लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जाती

सोयाबीन हे महाराष्ट्रात एक महत्त्वाचे पीक आहे, जे शेतकऱ्यांना आर्थिक दृष्ट्या मजबूत करते. या पिकाची उत्पादन क्षमता वाढवण्यासाठी अनेक सुधारित जाती विकसित करण्यात आल्या आहेत, ज्या विविध प्रदेशांसाठी उपयुक्त आहेत. या लेखात आम्ही महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींची सविस्तर माहिती देत आहोत. प्रत्येक जातीची उत्पादन क्षमता, परिपक्वतेचा कालावधी, रोगप्रतिकारकता, आणि लागवड क्षेत्र याबाबत माहिती दिली आहे.

महाराष्ट्रात सोयाबीनची लागवड एक महत्त्वाचे कृषी कार्य आहे, जे शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य प्रदान करते. या पिकाची उत्पादन क्षमता वाढवण्यासाठी आणि रोगप्रतिकारकता सुधारण्यासाठी अनेक सुधारित जाती विकसित करण्यात आल्या आहेत. या लेखात, आम्ही महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींची सविस्तर माहिती देत आहोत, ज्यात प्रत्येक परिच्छेदात “लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जाती” आपण सविस्तर जाणून घेणार आहोत.

 सोयाबीन पिकाचे महत्व

सोयाबीन हे महाराष्ट्रात व्यापक प्रमाणात लागवड केले जाणारे पीक आहे, जे तेल, प्रोटीन, आणि पशु आहारासाठी वापरले जाते. या पिकाची उत्पादन क्षमता वाढवण्यासाठी अनेक संशोधन संस्था, विशेषत: अखिल भारतीय समन्वयित सोयाबीन संशोधन प्रकल्प, आघारकर संशोधन संस्था, पुणे यांनी विविध सुधारित जाती विकसित केल्या आहेत. या जातींमध्ये उच्च उत्पादन क्षमता, रोगप्रतिकारकता, आणि विविध हवामान परिस्थितींना अनुकूलता असते, जे शेतकऱ्यांना फायदेशीर ठरते.

जातींची वर्गवारी आणि माहिती

या लेखात, आम्ही दिलेल्या माहितीवर आधारित, सोयाबीनच्या सुधारित जातींची माहिती सादर करत आहोत. बियाण्यांच्या क्रमांकात बदल करून (shuffle) खालील क्रमाने माहिती दिली आहे: पीडीकेव्ही अंबा (ए एम एस 100-39), एम ए सी एस 1460, के डी ए स 753 (फुले किमया), एम ए सी एस 1520, एम ए यु एस 725, एमएसीएस एनआरसी 1667, एम ए सी एस 1188, ए एम एस 1001 (पीडी केव्ही येलो गोल्ड), के डी ए स 992 (फुले दूर्वा), आणि एम ए यु एस 612.

– **पीडीकेव्ही अंबा (ए एम एस 100-39):**

लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे पीडीकेव्ही अंबा (ए एम एस 100-39). ही जात आपल्या विशिष्ट गुणधर्मांसाठी ओळखली जाते. फुलांचा रंग जांभळा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 94-96 दिवस असतो. ही जात 28-30 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की अतिशय उत्तम आहे. मुळकुज/खोडकुज या रोगांना ही जात मध्यम प्रतिकारक आहे आणि शेंगा फुटण्यासही प्रतिबंधक आहे. याशिवाय, ही जात मुळावर रायझोबियमच्या गाठींचे व गाठींमध्ये लेग-हीमोग्लोबिनचे प्रमाण जास्त असते, जे पिकाच्या स्वास्थ्यासाठी फायदेशीर आहे. अशा प्रकारे, पीडीकेव्ही अंबा ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी मदत करते.

– **एम ए सी एस 1460:**

महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे एम ए सी एस 1460. ही जात 89-91 दिवसांत पक्व होते आणि तिची उत्पादन क्षमता 22-38 क्विंटल/हेक्टर असते, जे की खूप चांगले आहे. फुलांचा रंग पांढरा असतो आणि ही जात शेंगा फुटण्यास प्रतिरोधक आहे. विविध किडी व रोगांना मध्यम प्रतिबंधक असल्यामुळे ही जात मध्य व पश्चिम महाराष्ट्रात लागवडीस योग्य मानली जाते. एम ए सी एस 1460 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना जास्त उत्पादन मिळवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.

– **के डी ए स 753 (फुले किमया):**

लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे के डी ए स 753, ज्याला फुले किमया म्हणूनही ओळखले जाते. ही जात 25-30 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की अतिशय उत्तम आहे. फुलांचा रंग जांभळा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 100 ते 105 दिवस असतो. ही जात तांबेरा रोगास प्रतिबंधक आहे, जे सोयाबीन पिकांसाठी एक मोठे धोका असतो. दक्षिण महाराष्ट्रात ही जात लागवडीसाठी योग्य मानली जाते. अशा प्रकारे, के डी ए स 753 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी मदत करते.

– **एम ए सी एस 1520:**

महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे एम ए सी एस 1520. ही जात 21-29 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की चांगले आहे. फुलांचा रंग जांभळा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 100 दिवस असतो. ही जात शेंगा फुटण्यास प्रतिरोधक आहे आणि प्रकाश व उष्णतेस असंवेदनशील नाही, जे तिला विविध हवामान परिस्थितींमध्ये तरास न करता वाढण्यास मदत करते. मराठवाडा व विदर्भात ही जात लागवडीस योग्य मानली जाते. अशा प्रकारे, एम ए सी एस 1520 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.

