अलीकडील अतिवृष्टी आणि महापुराने सोलापूर जिल्ह्याच्या शेतीक्षेत्रावर गंभीर परिणाम केला आहे. कृषी विभागाच्या ताज्या अहवालानुसार, जिल्ह्यातील चार लाख ३९ हजारांहून अधिक शेतकऱ्यांच्या चार लाख हेक्टरवरील पिकांचे नुकसान झाले आहे. ही सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी केवळ संख्यांचा समूह नसून, हजारो कुटुंबांच्या आर्थिक भवितव्याची चित्रे उभी करते. जिल्ह्यातील ८३७ गावांमधील शेतकरी या आपत्तीत बुरसटून गेले आहेत, ज्यामुळे संपूर्ण ग्रामीण अर्थव्यवस्था धोक्यात आली आहे. प्राथमिक अंदाजानुसार, जवळपास ६० टक्के बाधित क्षेत्राचे पंचनामे झाले असून, उर्वरित क्षेत्राचे पंचनामे शीघ्र पूर्ण होण्याची अपेक्षा आहे. सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी तपशीलवार जाणून घेऊया.
विविध पिकांवरील नुकसानाचे तपशील
सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी पाहता, जिरायती, बागायती आणि फळपिकांवर समान परिणाम झाल्याचे दिसून येते. जिरायती पिकांपैकी तूर, उडीद, सोयाबीन, कापूस, मका, बाजरी, कडधान्य यांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. बागायती पिकांमध्ये ऊस, भाजीपाला, कांदा, टोमॅटो, काकडी यांचा समावेश होतो. फळपिकांमध्ये पेरू, केळी, डाळिंब, द्राक्ष यांसारख्या मौल्यवान पिकांचे नुकसान झाल्याने शेतकऱ्यांच्या दीर्घकालीन आर्थिक स्थितीवर परिणाम होणार आहे. फुलांच्या पिकांपैकी झेंडू, शेवंती, मोगरा यांसारख्या व्यावसायिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या पिकांचे नुकसान झाल्याने शेतकऱ्यांचे उत्पन्नाचे स्रोत संपुष्टात आले आहेत.
तालुकानिहाय नुकसानाचे वितरण
जिल्ह्यातील विविध तालुक्यांमध्ये नुकसानाचे प्रमाण बदलत गेलेले दिसते. बार्शी तालुक्यात सर्वाधिक ८८,२७३ शेतकरी बाधित झाले असून, माढा तालुक्यात ८६,८१४ शेतकऱ्यांना नुकसान सहन करावे लागले आहे. करमाळा तालुक्यात ५१,३०५ शेतकरी, अक्कलकोट तालुक्यात ४३,४९२ शेतकरी तर मोहोळ तालुक्यात ४०,२७३ शेतकरी या आपत्तीत सामील झाले आहेत. उत्तर सोलापूर तालुक्यात २३,१९१ शेतकरी, माळशिरस तालुक्यात २२,५६७ शेतकरी, सांगोला तालुक्यात २१,४५३ शेतकरी, मंगळवेढा तालुक्यात २७,१२७ शेतकरी तर पंढरपूर तालुक्यात ११,२८८ शेतकरी बाधित झाले आहेत. अप्पर मंद्रूप आणि दक्षिण सोलापूर तालुक्यात अनुक्रमे ४,००० आणि १८,५०० शेतकऱ्यांना नुकसान झालेले आहे.
पंचनामा प्रक्रियेतील आव्हाने आणि नवीन पद्धती
पूरग्रस्त भागात पाणी कमी झाल्यानंतर पंचनामा प्रक्रियेस सुरुवात झाली असली तरी, अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे. शेतात अजूनही पाणी साचलेले असल्याने, पारंपरिक पद्धतीने पंचनामे करणे अशक्य झाले आहे. या परिस्थितीत, सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी तयार करण्यासाठी ड्रोन तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात आला आहे. परंतु, ड्रोनद्वारे पंचनामे केल्यास बाधित शेतकऱ्यांचा सर्व्हे तथा गट नंबर नक्की करता येत नसल्याने, आता सरसकट पंचनामे करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. बाधित पिकामध्ये उभारून फोटो काढण्याची अट शिथिल करण्यात आली आहे, ज्यामुळे पंचनामा प्रक्रिया वेगवान होण्यास मदत होईल.
