उन्हाळी भेंडी लागवड करून मिळवा बक्कळ उत्पन्न

उन्हाळी भेंडी लागवड: संपूर्ण मार्गदर्शन

भेंडी हे एक महत्त्वाचे नगदी पीक आहे, ज्याची मागणी उन्हाळ्यात विशेषतः वाढते. **उन्हाळी भेंडी लागवड** ही शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर असते, कारण या काळात किडी आणि रोगांचा प्रादुर्भाव कमी असतो आणि बाजारभाव चांगला मिळतो. या लेखात आपण उन्हाळ्यात भेंडीची यशस्वी लागवड करण्यासाठीची सर्व तांत्रिक माहिती सविस्तर पाहू.

१. **हवामान आणि जमिनीची आवश्यकता**

**उन्हाळी भेंडी लागवड**साठी **२० ते ४०°C** तापमान आदर्श मानले जाते. १०°C पेक्षा कमी तापमानात बियांची उगवण खराब होते, तर जास्त उष्णता फुलगळीस कारणीभूत ठरू शकते. जमीन मध्यम भारी, चांगल्या निचऱ्याची आणि सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध असावी. pH मूल्य ६ ते ६.८ आणि क्षारता ०.२० पेक्षा कमी असलेली जमीन योग्य. चुनखडी किंवा क्षारयुक्त जमिनीत लागवड टाळावी.

२. **जातीची निवड**

उन्हाळ्यासाठी रोगप्रतिरोधक आणि उच्च उत्पादनक्षम जाती निवडणे गरजेचे आहे. काही लोकप्रिय जाती:
– **परभणी क्रांती**: व्हायरस रोगप्रतिरोधक, ५५ दिवसांत पहिली तोड.
– **अर्का अनामिका**: झाडे उंच, फळे लांब आणि गुळगुळीत.
– **वर्षा उपहार**: १२०-१४० क्विंटल/एकर उत्पादनक्षमता.
– **पुसा सावनी**: आय.ए.आर.आय. विकसित, पिवळ्या मोझॅक व्हायरस प्रतिरोधक.

३. **लागवडीची तयारी आणि पद्धत**

**उन्हाळी भेंडी लागवड**साठी **१५ जानेवारी ते फेब्रुवारी** हा कालावधी योग्य. पूर्वतयारीमध्ये जमिनीची २-३ नांगरण्या करून भुसभुशीत केल्यावर, प्रति एकर १५-२० बैलगाडी शेणखत किंवा ४००-५०० किलो वर्मीकंपोस्ट टाकावी.
– **पेरणीचे अंतर**: सरी-वरंबा पद्धतीत ४५×३० सेमी (ओळीतील आणि झाडांतील).
– **बियाणे प्रमाण**: १०-१२ किलो/एकर.
– **बीजप्रक्रिया**: कार्बेन्डाझिम (२ ग्रॅम/लिटर) किंवा थायरमने उपचारित बियाणे वापरल्यास उगवण दर वाढतो.

४. **खत व्यवस्थापन आणि सिंचन**

– **सेंद्रिय खत**: शेणखत (१२०-१५० क्विंटल/एकर) आणि निंबोळी पेंड (४ गोणी/एकर).
– **रासायनिक खत**: पेरणीवेळी ५०:५०:५० किलो/एकर (N:P:K) आणि ३०-३५ दिवसांनंतर नत्राचा दुसरा हप्ता.
– **सिंचन**: उन्हाळ्यात ४-५ दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे. ठिबक सिंचन पद्धत ओलावा टिकविण्यासाठी फायदेशीर.

५. **तणनियंत्रण आणि आंतरमशागत**

पेरणीनंतर २०-२५ दिवसांनी पहिली खुरपणी करून तण काढावे. तणनाशकांपैकी **फ्लुकोरालिन** (१ लिटर/एकर) किंवा **पेंडीमेथालिन** वापरल्यास तणांचा प्रादुर्भाव कमी होतो. झाडांना भर देण्यासाठी २-३ वेळा माती चढवावी.

६. **कीड व रोग व्यवस्थापन**

– **कीड**: फळमाशी साठी नीम अर्क (५%) किंवा इमिडाक्लोप्रिड (५ मिली/लिटर).
– **रोग**: पानांवरील डागांसाठी कॉपर ऑक्सिक्लोराईड (३ ग्रॅम/लिटर), मुळांच्या कुजण्यासाठी ट्रायकोडर्मा.
– **जैविक नियंत्रण**: प्रति हेक्टरी १० पिवळे सापळे लावून फुलकिडे नियंत्रित करावे.

