आजच्या वेगवान जगात नैसर्गिक आणि मानवी आपत्तींचा धोका वाढत असल्याने, समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला आपत्कालीन परिस्थिती हाताळण्याची तयारी असणे आवश्यक आहे. याच उद्देशाने छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यात आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम सुरू करण्यात आला आहे. हा आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम स्वयंसेवकांना आपत्ती व्यवस्थापनात कुशल बनवण्यासाठी डिझाइन केला गेला असून, तो जिल्हा आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणाच्या मार्गदर्शनाखाली राबवला जात आहे. या कार्यक्रमाद्वारे सामान्य नागरिकांना केवळ सिद्धांतात्मक ज्ञानच नव्हे, तर व्यावहारिक कौशल्येही शिकवली जातील, ज्यामुळे ते आपत्तीच्या वेळी तात्काळ मदत पुरवू शकतील. छत्रपती संभाजीनगरसारख्या जिल्ह्यात, जेथे पूर, दुष्काळ किंवा इतर आपत्ती वारंवार घडतात, अशा प्रशिक्षणाची गरज अधिक अधोरेखित होते. इच्छुक स्वयंसेवकांसाठी ही एक सुवर्णसंधी आहे, ज्यातून ते आपल्या समुदायाचे रक्षक बनू शकतात. या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे स्थानिक पातळीवर आपत्ती प्रतिसाद यंत्रणेला मजबूत करण्यास मदत होईल आणि प्रत्येक नागरिक आपल्या परिसरातील सुरक्षिततेचा भाग होईल.
प्रशिक्षणाचा कालावधी आणि स्वरूप
हा आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम एकूण बारा दिवसांचा असून, तो पूर्णपणे निवासी स्वरूपाचा आहे. यामुळे सहभागींना पूर्ण एकाग्रतेने प्रशिक्षण घेता येईल आणि दैनंदिन व्यत्यय टाळता येईल. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममध्ये प्राथमिक बचाव, प्राथमिक उपचार, शोध आणि उद्धार तंत्रे, आपत्ती पूर्वतयारी आणि पुनर्वसन यासारख्या विषयांचा समावेश आहे. हे प्रशिक्षण केवळ सैद्धांतिक व्याख्यानांपुरते मर्यादित नसून, प्रत्यक्ष मैदानी सराव आणि सिम्युलेशनद्वारे समृद्ध केले जाते. अशा प्रकारे, सहभागींना वास्तविक आपत्तीच्या परिस्थितीत कसे वागावे हे शिकवले जाते, ज्यामुळे त्यांची आत्मविश्वास वाढतो. छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील युवकांसाठी हा आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम एक महत्त्वपूर्ण संधी आहे, जी त्यांना सामाजिक जबाबदारीची जाणीव करून देईल आणि भविष्यातील आपत्तींमध्ये प्रभावी भूमिका बजावण्यास सक्षम करेल.
प्रशिक्षणाचे स्थान आणि सुरूवात
या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमचे प्रशिक्षण कोलाड, जिल्हा रायगड येथे आयोजित केले जाणार आहे, जे नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेले आणि प्रशिक्षणासाठी आदर्श आहे. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमची पहिली बॅच शुक्रवार, दि. २ जानेवारी २०२६ रोजी सुरू होईल, ज्यात छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील इच्छुक स्वयंसेवकांना पाठविले जाईल. हे स्थान निवडण्यामागे त्याची भौगोलिक रचना आहे, जी विविध प्रकारच्या आपत्तींच्या सरावासाठी योग्य आहे. सहभागींना प्रवासाची सोयही उपलब्ध होईल, ज्यामुळे त्यांना केवळ प्रशिक्षणावरच लक्ष केंद्रित करता येईल. या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे रायगड आणि संभाजीनगर जिल्ह्यांमधील समन्वय वाढेल आणि आपत्ती व्यवस्थापनाची एक व्यापक जाळी तयार होईल. अशा प्रकारे, हा कार्यक्रम स्थानिक आणि प्रादेशिक सुरक्षिततेचा आधारस्तंभ बनेल.
