावे लागत नाहीत. अतिशय सुंदर, आकर्षक रंगाची आणि चवदार फळे येत असल्याने बाजारात त्यांची मागणी सतत उच्च राहते. मंदाणे येथील यशस्वी शेतकरी रोहिदास सोनवणे यांच्या म्हणण्यानुसार, “या फळाची लागवड करणे खूपच सोपे आहे. सुरुवातीला थोडे पाणी आणि काळजी घ्यावी लागते. फळे सुंदर व चवदार असतात, म्हणून बाजारात चांगली मागणी आहे. एका एकर शेतातून दरवर्षी किमान आठ ते दहा लाख रुपयांचे उत्पन्न निश्चितपणे मिळू शकते.” **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती** हे त्यांच्या या विधानाचे जिवंत प्रमाण आहे.
भविष्यातील संधी आणि चळवळ
**नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती** केवळ मंदाणे-असलोद परिसरापुरती मर्यादित न राहता संपूर्ण जिल्ह्यात पसरत आहे. कमी लागत, कमी पाण्याची गरज, कमी मेहनत आणि जास्त नफा या गोष्टी शेतकऱ्यांना विशेषतः लहान व सीमांत शेतकऱ्यांना अत्यंत आकर्षक वाटत आहेत. सोशल मीडिया, प्रगत शेतकऱ्यांचे अनुभव आणि स्थानिक यशाच्या गोष्टी यामुळे ही चळवळ वेगाने पसरते आहे. **नंदूरबार जिल्ह्यातील ड्रॅगन फ्रुट शेती** ही केवळ शेतीच नव्हे तर आदिवासी भागातील शेतकऱ्यांच्या जीवनात आर्थिक स्थैर्य आण समृद्धी आणणारी क्रांती आहे. भविष्यात प्रक्रिया उद्योग (वॅल्यू अॅडिशन) व रोपांची विक्री यासारख्या अतिरिक्त उत्पन्नाच्या संधी शोधल्या गेल्यास ही शेती जिल्ह्याच्या आर्थिक नकाशावर अधिक ठसा उमटवू शकेल. एका एकरातून दहा लाखाची कमाई हे सूत्र आता नंदूरबारच्या शेतकऱ्यांना आशेचा नवा किरण देत आहे.