राज्यात जुलै,ऑगस्ट आणि सप्टेंबर महिन्यात झालेल्या अभूतपूर्व पावसाने शेतकरी समुदायावर गंभीर परिणाम केला आहे. या अतिवृष्टीमुळे राज्यातील २० लाख हेक्टरवरील पिकांचे नुकसान झाले असून शेतकऱ्यांना आर्थिकदृष्ट्या मोठा धक्का बसला आहे. अशा परिस्थितीत ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मोठ्या प्रमाणात लाभदायक ठरत आहे. पीक नुकसानीचे पंचनामे सुरू असून शासनाच्या वतीने शेतकऱ्यांना दिवाळीच्या आधीच मदत मिळेल असे आश्वासन कृषिमंत्री दत्तात्रय भरणे यांनी दिले आहे. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळणार आहे ज्यामुळे शेतकरी समुदायाला काही प्रमाणात आर्थिक सुरक्षितता मिळेल.
राज्यव्यापी पीक नुकसानाचे परिमाण
राज्यातील ३० जिल्ह्यांमध्ये पावसाच्या अतिरेकामुळे पिकांना मोठ्या प्रमाणात नुकसान सोसावे लागले आहे. खरिपातील कापूस, सोयाबीन, तूर, मूग, उडीद, बाजरी, मका, ज्वारी, हळद यासारख्या मुख्य पिकांवर याचा विपरीत परिणाम झाला आहे. केवळ शेतातील पिकेच नव्हे तर फळबागा आणि भाजीपाला यांनाही मोठा फटका बसला आहे. अशा परिस्थितीत ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना प्रथमच मिळणार आहे जी एक सकारात्मक घटना आहे. पावसाच्या अतिरेकामुळे पंचनामे करण्यात अडचणी येत असली तरी शासन या प्रक्रियेस गती देत आहे. महसूल विभागाच्या प्राथमिक अंदाजानुसार राज्यातील २० लाख हेक्टरवरील पिकांचे नुकसान झाले आहे, अशा स्थितीत ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने इतर जिल्ह्यांसाठीही आशेचा किरण निर्माण झाला आहे.
नुकसानभरपाईचे धोरण आणि वित्तपुरवठा
अतिवृष्टीमुळे झालेल्या नुकसानीपोटी शेतकऱ्यांना केंद्र सरकारच्या राष्ट्रीय आपत्ती निधी (एनडीआरएफ) आणि राज्य सरकारच्या राज्य आपत्ती निधी (एसडीआरएफ) मधून मदत मिळते. या योजनेअंतर्गत केंद्र सरकार ७५ टक्के आणि राज्य सरकार २५ टक्के मदत पुरवते. पीक नुकसान, जीवित हानी, पशुधन नुकसान, शेतजमिनीचे नुकसान आणि घरांचे नुकसान झाल्यास ही मदत मिळते. या मदतीचे दर केंद्र सरकारने ठरवून दिलेले आहेत. निवडणुकीच्या कालखंडात राज्य सरकारने पीक नुकसान मदतीची रक्कम वाढवली होती, परंतु आता ती पुन्हा जुन्या स्तरावर आणली आहे. अशा परिस्थितीत ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळणे हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने इतर जिल्ह्यांसाठीही आशावादी वातावरण निर्माण झाले आहे.
नांदेड जिल्ह्यासाठी नुकसानभरपाई
नांदेड जिल्ह्यात ऑगस्ट २०२५ मध्ये झालेल्या अतिवृष्टी आणि पुरामुळे सुमारे ७ लाख ७४ हजार ३१३ शेतकऱ्यांचे ६ लाख ४८ हजार ५३३.२१ हेक्टर क्षेत्रावरील पिके बाधित झाली आहेत. या जिल्ह्यासाठी शासनाने ५५३ कोटी ४८ लाख ६२ हजार रुपये मंजूर केले आहेत. ही मोठ्या प्रमाणातील नुकसानभरपाई जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना ऑगस्टनंतर मिळणार आहे. ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळत असल्याने नांदेड जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना यातून मोठी आर्थिक मदत मिळेल. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने शेतकऱ्यांना पुढच्या पिकासाठी आवश्यक असलेला आर्थिक पाठिंबा मिळेल.
परभणी जिल्ह्यातील नुकसानभरपाईचे स्वरूप
परभणी जिल्ह्यात जून ते ऑगस्ट २०२५ दरम्यान झालेल्या अतिवृष्टी आणि पुरामुळे सुमारे २ लाख ३८ हजार ५३० शेतकऱ्यांचे १ लाख ५१ हजार २२२ हेक्टर क्षेत्र बाधित झाले आहे. या शेतकऱ्यांना १२८ कोटी ५५ लाख ३८ हजार रुपयांची मदत मंजूर करण्यात आली आहे. ही मदत परभणी जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना ऑगस्टनंतर मिळणार आहे. ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळत असल्याने परभणी जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना या आर्थिक साहाय्यातून मोठा फायदा होईल. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने जिल्ह्यातील शेतकरी समुदायाला आपल्या आर्थिक समस्यांवर मात करण्यास मदत होईल.
सातारा जिल्ह्यासाठी मंजूर झालेली नुकसानभरपाई
सातारा जिल्ह्यात जून ते ऑगस्ट २०२५ दरम्यान झालेल्या पावसामुळे १४२ शेतकऱ्यांचे २१ हेक्टर क्षेत्रावरील पिके बाधित झाली आहेत. या जिल्ह्यासाठी शासनाने ३ लाख २३ हजार रुपयांची मदत मंजूर केली आहे. ही नुकसानभरपाई सातारा जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना ऑगस्टनंतर मिळणार आहे. ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळत असल्याने सातारा जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना यातून आर्थिक सहाय्य मिळेल. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना त्यांचे नुकसान भरून काढण्यास मदत होईल.