७. **काढणी आणि उत्पादन**

पेरणीनंतर **५५-७० दिवसांनी** फळे तोडणीसाठी तयार होतात. **उन्हाळी भेंडी लागवड**मध्ये सरासरी उत्पादन **८०-१४० क्विंटल/एकर** मिळू शकते. फळे ८-१२ सेमी लांबीची, हिरवी आणि कोवळी असताना तोडावीत. सकाळी किंवा संध्याकाळी तोडणी केल्यास ताजेपणा टिकतो.

८. **आर्थिक फायदा**

**उन्हाळी लागवड** ही भेंडी शेतकऱ्यांना प्रति एकर **४-६ लाख रुपये** पर्यंत नफा देऊ शकते. बाजारात उन्हाळ्यात भेंडीचा भाव स्थिर राहतो, त्यामुळे नगदी पीक म्हणून याची लोकप्रियता वाढत आहे.

उन्हाळी भेंडी लागवड अनेक कारणांसाठी फायदेशीर ठरते. खालीलप्रमाणे तिचे महत्त्वाचे फायदे आहेत:

1. चांगला बाजारभाव:

उन्हाळ्यात भेंडीला अधिक मागणी असते, कारण त्या काळात भाजीपाल्याचा तुटवडा असतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांना चांगला दर मिळतो.

2. कमी रोग-कीड संसर्ग:

हिवाळा संपल्यानंतर उन्हाळ्यात वातावरण कोरडे असते, त्यामुळे बुरशीजन्य रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव तुलनेने कमी असतो.

3. जलद उत्पादन:

भेंडीचा वाढीचा कालावधी साधारणतः ५०-६० दिवसांचा असतो, त्यामुळे लवकर उत्पादन मिळते आणि नफा वेगाने मिळतो.

4. हलक्या जमिनीतही चांगले उत्पादन:

भेंडीसाठी मध्यम ते हलकी, पाण्याचा चांगला निचरा असलेली जमीन उपयुक्त असते. त्यामुळे जास्त सुपीक जमिनीची गरज नसते.

5. अल्प गुंतवणूक व चांगला नफा:

उन्हाळी भेंडी लागवडीसाठी तुलनेने कमी खर्च येतो. योग्य व्यवस्थापन केल्यास एकरी ८-१२ क्विंटल उत्पादन मिळू शकते.

6. आंतरपीक लागवडीस योग्य:

भेंडीसह इतर पिके (कडधान्ये, फळभाज्या) घेता येतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचा एकूण उत्पन्न वाढते.

7. पोषणमूल्यांनी समृद्ध:

भेंडीमध्ये आहारतंतू, जीवनसत्त्वे (A, C, K), कॅल्शियम आणि लोह यांचा भरपूर प्रमाणात समावेश असतो, त्यामुळे आरोग्यासाठी उपयुक्त आहे.

8. निर्यातयोग्य पीक:

भेंडीला आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मागणी असल्यामुळे योग्य प्रक्रिया करून ती निर्यात केली जाऊ शकते.

उन्हाळी भेंडी लागवड शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरते, कारण ती जलद परतावा देणारी, कमी जोखीम असलेली आणि चांगला नफा मिळवून देणारी शेती प्रणाली आहे. योग्य पद्धतीने व्यवस्थापन केल्यास अधिक उत्पादन व उत्पन्न मिळू शकते.

९. **विशेष टिप्स**

– प्लॅस्टिक आच्छादन वापरून ओलावा टिकवा.
– **उन्हाळी भेंडी लागवड**मध्ये ठिबक सिंचन आणि संवर्धित जातींचा वापर करून उत्पादन दुप्पट करता येते.
– फळे तोडल्यानंतर ७-१०°C तापमानात साठवल्यास शेल्फ लाइफ वाढते.

**उन्हाळी भेंडी लागवड** ही तांत्रिक नियोजन आणि व्यवस्थापनावर अवलंबून असते. योग्य जाती, खतव्यवस्था, आणि कीड-रोग नियंत्रणाचा अवलंब केल्यास हे पीक शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी ठरू शकते. उन्हाळ्यातील उच्च मागणी आणि नफ्यामुळे हे पीक महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीत महत्त्वपूर्ण बदल घडवू शकते.