शेतकरी मित्रांनो, बदलत्या हवामानाच्या परिस्थितीत आणि वाढत्या उत्पादन खर्चामुळे शेती अधिक नफ्यात आणणे हे एक मोठे आव्हान बनले आहे. परंतु आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने शेती अधिक प्रभावी, नफ्यात आणि शाश्वत करता येऊ शकते. **प्रिसिजन फार्मिंग (Precision Farming)** ही अशीच एक नवी संकल्पना आहे, जी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून अधिक उत्पादक आणि कार्यक्षम शेती करण्यास मदत करते.
**प्रिसिजन फार्मिंग म्हणजे काय?**
प्रिसिजन फार्मिंग म्हणजे आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने शेतीतील प्रत्येक घटकाचे बारकाईने निरीक्षण करून योग्य वेळी योग्य ठिकाणी आवश्यक तंत्रांचा वापर करणे. यामध्ये **GPS, GIS, ड्रोन, सेन्सर्स, डेटा अ‍ॅनालिटिक्स, आणि ऑटोमेशन** यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा समावेश होतो. यामुळे शेती अधिक वैज्ञानिक आणि डेटा-आधारित होते, ज्यामुळे **पाणी, खते, बियाणे आणि कीटकनाशके यांचा अचूक आणि योग्य प्रमाणात वापर करता येतो.**
**प्रिसिजन फार्मिंगमध्ये वापरले जाणारे तंत्रज्ञान**
1. **GPS आणि GIS तंत्रज्ञान:** शेतीच्या जमिनीचे मॅपिंग करून कोणत्या भागात कोणते पीक चांगले होईल हे ओळखण्यास मदत करते.
2. **ड्रोन तंत्रज्ञान:** औषध फवारणी, पाणी व्यवस्थापन आणि जमिनीचे निरीक्षण करण्यासाठी उपयोगी.
3. **सेन्सर्स:** जमिनीतील ओलावा, पोषणतत्त्वे आणि तापमान यावर सतत लक्ष ठेवण्यासाठी.
4. **स्वयंचलित यंत्रे:** स्मार्ट ट्रॅक्टर, रोबोटिक मशागत यंत्रे, आणि आधुनिक सिंचन प्रणाली यांचा समावेश.
## **महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी प्रिसिजन फार्मिंग कशी उपयुक्त ठरते?**
महाराष्ट्रात कोरडवाहू शेती मोठ्या प्रमाणावर केली जाते. यासाठी **पाण्याची बचत, मृदा व्यवस्थापन आणि हवामान नियंत्रण** अत्यंत महत्त्वाचे आहे. **मराठवाडा, विदर्भ आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील शेतकरी** आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून कमी पाण्यात अधिक उत्पादन घेऊ शकतात.
## **शेतकऱ्यांनी प्रिसिजन शेतीसाठी पुढील पावले उचलावीत:**
1. **मृदा परीक्षण करून पीक नियोजन करावे.**
2. **ड्रिप आणि तुषार सिंचन प्रणालीचा अवलंब करावा.**
3. **GPS, GIS, आणि सेन्सर्सच्या मदतीने शेतीचे निरीक्षण करावे.**
4. **ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर करून औषध फवारणी करावी.**
5. **सरकारी योजनांचा लाभ घेऊन आधुनिक शेती यंत्रसामग्री खरेदी करावी.**
शेतकरी मित्रांनो, **प्रिसिजन फार्मिंग ही केवळ मोठ्या शेतकऱ्यांसाठी नाही, तर लहान शेतकरीसुद्धा याचा लाभ घेऊ शकतात.** आधुनिक तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर केल्यास शेती कमी खर्चात अधिक नफ्याची बनू शकते. त्यामुळे पारंपरिक शेतीला आधुनिकतेची जोड देऊन अधिक फायदेशीर शेती करण्यासाठी प्रिसिजन शेतीचा अवलंब करावा. भविष्यात शाश्वत आणि प्रगतिशील शेती करण्यासाठी हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.
एसआरटी शेती म्हणजे काय? जाणून घ्या या शेतीची पद्धत आणि फायदे
**”स्मार्ट शेती, समृद्ध शेतकरी!”**
प्रिसिजन फार्मिंग (Precision Farming) ही एक आधुनिक शेती पद्धत आहे, ज्यामध्ये तंत्रज्ञान आणि डेटाच्या मदतीने पिकांचे व्यवस्थापन अचूकपणे केले जाते. या पद्धतीचा मुख्य हेतू म्हणजे नैसर्गिक साधनांचा (पाणी, खत, कीटकनाशके) कमीतकमी वापर करताना पिकांची उत्पादकता व गुणवत्ता वाढवणे. ही संकल्पना “काटेकोर शेती” म्हणूनही ओळखली जाते, जिथे प्रत्येक पिकाची व शेताच्या प्रत्येक भागाची वैयक्तिक गरज लक्षात घेऊन निर्णय घेतले जातात .
*१. प्रिसिजन फार्मिंगची व्याख्या आणि उद्दिष्टे**
प्रिसिजन फार्मिंग ही डेटा-आधारित शेतीची पद्धत आहे, ज्यामध्ये जीपीएस, सेंसर, ड्रोन्स, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) यांसारख्या तंत्रज्ञानांचा वापर करून शेतातील विविधता (सॉइल हेल्थ, पाण्याची उपलब्धता, हवामान) मोजली जाते.