सांगली जिल्ह्यातील नुकसानभरपाईचे तपशील
सांगली जिल्ह्यात जून ते ऑगस्ट २०२५ दरम्यान झालेल्या अतिवृष्टी आणि पुरामुळे १३ हजार ४७५ शेतकऱ्यांचे ४ हजार ७४ हेक्टर क्षेत्र बाधित झाले होते. यासाठी शासनाने ७ कोटी ४५ लाख ३८ हजार रुपयांच्या मदतीस मान्यता दिली आहे. ही नुकसानभरपाई सांगली जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना ऑगस्टनंतर मिळणार आहे. ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळत असल्याने सांगली जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना या आर्थिक साहाय्याचा फायदा मिळेल. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने जिल्ह्यातील शेतकरी समुदायाच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा होईल.
विविध पिकांसाठी नुकसानभरपाईचे दर
शासनाने विविध प्रकारच्या पिकांसाठी नुकसानभरपाईचे दर ठरवले आहेत. जिरायत पिकासाठी ८,५०० रुपये प्रति हेक्टर दराने मदत मिळते, ज्याची कमाल मर्यादा २ हेक्टर आहे आणि किमान मदत १,००० रुपये आहे. बागायत पिकासाठी १७,००० रुपये प्रति हेक्टर दराने मदत मिळते, ज्याची कमाल मर्यादा २ हेक्टर आहे आणि किमान मदत २,००० रुपये आहे. बहुवार्षिक पिकांसाठी २२,५०० रुपये प्रति हेक्टर दराने मदत मिळते, ज्याची कमाल मर्यादा २ हेक्टर आहे आणि किमान मदत २,५०० रुपये आहे. रेशीम उत्पादनासाठी ६,००० रुपये प्रति हेक्टर दराने मदत मिळते, ज्याची कमाल मर्यादा २ हेक्टर आहे आणि किमान मदत १,००० रुपये आहे. मुगा रेशीमासाठी ७,५०० रुपये प्रति हेक्टर दराने मदत मिळते, ज्याची कमाल मर्यादा २ हेक्टर आहे आणि किमान मदत १,००० रुपये आहे. या दरांनुसार ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळत आहे. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने शेतकऱ्यांना त्यांच्या नुकसानीची भरपाई करण्यास मदत होईल.
नुकसानभरपाई प्रक्रियेतील आव्हाने आणि उपाययोजना
पावसामुळे पीक नुकसानीचे पंचनामे करण्यात अडचणी येत असल्याचे दिसून आले आहे. अनेक भागात पावसामुळे पंचनामे करणे शक्य होत नाही, ज्यामुळे नुकसानभरपाई प्रक्रिया मंदावली आहे. तथापि, शासन या प्रक्रियेस गती देण्यासाठी विविध उपाययोजना करत आहे. तंत्रज्ञानाचा वापर करून दूरस्थ पद्धतीने पंचनामे करण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. शिवाय, शेतकऱ्यांना दिवाळीच्या आधीच मदत मिळावी यासाठी शासन प्रयत्नशील आहे. अशा परिस्थितीत ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळणे हे एक सकारात्मक पाऊल आहे. ही ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने इतर जिल्ह्यांसाठीही आशा निर्माण झाली आहे.
शेतकऱ्यांसाठी दीर्घकालीन उपाययोजना
अतिवृष्टीमुळे होणाऱ्या नुकसानीपासून शेतकऱ्यांचे संरक्षण करण्यासाठी दीर्घकालीन उपाययोजनांची आवश्यकता आहे. शासनाने हंगामी नुकसानभरपाईपेक्षा अधिक टिकाऊ उपायांचा विचार करणे आवश्यक आहे. पिकांची विमा योजना अधिक प्रभावी बनवणे, जलसिंचन सुविधा सुधारणे, पावसाचा पाणी साठवणूक करण्याच्या योजना राबवणे यासारख्या उपायांमुळे शेतकऱ्यांना नैसर्गिक आपत्तींपासून संरक्षण मिळू शकेल. अशा उपाययोजनांमुळे भविष्यात ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळण्याची गरज कमी होईल. तथापि, सध्या ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने शेतकऱ्यांना तात्पुरती आर्थिक मदत मिळेल.
निष्कर्ष
राज्यात झालेल्या अतिवृष्टीमुळे शेतकऱ्यांवर गंभीर परिणाम झाला आहे. अशा परिस्थितीत शासनाने नांदेड, परभणी, सातारा आणि सांगली या चार जिल्ह्यांसाठी नुकसानभरपाई मंजूर केली आहे हे एक सकारात्मक पाऊल आहे. ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळाल्याने या जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य मिळेल. तथापि, इतर जिल्ह्यांतील शेतकऱ्यांसाठीही अशीच नुकसानभरपाई मिळावी यासाठी शासनाने पावले उचलली पाहिजेत. शेतकऱ्यांना दिवाळीच्या आधीच मदत मिळावी यासाठी पंचनामे प्रक्रिया गतिमान करणे आवश्यक आहे. ऑगस्ट नंतरची नुकसानभरपाई चार जिल्ह्यांना मिळणे हे एक आशादायक सुरुवात आहे, परंतु याखेरीज आणखी बरेच काही करण्याची गरज आहे.