आधुनिक काळात शेती ही केवळ पिके उभारण्यापुरती मर्यादित राहिलेली नाही. शेतीसोबत पूरक उद्योगांचा विचार करणे ही काळाची गरज बनली आहे. पारंपरिक पद्धतीने केलेली शेती आर्थिकदृष्ट्या समाधानकारक नसल्याने, शेतकऱ्यांना आपल्या शेतातील उत्पादनावर प्रक्रिया करून त्याचे मूल्यवर्धन करणे गरजेचे झाले आहे. अशा परिस्थितीत, कोल्डप्रेस तेल उद्योग हा एक अत्यंत आकर्षक पर्याय शेतकऱ्यांसमोर उभा आहे. हा एक असा उद्योग आहे जो कमी गुंतवणुकीत सुरू करता येतो आणि त्यातून मोठ्या प्रमाणात नफा मिळवणे शक्य आहे. ग्रामीण भागातील उद्योजकता वाढविण्यासाठी कोल्डप्रेस तेल उद्योग एक महत्त्वाचे साधन ठरू शकतो.
कोल्डप्रेस तेल म्हणजे नैसर्गिकतेचे प्रतीक
कोल्डप्रेस तेल काढण्याची पद्धत ही शतकानुशतके आपल्याकडे अस्तित्वात आहे, ज्याला पारंपरिक भाषेत ‘लाकडी घाणी’ असे म्हटले जाते. या पद्धतीत, करडई, सूर्यफूल, भुईमूग, तीळ, सोयाबीन, मोहरी यांसारख्या तेलबियांना जास्त तापमानाला उष्णता न देता, फक्त यांत्रिक दाब लावून तेल बाहेर काढले जाते. यामुळे तेलातील सर्व पोषक तत्वे, विटॅमिन्स, अँटिऑक्सिडंट्स आणि नैसर्गिक सुगंध तंतोतंत कायम राहतात. ही पद्धत अत्यंत नैसर्गिक असल्याने, आधुनिक कोल्डप्रेस तेल उद्योग मध्येही या तत्त्वाचाच वापर करून उच्च दर्जाचे तेल तयार केले जाते. रासायनिक प्रक्रियेपासून दूर असलेला हा उद्योग आरोग्यावर भर देणाऱ्या ग्राहकांना आकर्षित करतो.
रिफाइंड तेलावर कोल्डप्रेस तेलाचा वरचष्मा
आज बाजारात रिफाइंड तेलांचे वर्चस्व दिसून येते, जे दिसायला स्वच्छ आणि आकर्षक असले तरी, त्यांच्या निर्मिती प्रक्रियेत अनेक रासायनिक उपचारांचा समावेश होतो. या रसायनांमुळे तेलाचे नैसर्गिक पोषणमूल्य नष्ट होते आणि दीर्घकाळ वापर केल्यास आरोग्यास हानिकारक ठरू शकते. याच्या उलट, कोल्डप्रेस तेल उद्योग मध्ये कोणत्याही प्रकारची रसायने वापरली जात नाहीत, म्हणूनच आरोग्याविषयी जागरूक असलेले ग्राहक आता कोल्डप्रेस तेलांकडे ओढले जात आहेत. ही ग्राहकांमधील बदलती प्रवृत्ती ओळखून शेतकऱ्यांनी स्वतःच्या शेतात पिकलेल्या तेलबियांपासून तयार केलेले तेल स्थानिक बाजारपेठेत विकणे हे एक सुवर्णावसर आहे. सेंद्रिय आणि नैसर्गिक उत्पादनांची मागणी वाढत असल्याने, कोल्डप्रेस तेल उद्योग हा भविष्यात आणखीच भरभराटीस येणारा क्षेत्रक आहे.
कमी खर्चात मोठा व्यवसाय: लघु उद्योगाचे स्वरूप
कोल्डप्रेस तेल उद्योगाचे आणखे एक मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे तो लघु उद्योगाच्या श्रेणीत येतो. सुरुवातीस फक्त एक लहान कोल्डप्रेस मशीन, स्वच्छ जागा आणि योग्य पॅकिंगची सोय अशी मूलभूत गोष्टी उपलब्ध असल्यास हा व्यवसाय सुरू करता येतो. ग्रामीण भागातील युवक, महिला बचत गट किंवा शेतकरी उत्पादक कंपन्या (FPC) यांसाठी हा उद्योग अतिशय अनुकूल ठरतो. स्थानिक स्तरावर ग्राहकांशी थेट संपर्क साधून त्यांना कोल्डप्रेस तेलाचे आरोग्य लाभ समजावून सांगितले, तर जलद ग्राहकवर्ग निर्माण करता येतो. अशाप्रकारे, कोल्डप्रेस तेल उद्योग केवळ नफ्याचा स्रोत नसून, ग्रामीण भागात रोजगार निर्मितीचे एक सशक्त माध्यम देखील बनू शकतो. ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना देण्यासाठी कोल्डप्रेस तेल उद्योग हा एक महत्त्वाचा टप्पा सिद्ध होऊ शकतो.
