डीएपी ला पर्यायी खते; ही खते सुद्धा आहेत डीएपी इतकीच कार्यक्षम

महाराष्ट्रातील शेतीतील पोषक व्यवस्थापनाची नवी दिशा

महाराष्ट्र राज्याने मृद परीक्षण आणि जमीन आरोग्य पत्रिका यावर आधारित एकात्मिक अन्नद्रव्य व्यवस्थापन प्रणालीचा अंगीकार केला आहे. या प्रगत पद्धतीमुळे शेतकरी पिकांसाठी योग्य पोषकतत्वे निश्चित करू शकतात. सद्याच्या खरीप हंगामात डीएपी (Di-Ammonium Phosphate) खताची मागणी वाढली असून, पर्यायी खतांचा वापर करण्याची गरज निर्माण झाली आहे. शासनाच्या प्रयत्नांमुळे **पर्यायी खते** योग्य प्रमाणात उपलब्ध असल्याने, शेतकऱ्यांना डीएपीवरील अवलंबून राहण्याची गरज नाही.

डीएपी खताची महत्त्वपूर्ण भूमिका आणि त्याचे मर्यादा

डीएपी खतामध्ये १८% नत्र (नायट्रोजन) आणि ४६% स्फुरद (फॉस्फरस) असते, जे पिकांच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात गंजणासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. मात्र, या खताच्या उपलब्धतेत होत असलेल्या तूटमुळे **पर्यायी खते** शोधणे अनिवार्य झाले आहे. सध्या, शेतकरी डीएपीच्या गरजेपेक्षा जास्त प्रमाणात अवलंबून आहेत, ज्यामुळे इतर पोषकद्रव्यांची दुर्लक्ष होत आहे. अशा परिस्थितीत, एसएसपी (Single Super Phosphate) सारख्या स्फुरदयुक्त खतांचा संतुलित वापर हा योग्य उपाय ठरू शकतो.

एसएसपी: डीएपीचा सर्वात लोकप्रिय पर्याय

एसएसपी खतामध्ये १६% स्फुरद, ११% सल्फर आणि काही सूक्ष्म पोषकद्रव्ये असतात. हे खत देशांतर्गत निर्मित होते, ज्यामुळे किमतीतही सवलत मिळते. तेलबिया पिकांसाठी एसएसपीमधील सल्फर फायदेशीर असल्याने, डीएपी ऐवजी **पर्यायी खते** म्हणून त्याचा प्राधान्याने वापर केला जाऊ शकतो. शिवाय, डीएपीच्या एका पिशवीऐवजी अर्धी पिशवी युरिया आणि तीन पिशवी एसएसपी मिसळल्यास, पिकांना संपूर्ण पोषक मिळते.

संयुक्त खतांचा विविधतेतून फायदा

एनपीके (NPK) संयुक्त खते जसे की १०:२६:२६, २०:२०:०:१३, १२:३२:१६, आणि १५:१५:१५ यामध्ये नत्र, स्फुरद, आणि पालाश (पोटॅशियम) यांचे संतुलित प्रमाण असते. या **पर्यायी खते** वापरल्यास पिकांना सर्व प्रकारची अन्नद्रव्ये एकाच वेळी मिळतात. उदाहरणार्थ, एनपीके-१०:२६:२६ हे कपाशी आणि कडधान्य पिकांसाठी उत्तम आहे, तर एनपीके-१५:१५:१५ हे फळझाडांसाठी योग्य. अशा खतांमुळे शेतकऱ्यांना डीएपीवरील अवलंबित्व कमी करता येते.

टिएसपी: उच्च स्फुरदयुक्त पर्याय

ट्रिपल सुपर फॉस्फेट (TSP) मध्ये ४६% स्फुरद असते, जे डीएपी इतकेच प्रभावी आहे. डीएपीच्या एका पिशवीऐवजी अर्धी पिशवी युरिया आणि एक पिशवी टिएसपी वापरल्यास, पिकांना नत्र आणि स्फुरद योग्य प्रमाणात मिळते. हा **पर्यायी खते** यांचा उपयोग करून शेतकरी खर्चात बचत करू शकतात. टिएसपीचा वापर विशेषतः फॉस्फरसची जास्त गरज असलेल्या पिकांसाठी योग्य आहे.

