अमरावती येथील सोयाबीन प्रादेशिक अनुसंधान केंद्रात एक अनोखा प्रयोग सुरू झाला आहे. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाकडून विकसित केलेल्या सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड करण्यात आली आहे. हा प्रयोग शेतकऱ्यांसाठी एक सोयीस्कर पद्धत ठरत आहे ज्यामुळे त्यांना विविध वाणांची तुलना करणे सोपे जाते. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड ही संशोधन क्षेत्रातील एक मैलाचा दगड ठरावी अशी अपेक्षा संशोधकांनी व्यक्त केली आहे.
व्हेरायटल कॅफेटेरिया: शेतकऱ्यांसाठी संधी
‘व्हेरायटल कॅफेटेरिया‘ या युनिक प्रकल्पामुळे शेतकऱ्यांना एकाच ठिकाणी विविध वाणांचे गुणधर्म जाणून घेऊन आपल्या शेतासाठी योग्य वाण निवडण्याची संधी मिळत आहे. ही पद्धत शेतकऱ्यांना थेट प्रात्यक्षिकाद्वारे वाणांची कार्यक्षमता पाहण्यास मदत करते. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या प्रकल्पाचा सर्वात महत्त्वाचा भाग आहे, ज्यामुळे शेतकरी आपल्या प्रदेशासाठी योग्य बियाणे निवडू शकतात.
संशोधन क्षेत्रातील नवीन अध्याय
सोयाबीन संशोधन क्षेत्रात नवाप्रयोग म्हणून अमरावती येथील सोयाबीन प्रादेशिक अनुसंधान केंद्रात पीडीकेव्ही द्वारे विकसित सोयाबीनच्या तब्बल ४४ वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड करण्यात आली आहे. हा प्रकल्प संशोधनाच्या दृष्टीने खूप महत्त्वाचा ठरत आहे कारण यामुळे विविध वाणांवरील परिस्थितीचा प्रभाव अचूकपणे निरीक्षण करता येतो. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या संकल्पनेने संशोधन क्षेत्रात नवीन दिशा उघडल्या आहेत.
मान्यवरांची भेट आणि मार्गदर्शन
या विशेष प्रकल्पाची पाहणी करण्यासाठी मंगळवारी विभागीय आयुक्त डॉ. श्वेता सिंघल व डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाचे कुलगुरू डॉ. शरद गडाख यांनी भेट दिली. त्यांनी या अनोख्या प्रयोगाचे सविस्तर निरीक्षण केले आणि संशोधकांशी चर्चा केली. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या प्रकल्पाबद्दल त्यांनी संशोधन समूहाला अभिनंदन केले आणि भविष्यातील संशोधनासाठी मार्गदर्शन केले.
वाणांचा प्रत्यक्ष अभ्यास: एक सखोल मुल्यांकन
प्रादेशिक अनुसंधान केंद्रातील’व्हेरायटल कॅफेटेरिया’ प्रकल्पांतर्गत मध्य व दक्षिण विभागातील शेतकऱ्यांसाठी विकसित केलेल्या सोयाबीनच्या सर्व वाणांची लागवड प्रात्यक्षिकरूपाने करण्यात आली आहे. डॉ. सिंघल यांनी संशोधकांकडून प्रत्येक वाणाची उत्पादनक्षमता, रोग-कीड प्रतिकारशक्ती आणि हवामानाशी जुळवून घेण्याची क्षमता याबाबत सविस्तर माहिती घेतली. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड यामुळे हा सखोल अभ्यास शक्य झाला आहे.
शेतकऱ्यांसाठी मार्गदर्शन आणि आवाहन
डॉ.सिंघल यांनी शेतकऱ्यांना आवाहन केले की, या केंद्रावर भेट देऊन वाणांचे गुणधर्म समजून घ्या आणि आपल्या प्रदेशासाठी योग्य वाण निवडून उत्पादनात वाढ करा. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या संकल्पनेमुळे शेतकऱ्यांना थेट पद्धतीने माहिती मिळवणे सोपे झाले आहे. त्यांनी या प्रकल्पासाठी संशोधन केंद्राचे कौतुक केले आणि अशाच नावीन्यपूर्ण प्रकल्पांसाठी प्रोत्साहन दिले.