नुकसान भरपाईची प्रक्रिया आणि शासकीय उपाययोजना
बाधित शेतकऱ्यांना शासनाकडून नुकसान भरपाई मिळणार असल्याचे जिल्हा अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केले आहे. पंचनामे अंतिम झाल्यानंतर, बाधित शेतकऱ्यांना केवळ आधारकार्ड आणि बँक पासबूक सादर करावे लागणार असून, भरपाई रक्कम थेट बँक खात्यात प्राप्त होईल. ही योजना अंमलात आल्यास, शेतकऱ्यांना पुढील पिकासाठी आवश्यक असणारी आर्थिक मदत वेळेत मिळू शकेल. जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी शुक्राचार्य भोसले यांच्या म्हणण्यानुसार, सध्या चालू असलेल्या पंचनामा कार्यवाहीमध्ये सर्व बाधित क्षेत्रांचा अंतिम अहवाल जिल्हाधिकाऱ्यांकडे पाठविला जाईल.
भविष्यातील धोरणांसाठी आकडेवारीचे महत्त्व
सध्याच्या संकटानंतर, सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी भविष्यातील धोरणे ठरविण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची ठरेल. ही आकडेवारी केवळ नुकसान भरपाईच्या प्रक्रियेसाठीच नव्हे, तर भविष्यात अशा प्रकारच्या नैसर्गिक आपत्तींचा सामना करण्यासाठी योग्य तयारी करण्यासाठीही मार्गदर्शक ठरेल. जिल्ह्यातील शेतीक्षेत्राला भेडसावणाऱ्या समस्यांवर उपाययोजना शोधण्यासाठी, तसेच पिकनिहाय धोरणे आखण्यासाठी ही माहिती उपयुक्त ठरू शकते. शासनाने या आकडेवारीच्या आधारे दीर्घकालीन उपाययोजनांवर लक्ष केंद्रित करावे, ज्यामुळे शेतकरी समुदायाला भविष्यातील धोक्यांपासून संरक्षण मिळू शकेल.
सोलापूर जिल्ह्यातील पिकांच्या नुकसानीची आकडेवारी/पंचनामा प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर बाधित शेतकऱ्यांना लवकरात लवकर नुकसान भरपाई मिळावी यासाठी सोलापूर जिल्हा प्रशासनाने विशेष मोहीम हाती घेतली आहे. शेतकऱ्यांना केवळ आधारकार्ड व बँक पासबूक सादर करावा लागणार असून, भरपाई रक्कम थेट त्यांच्या बँक खात्यात जमा करण्याची प्रक्रिया अंतिम टप्प्यात आहे. जिल्ह्यातील सर्व तालुक्यांमधील कृषी अधिकाऱ्यांना निर्देश देण्यात आले आहेत की पंचनाम्याचे अंतिम अहवाल त्वरित जिल्हा कार्यालयात सादर करावेत, जेणेकरून लवकरात लवकर नुकसान भरपाई मंजुरीसाठी शासनाकडे पाठवता येईल. ही संपूर्ण प्रक्रिया पारदर्शक पद्धतीने आणि द्रुतगतीने पूर्ण करण्यावर भर देण्यात आला आहे, ज्यामुळे अतिवृष्टी आणि पुरामुळे झालेल्या नुकसानीतून शेतकऱ्यांना वेगाने बाहेर काढता येईल.
निष्कर्ष
सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी ही एक जागरूकता निर्माण करणारी बाब आहे, जी केवळ आर्थिक नुकसानापुरती मर्यादित नसून, सामाजिक-आर्थिक परिणामांच्या दृष्टीनेही महत्त्वाची आहे. शेतकऱ्यांना नुकसान भरपाईच्या रूपात तात्पुरती मदत मिळाली तरी, दीर्घकालीन उपाययोजनांवर लक्ष केंद्रित करणे गरजेचे आहे. जलसिंचन सुविधांचा विकास, पूरनियंत्रण योजना, विविधीकृत शेती प्रणालीचा स्वीकार, आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर यासारख्या उपाययोजनांद्वारेच शेतकऱ्यांना भविष्यातील नैसर्गिक आपत्तींपासून संरक्षित केले जाऊ शकते. सध्याच्या संकटातून बाहेर पडण्यासाठी शासन, प्रशासन आणि समाजाच्या सहकार्याची आवश्यकता आहे, ज्यामुळे सोलापूर जिल्ह्याची शेती पुन्हा एकदा भरभराटीला लागू शकेल.सोलापूर जिल्ह्यातील शेतीच्या नुकसानीची आकडेवारी थक्क करणारी तसेच शेतकऱ्यांची ही दिवाळी अंधारात ठेवणारी आहे यात शंका नाही.