आधुनिक जगात जेव्हा रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांमुळे जमीन निर्जीव होत चालली आहे आणि शेतीचा खर्च वाढत चालला आहे, तेव्हा नैसर्गिक शेतीकडे वळणे हा एकमेव पर्याय शिल्लक राहिला आहे. या पार्श्वभूमीवर, कृषी विज्ञान केंद्र, नारायणगाव (ता. जुन्नर) यांनी शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन केले आहे. हे एक अभिनंदनीय प्रयत्न आहे. शेतकऱ्यांना नैसर्गिक शेतीबाबत जागृत करण्यासाठी शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन करणे हा एक प्रभावी मार्ग आहे, असे या केंद्राचे प्रमुख डॉ. प्रशांत शेटे यांनी सांगितले. बुधवार, ता. १९ रोजी होणाऱ्या या कार्यक्रमात शेतकरी भावांना नैसर्गिक पद्धतीने शेती करण्यासाठी प्रात्यक्षिकासहित मार्गदर्शन करण्यात येणार आहे.
प्रशिक्षणाचे उद्दिष्ट आणि महत्त्व
डॉ. शेटे यांच्या म्हणण्यानुसार, “नैसर्गिक शेतीचे महत्त्व दिवसेंदिवस वाढत आहे आणि त्यासाठी शेतकऱ्यांना सैद्धांतिक आणि प्रायोगिक ज्ञानाची अत्यंत आवश्यकता आहे.” या प्रशिक्षणाचे मुख्य उद्दिष्य शेतकऱ्यांना कमी खर्चात, पर्यावरणास अनुकूल अशा पद्धतीने गुणवत्तापूर्ण नैसर्गिक निविष्ठा कशा तयार करता येतील, याबाबत मार्गदर्शन मिळणार आहे. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन यशस्वी करण्यासाठी केव्हीकेने एक सुविचारित अभ्यासक्रम तयार केला आहे. प्रशिक्षणादरम्यान, शेतात उपलब्ध असलेल्या साधनसामग्रीपासून जीवामृत, बीजामृत, दशपर्णी अर्क इत्यादी नैसर्गिक निविष्ठा तयार करण्याच्या पद्धती सविस्तरपणे शिकवण्यात येणार आहेत.
जीवामृत आणि बीजामृत निर्मितीचे रहस्य
प्रशिक्षणाच्या पहिल्या सत्रात शेतकऱ्यांना जीवामृत तयार करण्याची पद्धत शिकवण्यात आली. जीवामृत हे मृदेतील सूक्ष्मजीवांची संख्या वाढवून जमिनीची सुपीकता वाढविणारे एक उत्तम उत्पादन आहे. त्याचबरोबर, बीजामृत तयार करण्याच्या पद्धतीवर भर देण्यात आला, ज्यामुळे बियांना रोगांपासून संरक्षण मिळते आणि अंकुरण चांगले होते. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन करताना या प्राथमिक पायरीवर भर देणे अत्यंत गरजेचे असते. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन यशस्वी झाल्यास, शेतकरी स्वतःच या निविष्ठा तयार करू शकतात आणि भांडवलावरील अवलंबून राहण्याची गरज उरणार नाही.
दशपर्णी अर्क आणि इतर उपयुक्त निविष्ठा
दुसऱ्या सत्रात, दशपर्णी अर्क तयार करण्याच्या पद्धतीवर प्रक्रिया करण्यात आली. विविध प्रकारच्या पानांपासून तयार होणारा हा अर्क, रोग आणि कीटक नियंत्रणासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरतो. या प्रशिक्षणात इतरही अनेक उपयुक्त नैसर्गिक निविष्ठा तयार करण्याच्या पद्धतींचा समावेश असणार आहे. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन करणाऱ्या संस्थांनी या सर्व गोष्टींचा समावेश करून प्रशिक्षणाची व्याप्ती वाढवली आहे. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन हे केवळ सैद्धांतिक न राहता पूर्णतः प्रायोगिक स्वरूपाचे असावे, यावर या कार्यक्रमात भर देण्यात येणार आहे.
आर्थिक बचत आणि पर्यावरणीय फायदे
नैसर्गिक निविष्ठा वापरल्यामुळे होणाऱ्या आर्थिक बचतीबद्दल डॉ. शेटे यांनी सविस्तर माहिती दिली. रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांवर होणारा मोठा खर्च या पद्धतीमुळे टाळता येतो. शिवाय, नैसर्गिक शेतीमुळे जमिनीची सुपीकता वाढते, पाण्याची गुणवत्ता सुधारते आणि प्रदूषण कमी होते. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन करण्यामागील एक मोठा हेतू हा की, शेतकरी आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होऊन समृद्धीच्या मार्गावर चालू शकावा. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन हे त्यांना स्वावलंबी बनवण्याचा एक महत्त्वाचा टप्पा ठरू शकतो.
प्रात्यक्षिकाचे महत्त्व आणि सहभागी शेतकऱ्यांचा उत्साह
या संपूर्ण प्रशिक्षण कार्यक्रमात प्रात्यक्षिकावर भर देण्यात येणार आहे. शेतकऱ्यांना स्वतः हाताने ही उत्पादने तयार करण्याची संधी देण्यात येईल, ज्यामुळे त्यांना प्रत्यक्षात या पद्धती समजतील. सहभागी शेतकरी भावांनी या कार्यक्रमाचे मोठे कौतुक केले आणि असे आयोजन नियमितपणे व्हावे, अशी त्यांची इच्छा होती. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन करताना प्रात्यक्षिकाला प्राधान्य देणे हे यशाचे रहस्य आहे. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन यापुढेही होत राहिले, तर नैसर्गिक शेतीचा प्रसार वेगाने होऊ शकेल.
भविष्यातील योजना आणि शेवटचा सल्ला
केव्हीकेने भविष्यातही अशाच प्रकारचे प्रशिक्षण कार्यक्रम चालू ठेवण्याचे आश्वासन दिले आहे. या प्रशिक्षणामुळे शेतकरी भावांमध्ये नैसर्गिक शेतीकडे वळण्याची एक नवीन उत्सुकता निर्माण होईल यात शंका नाही. अधिक माहितीसाठी डॉ. योगेश यादव (मृदाशास्त्रज्ञ) (८२७५००५२१२) आणि राहुल घाडगे कृषी विस्तार तज्ञ) (९४२२०८००११) यांच्याशी संपर्क साधावा. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन हे एक सतत चालू राहिले पाहिजे असे प्रयत्न आहे. शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षणाचे आयोजन करूनच आपण शेतीक्षेत्रात खऱ्या अर्थाने क्रांती घडवून आणू शकतो.