संशोधनाची समृद्ध परंपरा
अमरावतीतील हे प्रादेशिक अनुसंधान केंद्र अखिल भारतीय समन्वयित सोयाबीन संशोधन प्रकल्पाचे महत्त्वाचे केंद्र आहे. आतापर्यंत या केंद्राने शेतकऱ्यांसाठी ६ सुधारित वाण व ३६ संशोधनाधारित शिफारशी उपलब्ध करून दिल्या आहेत. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड यासारख्या नव्या प्रकल्पामुळे शेतकऱ्यांना वाण निवडीची वैज्ञानिक माहिती एका ठिकाणी मिळण्याची सोय झाली आहे. ही परंपरा संशोधन क्षेत्रात नवीन मानदंड सेट करत आहे.
वैज्ञानिक आणि अधिकाऱ्यांची सहभागिता
या पाहणी कार्यक्रमाला संचालक (संशोधन) डॉ. श्यामसुंदर माने, संचालक (शिक्षण व विस्तार) डॉ. धनराज उंदीरवाडे, जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी राहुल सातपुते, यवतमाळचे एसएओ संतोष डाबरे, अकोल्याचे एसएओ शंकर किरवे, प्रादेशिक अनुसंधान केंद्राचे प्रमुख डॉ. सतीश निचळ, कृषी उपसंचालक तरुण देशमुख तसेच कृषी विभागाचे वरिष्ठ अधिकारी उपस्थित होते. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या प्रकल्पाबद्दल सर्वांनी आपले समाधान व्यक्त केले.
शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी
या’व्हेरायटल कॅफेटेरिया’च्या माध्यमातून शेतकरी उत्पादनक्षम वाणांची तुलना करून हवामान व जमिनीच्या परिस्थितीनुसार योग्य वाण निवडू शकतील, तसेच संशोधन केंद्राच्या शिफारशींचा लाभ घेऊन उत्पादनवाढ व नफ्यात भर घालू शकतील. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड यामुळे शेतकऱ्यांना पिक निवडीसाठी पुरेशी माहिती उपलब्ध होते. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड ही शेतकऱ्यांसाठी खरीच वरदान सिद्ध झाली आहे.
भविष्यातील संशोधनाची दिशा
या प्रकल्पामुळे सोयाबीन संशोधनाला एक नवीन दिशा मिळाली आहे. पुढील टप्प्यात या संशोधनाचा फायदा थेट शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचविण्यावर भर देण्यात येत आहे. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या संकल्पनेचा वापर इतर पिकांसाठी देखील करण्याचा विचार संशोधक करत आहेत. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड ही केवळ सोयाबीनपुरती मर्यादित न राहता इतर पिकांसाठी देखील मार्गदर्शक ठरू शकते.
निष्कर्ष: शेतीतील नावीन्यपूर्ण बदल
अमरावती येथील सोयाबीन प्रादेशिक अनुसंधान केंद्राचा हा प्रयोग शेती क्षेत्रातील नावीन्याचे एक उत्तम उदाहरण आहे. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड या संकल्पनेमुळे शेतकऱ्यांना निवडीचे स्वातंत्र्य मिळाले आहे. सोयाबीनच्या ४४ प्रकारच्या वाणांची एकाच ठिकाणी लागवड यामुळे संशोधन आणि शेती यांच्यातील अंतर कमी झाले आहे. भविष्यात अशाच नावीन्यपूर्ण प्रकल्पांद्वारे शेतीक्षेत्राला चालना मिळावी अशी अपेक्षा सर्वांनाच आहे.