स्वयंपाशीपलीकडे: त्वचा आणि केसांचे साहित्य
कोल्डप्रेस तेलाचा उपयोग केवळ स्वयंपाकातच होतो असे नाही, तर ते त्वचा आणि केसांच्या काळजीसाठी देखील अत्यंत गुणकारी आहे. बदाम तेल, नारळ तेल, तीळ तेल यांसारखी अनेक कोल्डप्रेस तेले आयुर्वेदिक सौंदर्यप्रसाधनांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरली जातात. यामुळे त्यांची मागणी केवळ ग्रामीण भागातच नाही तर, आरोग्य आणि सौंदर्यावर भर देणाऱ्या शहरी ग्राहकांमध्ये देखील झपाट्याने वाढत आहे. ही मागणी ओळखून व्यवसाय करणाऱ्यांना त्यांच्या उत्पादन श्रेणीत विविधता आणण्याची संधी उपलब्ध होते. उदाहरणार्थ, केसांसाठी वापरले जाणारे तेल किंवा त्वचा संरक्षणासाठीचे तेल वेगवेगळ्या पॅकेजिंग मध्ये विकले जाऊ शकते. अशा प्रकारे, कोल्डप्रेस तेल उद्योग मध्ये केवळ खाद्यतेलाच नव्हे तर सौंदर्यप्रसाधन उद्योगासाठीही मोठी संधी दडलेली आहे, ज्यामुळे हा व्यवसाय आणखी विस्तारता येतो.
उत्पादनापासून विक्रीपर्यंत: संपूर्ण प्रक्रिया
कोल्डप्रेस तेल उद्योग सुरू करण्यासाठी सर्वप्रथम उच्च दर्जाचा कच्चा माल (तेलबिया) मिळवणे गरजेचे आहे. शेतकऱ्यांना स्वतःच्या शेतातील पिकांपासून हा माल मिळू शकतो किंवा स्थानिक शेतकऱ्यांकडून खरेदी करता येतो. त्यानंतर, बियाणे स्वच्छ करून कोल्डप्रेस मशीनमध्ये दाबून तेल काढले जाते. हे तेल नंतर गाळून स्वच्छ केले जाते आणि आकर्षक बाटल्यांमध्ये पॅक केले जाते. विक्रीच्या बाबतीत स्थानिक किराणा दुकाने, सेंद्रिय उत्पादनांची दुकाने, ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म (जसे की ॲमेझॉन, फ्लिपकार्ट) आणि थेट ग्राहकांशी संपर्क असे अनेक मार्ग उपलब्ध आहेत. यशस्वी कोल्डप्रेस तेल उद्योग साठी उत्पादनाची शुद्धता आणि पॅकेजिंगची आकर्षकता हे दोन महत्त्वाचे घटक आहेत. सोशल मीडियाचा प्रभावी वापर करून स्वतःच्या ब्रँडची ओळख निर्माण करणे देखील यात महत्त्वाचे असते.
सरकारी योजना आणि आर्थिक मदत
हा उद्योग सुरू करण्यासाठी शेतकऱ्यांना आणि लघु उद्योजकांना विविध सरकारी योजनांअंतर्गत मदत मिळू शकते. प्रधानमंत्री रोजगार सृजन कार्यक्रम (PMEGP) योजनेअंतर्गत योग्य अर्जदारांना २५ ते ३५ टक्के पर्यंत अनुदान मिळण्याची शक्यता असते. तसेच, विविध राज्य सरकारांच्या कृषी यांत्रिकीकरण योजनांतर्गत कोल्डप्रेस मशीनसाठी सबसिडी उपलब्ध आहे. बँकांकडून मुद्रा लोन किंवा स्टॅंड-अप इंडिया लोनसारख्या कर्जसवलती देखील घेता येतात. या सर्व योजनांबद्दल माहिती मिळविण्यासाठी तालुका कृषी अधिकारी किंवा स्थानिक लघुवित्त बँकांचा संपर्क करावा. अशा प्रकारे, कोल्डप्रेस तेल उद्योग साठी आवश्यक असणारी आर्थिक गुंतवणूक ही सरकारी मदतीमुळे सहजसोपी बनू शकते. उद्योजकांनी या संधीचा पुरेपूर फायदा घेणे गरजेचे आहे.
नफा आणि भविष्याची संधी
कोल्डप्रेस तेल उद्योग हा केवळ नफ्याचा व्यवसाय नसून, समाजाच्या आरोग्यात भर घालणारा एक समाजहितैषी उपक्रम देखील आहे. यामध्ये साधारणतः २० ते ३५ टक्के पर्यंत नफा मिळवणे शक्य आहे. उदाहरणार्थ, एक लिटर भुईमुगाचे तेल तयार करण्यासाठी सुमारे २.५ ते ३ किलो शेंगदाणे लागतात, पण बाजारात त्या तेलाची किंमत ३०० रुपयांपर्यंत असू शकते. तेल काढल्यानंतर उरलेला पेंड (खली) हा पशुखाद्य म्हणून विकला जाऊ शकतो, ज्यामुळे अतिरिक्त उत्पन्न मिळते. भविष्यात हा उद्योग आणखी वाढणार आहे, कारण नैसर्गिक आणि सेंद्रिय उत्पादनांकडे वळणारी जागतिक बाजारपेठ सतत विस्तारत आहे. अशाप्रकारे, आज कोल्डप्रेस तेल उद्योग मध्ये प्रवेश करणे म्हणजे भविष्यातील एक सुरक्षित आणि लाभदायी गुंतवणूक करणे आहे. शेतकरी आणि लघु उद्योजक यांसाठी हा उद्योग एका सुबक भविष्याची शुभसूचना देऊ शकतो.