मोफत सुविधा आणि लाभ
आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम पूर्णपणे मोफत असल्याने, आर्थिक अडचणींमुळे कोणत्याही इच्छुक व्यक्तीला यापासून वंचित राहिले जाणार नाही. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममध्ये प्रत्येक सहभागीला वैयक्तिक आपत्कालीन प्रतिसाद संच (ERK) दिला जाईल, जो बचाव कार्यासाठी अत्यावश्यक आहे. याशिवाय, तीन वर्षांसाठी पाच लाख रुपयांचे विमा संरक्षण, येणे-जाण्याचा खर्च, निवास आणि भोजनाची पूर्ण व्यवस्था विनामूल्य करण्यात आली आहे. हे लाभ सहभागींना मानसिक आधार देतील आणि त्यांना पूर्ण उत्साहाने सहभागी होण्यास प्रोत्साहित करतील. छत्रपती संभाजीनगरसारख्या जिल्ह्यात, जेथे अनेक कुटुंबांना आर्थिक तंगी असते, अशा आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे सामान्य माणूसही आपत्ती योद्धा बनू शकतो. हे केवळ प्रशिक्षण नव्हे, तर एक सामाजिक क्रांती आहे जी प्रत्येकाच्या सुरक्षिततेसाठी योगदान देईल.
अर्ज प्रक्रिया आणि आवश्यक कागदपत्रे
या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमसाठी इच्छुकांनी लवकरात लवकर अर्ज करणे आवश्यक आहे. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमच्या अर्जासाठी जिल्हाधिकारी कार्यालयात मंगळवार, दि. ३० डिसेंबर २०२५ पर्यंत आवश्यक कागदपत्रे जमा करावीत. यामध्ये आधार कार्ड, शालेय सोडणी प्रमाणपत्र किंवा राष्ट्रीयत्वाचा पुरावा, महाविद्यालयाचे ओळखपत्र, पासपोर्ट आकाराचे फोटो आणि नोकरी करणाऱ्यांसाठी नोकरीचे ओळखपत्र यांचा समावेश आहे. ही प्रक्रिया सोपी आणि पारदर्शक असल्याने, कोणत्याही व्यक्तीला अडचण येणार नाही. यापूर्वी नामनिर्देशित स्वयंसेवकांनीही पुन्हा कागदपत्रे जमा करावीत. या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमच्या अर्ज प्रक्रियेमुळे जिल्ह्यातील युवा वर्ग अधिक सक्रिय होईल आणि सामाजिक सेवेची जाणीव वाढेल. अशा प्रकारे, हा कार्यक्रम प्रशासकीय यंत्रणेला अधिक जवळीकचा बनवेल.
निवड निकष आणि पात्रता
आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमसाठी निवड निकष अत्यंत स्पष्ट आणि न्याय्य आहेत. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममध्ये सहभागी होण्यासाठी उमेदवार भारताचा नागरिक आणि छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील रहिवासी असावा, तसेच शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या सक्षम असावा. वयाची मर्यादा १८ ते ४५ वर्षे आहे, परंतु माजी सैनिक, डॉक्टर, अभियंते, शास्त्रज्ञ किंवा आपत्कालीन सेवेतील सेवानिवृत्त व्यक्तींना ५५ वर्षांपर्यंत सवलत आहे, जरी त्यांना विमा संरक्षण मिळणार नाही. हे निकष सुनिश्चित करतील की प्रशिक्षण योग्य व्यक्तींना मिळेल आणि कार्यक्रमाची गुणवत्ता टिकून राहील. या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे विविध पार्श्वभूमीतील लोक एकत्र येतील आणि आपत्ती व्यवस्थापनाची व्यापक दृष्टी मिळेल. अशा निकषांमुळे कार्यक्रम अधिक प्रभावी आणि समावेशक होईल.