पर्यायी खतांचा वापर: शासनाचे आवाहन

कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना केवळ डीएपीवर अवलंबून न राहता, एसएसपी, एनपीके, आणि टिएसपी सारख्या **पर्यायी खते**यांचा संयुक्त वापर करण्याचा सल्ला दिला आहे. यामुळे नैसर्गिक स्रोतांचा काटजोखम होतो आणि पिकाची उत्पादकता वाढते. शिवाय, या खतांमुळे जमिनीची सुपिकता टिकून राहण्यास मदत होते.

भविष्यातील शेतीसाठी संतुलित दृष्टिकोन

महाराष्ट्रातील शेतकरी आता जमिनीच्या आरोग्यास अनुसरून पोषक नियोजन करत आहेत. मृद आरोग्य पत्रिकेनुसार, **पर्यायी खते** निवडणे हा यशस्वी शेतीचा गुरुत्वाकर्षण बिंदू आहे. डीएपी, एसएसपी, आणि संयुक्त खतांमधील योग्य मिश्रणामुळे दीर्घकाळापर्यंत जमीन सुपीक राहील. अशा प्रयत्नांमुळे महाराष्ट्र देशातील टिकाऊ शेतीचे आदर्श बनण्याच्या मार्गावर आहे.

मृद आरोग्य पत्रिकेचा शेतीत व्यावहारिक उपयोग

महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांना जमिनीची पोषकता समजून घेण्यासाठी मृद आरोग्य पत्रिका महत्त्वाची भूमिका बजावते. या पत्रिकेद्वारे जमिनीतील नत्र, स्फुरद, पालाश, सल्फर, आणि सूक्ष्म पोषकद्रव्यांची पातळी स्पष्ट होते. या माहितीच्या आधारे शेतकरी पिकांच्या गरजेनुसार योग्य प्रमाणात खते निवडू शकतात. उदाहरणार्थ, सल्फरची कमतरता असलेल्या जमिनीवर एसएसपी खताचा वापर केल्यास, तेलबिया सारख्या पिकांमध्ये उत्पादन वाढविण्यास मदत होते. अशा प्रकारे, वैज्ञानिक पद्धतीने खतवापर केल्याने नैसर्गिक स्रोतांचा काटजोखम होत नाही आणि दीर्घकाळापर्यंत जमीन सुपिक राहते.

स्थानिक उत्पादनाचे शेतीतील महत्त्व

एसएसपी आणि एनपीके सारखी पर्यायी खते देशांतर्गत निर्मित केली जातात, यामुळे शेतकऱ्यांना कमी खर्चात ती उपलब्ध होतात. आयातित डीएपीवर अवलंबून राहण्यापेक्षा स्थानिक पातळीवर उत्पादित खतांचा वापर केल्यास, शेतीखर्चात बचत होते आणि राष्ट्रीय अर्थव्यवस्थेस ही बळ मिळते. उदाहरणार्थ, एसएसपी खताच्या निर्मितीमध्ये सहभागी होणाऱ्या कारखान्यांमुळे रोजगार निर्मिती होते, तर शेतकऱ्यांना किफायतशीर दरात पोषकद्रव्ये मिळतात. याशिवाय, स्थानिक उत्पादनामुळे वाहतूक खर्चातील बचत होऊन पर्यावरणावर होणारा दबावही कमी होतो. अशा प्रयत्नांमुळे शेती हा व्यवसाय अधिक टिकाऊ आणि स्पर्धात्मक बनतो.

निष्कर्ष: बहुउद्देशीय पोषक व्यवस्थापनाची गरज

डीएपीच्या तूटमुळे निर्माण झालेल्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी, शेतकऱ्यांनी विविध **पर्यायी खते** वापरून पिकांची संपूर्ण पोषणाची गरज भागवणे गरजेचे आहे. एसएसपी, टिएसपी, आणि एनपीके सारख्या खतांमधील सूक्ष्म आणि मुख्य पोषकद्रव्ये पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक असतात. अशा बहुउद्देशीय दृष्टिकोनामुळेच महाराष्ट्रातील शेती भविष्यात समृद्ध आणि स्थिर राहील.तर शेतकरी मित्रांनो तुम्हाला ही माहिती कशी वाटली ते कमेंट करून अवश्य कळवा.

ही बातमी तुमच्या मित्रांना पाठवा

Leave a Comment