– **एम ए यु एस 725:**

लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे एम ए यु एस 725. ही जात 25-31.5 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की चांगले आहे. फुलांचा रंग जांभळा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 90 ते 95 दिवस असतो. या जातीत 20 ते 25 टक्के शेंगामध्ये चार दाणे येतात, जे सामान्यपणे तिघांपेक्षा जास्त असतात. विविध रोग व किडींना ही जात मध्यम प्रतिबंधक आहे. मराठवाडा व विदर्भात ही जात लागवडीसाठी शिफारस केलेली आहे. अशा प्रकारे, एम ए यु एस 725 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी मदत करते.

– **एमएसीएस एनआरसी 1667:**

महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे एमएसीएस एनआरसी 1667. ही जात आपल्या विशिष्ट गुणधर्मांसाठी ओळखली जाते. ही जात कुणीत्झ ट्रिप्सिन इन्हीबीटर (KTI) मुक्त आहे, जे तिला खाद्य आणि पशु आहार उद्योगासाठी विशेष उपयुक्त करते. ही जात एमएसीएस 450 या जुन्या वाणाचा मूळत: व्युत्पन्न वाण आहे. तिची उत्पादन क्षमता 20-21 क्विंटल/हेक्टर असते आणि फुलांचा रंग जांभळा असतो. परिपक्वतेचा कालावधी 96-98 दिवस असतो. पश्चिम महाराष्ट्र व दक्षिण भारतात ही जात लागवडीस योग्य मानली जाते. अशा प्रकारे, एमएसीएस एनआरसी 1667 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना गुणवत्तेचे उत्पादन मिळवण्यासाठी मदत करते.

– **एम ए सी एस 1188:**

लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे एम ए सी एस 1188. ही जात 25-35 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की खूप चांगले आहे. फुलांचा रंग पांढरा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 105-110 दिवस असतो. ही जात शेंगा फुटण्यास प्रतिरोधक आहे आणि विविध किडी व रोगांना मध्यम प्रतिबंधक आहे. पश्चिम व मध्य महाराष्ट्रात ही जात लागवडीस योग्य मानली जाते. अशा प्रकारे, एम ए सी एस 1188 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना जास्त उत्पादन मिळवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.

– **ए एम एस 1001 (पीडी केव्ही येलो गोल्ड):**

महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे ए एम एस 1001, ज्याला पीडी केव्ही येलो गोल्ड म्हणूनही ओळखले जाते. ही जात 22-26 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की चांगले आहे. फुलांचा रंग जांभळा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 95 ते 100 दिवस असतो. ही जात मुळकुज/खोडकुज व पिवळा मोझॅक या रोगांना मध्यम प्रतिकारक आहे. विदर्भ व मराठवाडा विभागात ही जात लागवडीस योग्य मानली जाते. अशा प्रकारे, ए एम एस 1001 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी मदत करते.

– **के डी ए स 992 (फुले दूर्वा):**

लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे के डी ए स 992, ज्याला फुले दूर्वा म्हणूनही ओळखले जाते. ही जात 25-30 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की अतिशय उत्तम आहे. परिपक्वतेचा कालावधी 100 ते 105 दिवस असतो आणि फुलांचा रंग जांभळा असतो. ही जात तांबेरा रोगास प्रतिबंधक आहे आणि शेंगा फुटण्यासही प्रतिबंधक आहे. दक्षिण महाराष्ट्रात ही जात लागवडीस योग्य मानली जाते. अशा प्रकारे, के डी ए स 992 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी मदत करते.

– **एम ए यु एस 612:**

महाराष्ट्रात लागवडीसाठी शिफारस केलेल्या सोयाबीनच्या सुधारित जातींपैकी एक आहे एम ए यु एस 612. ही जात 32-35 क्विंटल/हेक्टर उत्पादन देते, जे की खूप चांगले आहे. फुलांचा रंग जांभळा असतो आणि परिपक्वतेचा कालावधी 93 ते 98 दिवस असतो. ही जात शेंगा फुटण्यास प्रतिबंधक आहे आणि विविध रोग व किडींना प्रतिबंधक आहे. विदर्भ व मराठवाडा विभागात ही जात लागवड शिफारस केलेली आहे. अशा प्रकारे, एम ए यु एस 612 ही लागवडीसाठी शिफारस केलेली सोयाबीनची सुधारित जात शेतकऱ्यांना उच्च उत्पादन मिळवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.

निष्कर्ष

या सुधारित जातींचा वापर करून शेतकऱ्यांना उत्पादन वाढवण्यास आणि रोगप्रतिकारकता सुधारण्यास मदत होऊ शकते. तथापि, यांच्या योग्य तऱ्हेने वापरासाठी तज्ज्ञ मार्गदर्शन घेणे आवश्यक आहे.

मुख्य संदर्भ

– [महाराष्ट्र राज्यासाठी शिफारसीत सोयाबीनच्या प्रमुख जाती]
– [सोयाबीन वाण माहिती महाराष्ट्र]
– [अखिल भारतीय समन्वयित सोयाबीन संशोधन प्रकल्प]
– [आघारकर संशोधन संस्था पुणे]