गेल्या दोन ते तीन दिवसांपासून महाराष्ट्र, विशेषतः मराठवाड्यातील विस्तीर्ण भागांवर, आकाशी कोपरा फुटल्यासारखा पाऊस कोसळत आहे. ढगफुटी सदृश्य या अतिमुसळधार पावसाने केवळ जनजीवनच ठप्प केलेले नाही, तर शेतकरी समुदायाला सामूच्या पिकांच्या रूपाने मोठा आघात दिला आहे. हवामानाच्या या क्रौर्याने **मराठवाड्यात मुसळधार पावसाने पिकांचे नुकसान** इतके प्रचंड झाले आहे की अनेक भागात शेतं पाण्याच्या सैलावाखाली दिसत आहेत. या अल्पावधीतील अतिवृष्टीने जमीन, पाणी आणि शेतकऱ्यांच्या आशा-आकांक्षा एकाच वेळी बुडवल्या आहेत.
खरीप हंगामावर मुसळधार पावसाचा कडक फटका
खरीप हंगाम २०२५ चा मान्सून आधीच लहरीपणा दाखवत होता, परंतु ऑगस्टच्या दुसऱ्या आठवड्यात झालेल्या या अभूतपूर्व पर्जन्याने त्याचा संहारक चेहरा उघड केला आहे. पावसाने जोरदार हजेरी लावल्यामुळे हंगामाच्या पिकांना मोठा फटका बसला आहे. विशेषतः सोयाबीन, कापूस, हरभरा, उडीद आणि भुईमूग या प्रमुख पिकांची स्थिती भयावह आहे. हे **मराठवाड्यात मुसळधार पावसाने पिकांचे नुकसान** केवळ क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने मोठे नाही, तर त्यामुळे पिकांची गुणवत्ता आणि उत्पादनक्षमता पूर्णपणे नष्ट झाली आहे. ओल्या मातीत पिकांची मुळे कुजू लागली आहेत, पाने पिवळी पडून गळत आहेत आणि फुले व फळं झडून पडली आहेत. शेतकरी ज्यांना या पावसाची वाट पाहात होते, तेच आता या पावसाने केलेल्या संहारामुळे हतबल झाले आहेत.
पंचनामा: नुकसान भरपाईची पहिली पायरी
या आपत्तीच्या घटकेला शेतकऱ्यांनी तडजोडीच्या भावनेने सामोरे जाऊ नये. ज्यांची पिके या अतिवृष्टीमुळे नष्ट झाली आहेत किंवा नुकसान सहन केले आहेत, त्यांनी तात्काळ आपल्या ग्रामसेवक (तलाठी) किंवा कृषी विस्तार अधिकारी यांच्याशी संपर्क साधून आपल्या होत असलेल्या नुकसानीचा पंचनामा करून घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. हे **मराठवाड्यात मुसळधार पावसाने पिकांचे नुकसान** अधिकृतपणे नोंदवण्याचे एकमेव माध्यम आहे. खरीप हंगाम २०२५ साठी जो पिक विमा दिला जाणार आहे किंवा शासनाकडून जी नुकसान भरपाई मिळू शकते, ती प्रामुख्याने या पंचनाम्यावर आणि पुढे कापणीच्या अहवालावर आधारित असेल. ज्या गावांमध्ये या पद्धतीने पावसाने नुकसान झाले आहे, त्या महसूल मंडळातर्फे पंचनामे केले जातात. जर गाव बाधित म्हणून नोंदवला गेला, तरच पुढे शेतकऱ्यांना पीक विमा किंवा अतिवृष्टी/पूरग्रस्त नुकसान भरपाई मिळण्याची शक्यता वाढते. त्यामुळे सद्यस्थितीतला पंचनामा करून घेणे ही नुकसान भरपाई मिळविण्याची पहिली आणि सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे.
सरकारी प्रतिसाद आणि प्रचंड नुकसानाचे आकडे
मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी अधिकृतपणे मान्य केले आहे की राज्यात, विशेषतः मराठवाड्यात, पावसाने धुमाकूळ घातला आहे आणि शेतीचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. त्यांनी जाहीर केले की अतिमुसळधार पावसामुळे **मराठवाड्यात मुसळधार पावसाने पिकांचे नुकसान** सर्वाधिक झाले आहे. प्राथमिक अंदाजानुसार संपूर्ण महाराष्ट्रात चार लाख हेक्टरपेक्षा अधिक क्षेत्रावर पसरलेली पिके या पावसामुळे बाधित झाली आहेत. मराठवाडा विभागात बीड, लातूर आणि नांदेड हे जिल्हे विशेषतः गंभीर परिस्थितीत आहेत, जेथे पूरसदृश परिस्थिती निर्माण झाली आहे. बीड आणि लातूर जिल्ह्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात पीकं नष्ट झाली असल्याची नोंद करण्यात आली आहे. नांदेड जिल्ह्यातील मुखेड तालुक्यात झालेल्या अतिवृष्टीमुळे लेंडी धरणाचे पाणीपातळी धोक्याच्या पातळीवर पोहोचले आहे. मुख्यमंत्र्यांनी स्पष्ट केले की फक्त एका दिवसात (रविवार) नांदेडमध्ये २०६ मिमी एवढा भारी पाऊस पडला, ज्यामुळे सुमारे ८०० गावे जलबाधित झाली आहेत.