या माहितीच्या आधारे शेतकरी योग्य वेळी योग्य ठिकाणी योग्य प्रमाणात साधनांचा वापर करतात. उद्दिष्टे अशी:
– संसाधनांचा कार्यक्षम वापर .
– पिकांची उत्पादकता वाढवणे .
– पर्यावरणीय धोके कमी करणे .
**२. प्रिसिजन फार्मिंगची तंत्रज्ञाने**
१. **जीपीएस आणि सॅटेलाइट मॅपिंग**: शेताच्या अचूक नकाशे तयार करून पिकांच्या आरोग्याचे निरीक्षण.
२. **सेंसर तंत्रज्ञान**: मातीतील ओलावा, पीएच, पोषक तत्त्वे मोजण्यासाठी प्रॉक्सिमेट सेंसर.
३. **व्हेरिएबल रेट टेक्नॉलॉजी (VRT)**: खत किंवा पाण्याचे प्रमाण शेताच्या विविध भागांनुसार समायोजित करणे.
४. **ड्रोन्स आणि रिमोट सेंसिंग**: पिकांवरील रोग-कीटकांचे अधिकृत चित्रण.
५. **AI आणि मशीन लर्निंग**: हवामान अंदाज, पिकाची उत्पादकता यांचे विश्लेषण.
**३. प्रिसिजन फार्मिंगचे फायदे**
– **उत्पादकतेत वाढ**: डेटा-आधारित निर्णयांमुळे पिकांची उत्पादकता २०-३०% पर्यंत वाढू शकते .
– **खर्चात बचत**: खत, पाणी, कीटकनाशकांचा अचूक वापर .
– **पर्यावरण संरक्षण**: रासायनिक प्रदूषण आणि जलसंपत्तीचा अपव्यय टाळणे .
– **शेतकऱ्यांसाठी सुलभता**: मोबाइल अॅप्सद्वारे रिअल-टाइम माहिती.
**४. भारतातील प्रयोग आणि यशस्वी उदाहरणे**
– **राहुल रसाळची कथा**: निघोज (जि. नगर) येथील युवा शेतकरी राहुल रसाळ यांनी ६५ एकर शेतात प्रिसिजन फार्मिंगचा वापर करून द्राक्ष, डाळिंब, टोमॅटोचे उत्पादन वाढवले. त्यांनी मातीची गुणवत्ता, पाण्याचा TDS, हवामान डेटा विज्ञानाच्या आधारे मोजून यशस्वी पीक नियोजन केले.
– **स्मार्ट प्रिसिजन हॉर्टिकल्चर प्रोग्राम**: केंद्र सरकारने ६,००० कोटी रुपयांची तरतूद करून १५,००० एकर जमिनीवर हा प्रकल्प राबविण्याचे नियोजन केले आहे.
**५. आव्हाने आणि भविष्यातील संधी**
– **प्रारंभिक गुंतवणूक**: जीपीएस, ड्रोन्ससारख्या तंत्रज्ञानांचा खर्च लहान शेतकऱ्यांसाठी प्रचंड .
– **तांत्रिक शिक्षणाची गरज**: शेतकऱ्यांना AI, IoT सारख्या तंत्रांशी परिचित करणे.
– **इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी**: ग्रामीण भागात इंटरनेटच्या अभावात रिअल-टाइम डेटा वापर अडचणीचा .
– **भविष्यातील संशोधन**: डॉ. धर्मेंद्र सारस्वत यांनी सुचवल्याप्रमाणे, AI आणि चॅटजीपीटी सारख्या तंत्रज्ञानांचा समावेश करून प्रिसिजन फार्मिंग अधिक सुलभ होऊ शकते.
**६. शासकीय प्रयत्न आणि धोरणे**
– **प्रिसिजन फार्मिंग डेव्हलपमेंट सेंटर्स (PFDCs)**: २२ केंद्रे स्थापन करण्यात आली आहेत, जिथे स्थानिक परिस्थितीनुसार तंत्रज्ञान तपासले जाते.
– **आंतरराष्ट्रीय सहकार्य**: इस्रायल, नेदरलँड्ससारख्या देशांशी COEs (Centres of Excellence) स्थापन करणे .
– **कर्ज सुविधा**: कृषी इन्फ्रास्ट्रक्चर फंड (AIF) अंतर्गत ३% व्याज सबसिडी .
**निष्कर्ष**
प्रिसिजन फार्मिंग ही शेतीतील एक क्रांतिकारी पायरी आहे, जी केवळ उत्पादनच नव्हे तर शाश्वतता आणि पर्यावरण संवर्धनाचाही विचार करते. भारतात याचा वापर अजूनही सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे, पण NITI आयोग, IBM, Microsoft सारख्या संस्थांच्या सहकार्याने ते वेगाने पसरत आहे .
यशस्वी शेतकरी राहुल रसाळ यांसारखे उदाहरणे हे सिद्ध करतात की, विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून भारतीय शेती जागतिक पातळीवर स्पर्धा करू शकते. त्यामुळे, प्रिसिजन फार्मिंगचा स्वीकार हा शेतकऱ्यांच्या आर्थिक सक्षमीकरणाचा आणि राष्ट्रीय अन्नसुरक्षेचा गुरुकिल्ला ठरू शकतो.