पात्र घटक आणि सहभागींचे प्रकार
हा आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम विविध घटकांसाठी खुला आहे, ज्यामुळे त्याचा व्याप्ती विस्तृत होतो. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममध्ये सामान्य नागरिकांबरोबरच महाविद्यालयीन विद्यार्थी, आशा कार्यकर्त्या, अंगणवाडी सेविका, होमगार्ड, पोलीस, महाराष्ट्र सुरक्षा बलाचे कर्मचारी, खाजगी सुरक्षा रक्षक यांचा समावेश आहे. याशिवाय, ग्रामपंचायती, नगरपालिका, जिल्हा परिषद, जिल्हाधिकारी कार्यालय, शासकीय महामंडळे (जसे महावितरण आणि एसटी महामंडळ), राज्य आणि केंद्र शासनाचे शासकीय, निमशासकीय व कंत्राटी कर्मचारीही पात्र आहेत. हे विविधीकरण कार्यक्रमाला अधिक मजबूत बनवते आणि आपत्तीच्या वेळी बहुपक्षीय प्रतिसाद सुनिश्चित करते. छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे ग्रामीण आणि शहरी भागातील लोक एकत्र येऊन सुरक्षेची जाळी विणतील. अशा प्रकारे, हा कार्यक्रम सामाजिक एकात्मतेचा प्रतीक बनेल.
संपर्क माहिती आणि मार्गदर्शन
आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमबाबत अधिक माहितीसाठी इच्छुकांनी तात्काळ संपर्क साधावा. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमच्या अधिकाऱ्यांशी बोलण्यासाठी दीपक राजेंद्र उदावंत (जिल्हाधिकारी कार्यालय, संपर्क: ७०५८०१०४५०) किंवा मोहम्मद अर्शी खान (DDMS, संपर्क: ९९१०७२८४८७) यांच्याशी बोलावे, अथवा ddmoaurangabad16@gmail.com वर ईमेल पाठवावा. निवासी उपजिल्हाधिकारी तथा मुख्य कार्यकारी अधिकारी जनार्दन विधाते यांनी हे आवाहन केले आहे. हे संपर्क मार्ग प्रशिक्षणाची प्रक्रिया सुकर करतील आणि शंकांचे निरसन करतील. या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे स्थानिक प्रशासन आणि नागरिकांमधील संवाद वाढेल. अशा प्रकारे, हा कार्यक्रम केवळ प्रशिक्षणच नव्हे, तर एक सतत चालणारी सेवा यंत्रणा बनेल.
कार्यक्रमाचे महत्व आणि भविष्यातील प्रभाव
आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रमचा मुख्य उद्देश जिल्ह्यातील आपत्ती व्यवस्थापन क्षमता वाढवणे आहे. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममुळे प्रशिक्षित स्वयंसेवक आपत्तीच्या वेळी प्रोफेशनल्ससारखे कार्य करू शकतील, ज्यामुळे जीवितहानी आणि मालमत्तेचे नुकसान कमी होईल. छत्रपती संभाजीनगरसारख्या भागात, जेथे हवामान बदलामुळे आपत्तींची वारंवारता वाढत आहे, अशा कार्यक्रमाची गरज अधोरेखित होते. हे प्रशिक्षण केवळ वैयक्तिक विकासासाठीच नव्हे, तर समुदायाच्या एकजुटीसाठीही महत्वाचे आहे. भविष्यात, या आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममधील स्वयंसेवक आपत्ती निवारणात अग्रणी भूमिका बजावतील आणि इतर जिल्ह्यांसाठी प्रेरणास्थान ठरतील. अशा प्रकारे, हा कार्यक्रम दीर्घकालीन सुरक्षेची हमी देईल.
समारोप आणि आवाहन
शेवटी, आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रम हा एक क्रांतिकारी उपक्रम आहे जो प्रत्येकाच्या हातात सुरक्षेची धागा देतो. आपदा मित्र प्रशिक्षण कार्यक्रममध्ये सहभागी होऊन तुम्ही केवळ स्वतःला नव्हे, तर संपूर्ण समुदायाला मजबूत कराल. छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्यातील प्रत्येक युवकाने ही संधी गमावू नये आणि लवकर अर्ज करावा. या कार्यक्रमाद्वारे आपण एक सुरक्षित, तयार आणि एकजुट असलेले समाज घडवू शकतो. चला, आपदा मित्र बनूया आणि आपल्या जिल्ह्याला अधिक सक्षम बनवूया!