बचावकार्य आणि प्रशासकीय उपाययोजना
प्रचंड नुकसान झाले असले तरी, बचाव आणि मदत कार्यातून शासन आणि प्रशासनाने दाखवलेली चपळता ही काही आशेची किरण आहे. मुख्यमंत्री फडणवीस आणि आपत्ती व्यवस्थापन मंत्री गिरीश महाजन यांनी राज्यातील पाऊस परिस्थितीचा तात्काळ आढावा घेतला आणि बचाव कार्याला तातडीने गती दिली. रावनगाव, भासवाडी, भिंगेली, हसनाळ सारख्या गंभीरपणे प्रभावित झालेल्या गावांमध्ये अडकलेल्या नागरिकांना सुरक्षित बाहेर काढण्याचे काम सुरू आहे. रावनगाव येथे २२५ नागरिक पुरात अडकले होते, त्यापैकी अनेकांना धोक्याच्या परिस्थितीतून एनडीआरएफ, एसडीआरएफच्या जवानांनी यशस्वीरित्या बाहेर काढले आहे. हसनाळमध्ये ८ नागरिक सुरक्षित बाहेर आणले गेले आहेत, तर भासवाडी आणि भिंगेली येथे अनुक्रमे २० आणि ४० नागरिक अडकले असून त्यांना मदत पोहोचवण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. दुर्दैवाने ५ नागरिक बेपत्ता आहेत आणि त्यांचा शोध चालू आहे. नांदेड, लातूर आणि बिदर जिल्ह्यांचे जिल्हाधिकारी एकमेकांशी संपर्कात राहून समन्वय साधत बचाव कार्यात सक्रिय आहेत. विष्णूपुरी धरणातून विसर्ग सुरू करण्यात आला आहे. छत्रपती संभाजीनगर येथून सैन्याची एक तुकडी देखील बचाव कार्यासाठी रवाना झाली आहे, ज्यामुळे **मराठवाड्यात मुसळधार पावसाने पिकांचे नुकसान** झालेल्या भागातील लोकांना आणखी मदत मिळण्याची शक्यता वाढली आहे.
शेतकऱ्यांसाठी पुढील मार्ग आणि आश्वासने
या संकटानंतरही शेतकऱ्यांना आशेचा धीर बाळगणे गरजेचे आहे. मुख्यमंत्र्यांनी स्पष्टपणे जाहीर केले आहे की नुकसानग्रस्त भागात तत्काळ मदत करण्याचे आदेश दिले गेले आहेत आणि प्रशासन त्यासाठी वेगाने काम करत आहे. पंचनामे करण्याचे कामही गतीने सुरू आहे. ज्या शेतकऱ्यांचे पीक या पावसामुळे नष्ट झाले आहे, त्यांनी कोणत्याही सरकारी आदेशाची वाट न पाहता आपल्या तलाठी किंवा कृषी सहाय्यकांशी संपर्क साधून पंचनाम्यासाठी पाठपुरावा करणे गरजेचे आहे. असे करणाऱ्या शेतकऱ्यांना नुकसान भरपाईच्या याद्यांमध्ये प्राधान्य दिले जाईल. अमरावती विभागात पूरस्थिती कमी होत असल्याचे चांगले वर्तमान आहे, तरीही चांदूर रेल्वे, मेहकर येथे दोन लाख हेक्टर क्षेत्रातील शेतीचे नुकसान झालेले आहे याची नोंद घेणे आवश्यक आहे. **मराठवाड्यात मुसळधार पावसाने पिकांचे नुकसान** ही एक वास्तविक आणि भीषण आपत्ती आहे, परंतु सामूहिक प्रयत्न, सरकारी मदत आणि शेतकऱ्यांच्या दृढनिश्चयाने या संकटावर मात करणे शक्य आहे. भविष्यातील अशा आपत्तींसाठी अधिक चांगली तयारी आणि पूरनियंत्रण उपाययोजना या घटनेतून शिकण्यासारखे महत्त्वाचे धोरणात्मक धडे आहेत. शेतकऱ्यांनी एकमेकांना धीर द्यावा आणि उपलब्ध सर्व अधिकृत मार्गांनी त्यांच्या हक्कांची मागणी करावी.